Phát triển hợp tác xã nuôi trồng thủy sản: Hướng đi hiệu quả trong giảm nghèo

Để thực sự phát huy vai trò của HTX NTTS trong xóa đói giảm nghèo, nhiều bài học kinh nghiệm đã được rút ra từ thực tiễn.

Bài học về tổ chức và tập hợp cộng đồng

Thành công của HTX nằm ở sự đồng lòng và liên kết chặt chẽ của các thành viên, đặc biệt là các hộ nghèo. Họ thường có tâm lý e ngại rủi ro và thiếu vốn. Do vậy, việc xây dựng HTX phải bắt đầu bằng niềm tin.

Đầu tiên là sự minh bạch tài chính và quản lý. Mọi quyết định về vốn, đầu tư, thu mua và phân phối lợi nhuận phải được công khai và thảo luận dân chủ. Đây là yếu tố sống còn để thu hút, giữ chân các hộ nghèo tham gia.

Kế đến là phải phân chia lợi ích công bằng và phù hợp. Cơ chế phân phối lợi nhuận cần đảm bảo nguyên tắc "làm theo năng lực, hưởng theo đóng góp" nhưng cũng cần có chính sách ưu tiên, hỗ trợ các thành viên nghèo.

HTX phải tạo ra quy mô đủ lớn để đàm phán giá tốt với nhà cung cấp đầu vào và thương lái, tổ chức thành viên nuôi trồng theo cùng một tiêu chuẩn kỹ thuật (VietGAP, GlobalGAP) để tạo ra sản phẩm đồng nhất, khối lượng lớn, đáp ứng được các đơn hàng lớn và thị trường xuất khẩu.

Đối với các hộ nghèo, HTX cần có chương trình kèm cặp riêng, cử cán bộ kỹ thuật hỗ trợ tận ao, giúp họ áp dụng đúng quy trình, giảm thiểu rủi ro dịch bệnh và nâng cao năng suất.

Bài học về vốn và công nghệ

Sản xuất NTTS đòi hỏi vốn lớn và phải áp dụng đúng khoa học kỹ thuật. HTX đã giúp giải quyết hiệu quả hai vấn đề này.

Khi các hộ nghèo gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn ngân hàng do không có tài sản thế chấp. HTX đã phát triển quỹ hỗ trợ nội bộ, xây dựng quỹ tương trợ từ nguồn đóng góp của các thành viên giàu hơn hoặc trích từ lợi nhuận chung để cho các thành viên nghèo vay vốn luân chuyển, với lãi suất thấp hoặc không lãi suất.

HTX cũng đứng ra liên kết với ngân hàng chính sách xã hội, làm cầu nối, đứng ra bảo lãnh hoặc cùng chịu trách nhiệm với các thành viên nghèo để họ tiếp cận được các nguồn vốn ưu đãi từ ngân hàng chính sách xã hội hoặc các tổ chức tài chính vi mô.

Về ứng dụng công nghệ, HTX đầu tư vào công nghệ nuôi trồng tiên tiến như nuôi tôm/cá siêu thâm canh, hệ thống tuần hoàn RAS... và chuyển giao quy trình một cách chuẩn hóa, bài bản cho tất cả thành viên.

Thay vì mỗi hộ đầu tư riêng lẻ, HTX đứng ra mua sắm các thiết bị quan trọng như máy đo chất lượng nước, máy sục khí, máy thu hoạch, cung cấp dịch vụ cho thuê lại với giá rẻ cho các thành viên.

Bài học về thị trường và liên kết chuỗi giá trị

Đây là bài học quan trọng nhất, quyết định sự bền vững của hoạt động giảm nghèo.

HTX phải chủ động thiết lập mối quan hệ hợp đồng dài hạn với các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu, cam kết cung cấp sản lượng ổn định, chất lượng được kiểm soát. Đổi lại, doanh nghiệp cam kết thu mua với giá cả hợp lý, ổn định hơn giá thị trường tự do.

Nhằm phát triển thương hiệu tập thể, HTX xây dựng thương hiệu chung cho sản phẩm của mình, gắn với truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Thương hiệu này giúp nâng cao giá trị sản phẩm, tránh bị thương lái ép giá, đặc biệt có ý nghĩa với các sản phẩm thủy sản đặc sản của vùng núi.

Không chỉ tập trung vào một loại thủy sản chủ lực, HTX cần khuyến khích đa dạng hóa để giảm rủi ro. Thay vì bán nguyên liệu thô, HTX có thể đầu tư hoặc liên kết với cơ sở chế biến nhỏ để tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng như cá khô, tôm đông lạnh hoặc các sản phẩm thủy sản ăn liền.

Các HTX NTTS ở vùng miền núi, hồ chứa lớn có thể kết hợp nuôi trồng với phát triển du lịch trải nghiệm, câu cá, ẩm thực địa phương, tạo thêm nguồn thu nhập dịch vụ.

Bài học về vai trò của nhà nước và chính quyền địa phương

Thành công của HTX không thể thiếu sự hỗ trợ từ bên ngoài, đặc biệt là từ chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý.

Chính quyền cần đơn giản hóa các thủ tục đăng ký, cấp chứng nhận cho HTX. Đồng thời, xây dựng và quy hoạch các vùng NTTS tập trung, ổn định, tránh tình trạng tranh chấp hoặc ô nhiễm nguồn nước. Nhà nước cần ưu tiên đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng công cộng phục vụ NTTS (hệ thống kênh mương, đê bao, trạm bơm, đường giao thông nội đồng) cho các vùng quy hoạch có HTX hoạt động. Tổ chức thường xuyên các lớp tập huấn miễn phí về kỹ thuật nuôi trồng, quản lý tài chính, marketing và các quy định pháp luật liên quan cho cán bộ quản lý HTX và các thành viên nghèo.

HTX nuôi trồng thủy sản không chỉ là một mô hình kinh tế, mà còn là một công cụ xã hội hiệu quả để kéo các hộ nghèo và hộ sản xuất nhỏ ra khỏi trạng thái đơn lẻ, bị động. Khi HTX làm tốt vai trò cầu nối về công nghệ, vốn và thị trường sẽ giúp các hộ nghèo gia tăng năng lực sản xuất, kiểm soát rủi ro, ổn định thu nhập và tự tin vươn lên thoát nghèo một cách bền vững, góp phần thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển toàn diện./.