Make in Viet Nam: "Lá chắn thép" bảo vệ tài sản số quốc gia

Nhu cầu tăng cường tự chủ số và phát triển hạ tầng đám mây trong nước

Tại Việt Nam, thị trường điện toán đám mây đang phát triển nhanh, song phần lớn thị phần hiện vẫn nằm trong tay các "ông lớn" nước ngoài như AWS, Google, Microsoft. Rủi ro ở đây không chỉ là thâm hụt thương mại, mà là sự phụ thuộc nguy hiểm về hạ tầng.

Trong bối cảnh đó, việc phát triển các nền tảng đám mây "Make in Viet Nam" ngày càng được nhìn nhận như một hướng đi chiến lược. Từ chỗ cung cấp dịch vụ theo mô hình thương mại thông thường, các nền tảng này có thể được định vị theo hướng "đám mây chủ quyền" - tức là hạ tầng bảo đảm dữ liệu, quy trình xử lý và quản trị tuân thủ pháp luật Việt Nam, được lưu trữ và vận hành trong nước, qua đó góp phần nâng cao năng lực tự chủ số và bảo đảm lợi ích quốc gia trong dài hạn.

"Nhập khẩu" trí tuệ nhân tạo và rủi ro

Các công cụ AI quốc tế như ChatGPT, Gemini, Grok,... ngày càng phổ biến đã mang lại nhiều tiện ích trong công việc và đời sống, song đồng thời cũng đặt ra những vấn đề mới liên quan đến quản trị thông tin và bảo đảm các giá trị văn hóa - xã hội.

Phần lớn các mô hình AI nước ngoài được huấn luyện trên dữ liệu và bối cảnh phương Tây. Khi được sử dụng tại Việt Nam, sự khác biệt về lịch sử, văn hóa và hệ giá trị có thể dẫn đến những sai lệch nhất định trong cách diễn giải thông tin hoặc đưa ra khuyến nghị.

Nguy hiểm hơn là rủi ro lộ lọt thông tin. Khi cán bộ, công chức sử dụng các công cụ AI mở để soạn thảo văn bản, tóm tắt tài liệu, vô tình họ đang "nạp" dữ liệu nhạy cảm của nhà nước vào máy chủ của các công ty nước ngoài để huấn luyện cho AI của họ.

Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu và phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt được xem là một hướng đi chiến lược. Một AI "Make in Viet Nam" không chỉ cần thông minh, mà còn phải "có trái tim Việt Nam": Hiểu đúng tiếng Việt, thấu cảm văn hóa Việt và tuân thủ pháp luật Việt. Đây là công cụ để chúng ta bảo vệ "biên giới mềm" trên không gian mạng.

Định giá và chia sẻ dữ liệu: Cân bằng giữa phát triển và an ninh

Việc sở hữu hạ tầng và công nghệ là điều kiện quan trọng, song để Chính phủ số thực sự tạo ra giá trị, dữ liệu cần được khai thác và lưu thông một cách hợp lý. Nếu dữ liệu công chỉ tồn tại phân tán trong các hệ thống riêng lẻ, hiệu quả sử dụng sẽ còn hạn chế.

Thách thức hiện nay nằm ở việc cân bằng giữa yêu cầu mở dữ liệu để thúc đẩy kinh tế số và nhiệm vụ bảo vệ dữ liệu nhằm bảo đảm an ninh quốc gia. Trong khi các doanh nghiệp khởi nghiệp về AI có nhu cầu lớn đối với dữ liệu chất lượng để huấn luyện mô hình, thì các cơ quan nhà nước cũng phải cân nhắc kỹ lưỡng về trách nhiệm pháp lý và rủi ro khi chia sẻ.

Cách tiếp cận khả thi được nhiều chuyên gia đề cập là sự kết hợp đồng bộ giữa hành lang pháp lý và giải pháp công nghệ trong nước. Trước hết, dữ liệu cần được nhìn nhận như một loại tài sản công đặc biệt, với cơ chế định giá và khai thác phù hợp để có thể thương mại hóa một cách hợp pháp và minh bạch.

Tuy nhiên, khung pháp lý chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi đi cùng các giải pháp công nghệ hỗ trợ. Việc phát triển các nền tảng chia sẻ dữ liệu có kiểm soát, trong đó dữ liệu được ẩn danh hoặc xử lý qua các "vùng đệm" sẽ giúp giảm thiểu rủi ro. Những công nghệ như học liên kết (federated learning) cho phép mô hình AI được huấn luyện trên dữ liệu phân tán mà không cần truy cập trực tiếp vào dữ liệu gốc, qua đó mở ra khả năng chia sẻ dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế số, đồng thời vẫn bảo đảm yêu cầu an toàn và bảo mật.

Từ "người dùng" thành "người làm chủ"

Kỷ nguyên AI không dành chỗ cho những quốc gia thụ động. "Make in Viet Nam" trong giai đoạn mới không chỉ là niềm tự hào dân tộc, mà là chiếc khiên chắn bảo vệ sự hưng thịnh lâu dài của quốc gia.

Chúng ta không thể chấp nhận làm "người ở thuê" trên không gian số của chính mình. Làm chủ hạ tầng, làm chủ thuật toán và làm chủ dữ liệu chính là cách duy nhất để Việt Nam định hình tương lai, thay vì bị định hình bởi các thuật toán từ bên kia bán cầu. Chính phủ số "vị nhân sinh" phải bắt đầu từ một nền móng hạ tầng độc lập và tự cường./.