Nhà ở thích ứng khí hậu: Điểm tựa khoa học giúp người nghèo "an cư"

Thách thức kép: Nghèo đói và biến đổi khí hậu

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, với tần suất bão lũ, sạt lở đất ngày càng gia tăng tại các vùng duyên hải miền Trung và miền núi phía Bắc - nơi tập trung phần lớn các hộ nghèo và cận nghèo. Thực trạng này tạo ra một vòng luẩn quẩn: người dân do hạn chế về kinh tế thường xây dựng nhà ở tạm bợ, thiếu kiên cố; khi thiên tai ập đến, những căn nhà này dễ bị phá hủy, đẩy họ trở lại vạch xuất phát của sự đói nghèo.

Do đó, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, việc xóa nhà tạm, nhà dột nát không chỉ dừng lại ở ý nghĩa nhân văn mà còn là một bài toán kinh tế - kỹ thuật cấp thiết. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để với chi phí thấp nhất, người dân vẫn có thể sở hữu được ngôi nhà có khả năng chống chịu được các điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Kiến trúc xanh thích ứng: Sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại

Lời giải đầu tiên đến từ tư duy thiết kế. Các nhà khoa học và kiến trúc sư hiện nay đang hướng tới mô hình "kiến trúc thích ứng", tức là thiết kế nhà ở dựa trên sự phân tích kỹ lưỡng về khí hậu và địa hình từng vùng. Thay vì bê tông hóa một cách cứng nhắc, các mẫu nhà ở xã hội kiểu mới cho vùng lũ được thiết kế dựa trên nguyên lý khí động học để giảm thiểu tác động của gió bão.

Điển hình tại khu vực miền Trung, các mô hình nhà chống lũ được phát triển dựa trên khung nhà sàn truyền thống, nhưng được cải tiến với hệ thống trụ bê tông cốt thép vững chãi và không gian "lõm" để nước lũ có thể thoát qua dễ dàng mà không gây áp lực lên kết cấu.

Đối với vùng núi cao thường xuyên xảy ra sạt lở, các thiết kế nhà lắp ghép module linh hoạt, có trọng lượng nhẹ và khả năng tháo lắp di dời nhanh chóng đang được ưu tiên thử nghiệm. Sự kết hợp giữa tri thức bản địa trong việc chọn hướng nhà, chọn vật liệu tại chỗ với các tính toán kết cấu hiện đại đã tạo ra những không gian sống vừa gần gũi với tập quán sinh hoạt, vừa đảm bảo an toàn tính mạng cho người dân.

Cuộc cách mạng của vật liệu mới và công nghệ xây dựng

Song hành cùng đổi mới về thiết kế là sự đột phá trong công nghệ vật liệu xây dựng. Việc vận chuyển gạch nung, cát, đá, xi măng lên các vùng sâu vùng xa thường chiếm tỷ trọng lớn trong chi phí xây dựng, khiến giá thành một ngôi nhà bị đội lên cao, vượt quá khả năng chi trả của hộ nghèo. Để tháo gỡ khó khăn này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã và đang khuyến khích ứng dụng các loại vật liệu mới, vật liệu không nung và vật liệu tái chế.

Công nghệ bê tông bọt khí siêu nhẹ, tấm tường 3D panel hay gạch không nung từ đất đồi và phế thải nông nghiệp đang được xem là những giải pháp tối ưu. Ưu điểm vượt trội của các loại vật liệu này là trọng lượng nhẹ, khả năng cách âm, cách nhiệt tốt và đặc biệt là thi công nhanh.

Ví dụ, việc sử dụng các tấm tường bê tông nhẹ đúc sẵn có thể rút ngắn thời gian thi công từ vài tháng xuống còn vài tuần, đồng thời giảm đáng kể chi phí nhân công và vận chuyển. Bên cạnh đó, các nghiên cứu về vật liệu tre ép khối, gỗ biến tính cũng mở ra hướng đi mới, tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có tại địa phương, để tạo ra các kết cấu chịu lực có độ bền tương đương bê tông nhưng thân thiện với môi trường và có chi phí rẻ hơn nhiều lần.

Hướng tới tính bền vững và khả năng nhân rộng

Việc ứng dụng khoa học công nghệ vào nhà ở cho người nghèo không chỉ giải quyết nhu cầu trú ẩn trước mắt, mà còn mang lại lợi ích kinh tế lâu dài. Một ngôi nhà được xây dựng đúng quy chuẩn kỹ thuật sẽ giúp người dân tiết kiệm chi phí sửa chữa hàng năm sau mỗi mùa mưa bão, đồng thời, các giải pháp kiến trúc xanh giúp tiết kiệm năng lượng điện và nhiên liệu trong sinh hoạt.

Tuy nhiên, để các mô hình này thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhà khoa học, chính quyền địa phương và cộng đồng. Công tác truyền thông đóng vai trò then chốt trong việc thay đổi nhận thức của người dân, giúp họ hiểu rằng "bền vững" không nhất thiết phải là "bê tông cốt thép" đắt đỏ, mà là sự phù hợp và khoa học. Các chương trình hỗ trợ cần chuyển từ hình thức "chìa khóa trao tay" sang việc chuyển giao thiết kế mẫu và hướng dẫn kỹ thuật, để người dân có thể chủ động tham gia vào quá trình xây dựng tổ ấm của mình.

Nhìn lại chặng đường thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, có thể khẳng định rằng khoa học và công nghệ đang từng bước "xanh hóa" và "bền vững hóa" công cuộc xóa đói giảm nghèo. Những ngôi nhà an toàn thích ứng với biến đổi khí hậu chính là những "pháo đài" vững chắc, giúp người nghèo yên tâm an cư, từ đó tập trung phát triển kinh tế và vươn lên thoát nghèo một cách bền vững. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho thấy, khoa học công nghệ không hề xa vời, mà luôn gắn liền và phục vụ thiết thực cho đời sống dân sinh./.