Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo: Động lực thể chế thúc đẩy chuyển đổi số ngành ngân hàng

Tầm quan trọng của thể chế trong chuyển đổi số ngân hàng

Chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trong hệ thống ngân hàng Việt Nam, thể hiện qua sự bùng nổ của ngân hàng số, thanh toán số, mobile banking, ví điện tử, định danh điện tử (eKYC), AI chống gian lận, phân tích dữ liệu phục vụ cho vay… Tuy nhiên, thực tế cho thấy, tốc độ phát triển nhanh của công nghệ đặt ra yêu cầu cấp bách về thể chế.

Trong nhiều năm, ngành ngân hàng vẫn đối mặt với tình trạng công nghệ mới phát triển nhanh hơn khung pháp lý; Các mô hình kinh doanh số thiếu hành lang thử nghiệm; Đầu tư R&D trong ngân hàng chưa được thúc đẩy đúng mức; Hệ thống dữ liệu quốc gia chưa đồng bộ, làm hạn chế việc khai thác dữ liệu khách hàng một cách an toàn.

Trong bối cảnh đó, Luật KH,CN&ĐMST với tư duy quản lý chuyển từ “kiểm soát” sang “tạo điều kiện” trở thành nền tảng quan trọng giúp ngành ngân hàng vượt qua những điểm nghẽn về pháp lý, mở rộng dư địa sáng tạo, đồng thời đảm bảo an toàn và ổn định hệ thống.

Những điểm mới quan trọng của Luật tạo xung lực cho ngành ngân hàng

Đầu tiên phải nhắc đến cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) cho công nghệ tài chính. Việc luật hóa cơ chế sandbox là bước tiến lớn, cho phép các cơ quan quản lý, trong đó có Ngân hàng Nhà nước xây dựng khung thử nghiệm công nghệ mới như: Thanh toán số thế hệ mới; Ứng dụng blockchain; Hệ thống tín dụng dựa trên dữ liệu; Giao dịch tài chính phi tiếp xúc; Mô hình ngân hàng mở (Open Banking).

Sandbox giúp ngân hàng thử nghiệm sản phẩm mới theo quy trình rõ ràng, giảm rủi ro pháp lý, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý đánh giá tác động trước khi ban hành quy định chính thức.

Bên cạnh đó, khuyến khích mạnh mẽ đầu tư nghiên cứu và phát triển (R&D) và ĐMST. Luật mới cho phép doanh nghiệp trích quỹ phát triển KH&CN cho ĐMST, mở rộng phạm vi sử dụng cho nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao công nghệ, đổi mới sản phẩm, nâng cấp hệ thống quản trị.

Đối với ngành ngân hàng, đây là động lực để đầu tư vào: AI tự động thẩm định tín dụng; Big Data phân tích hành vi khách hàng; Hệ thống phát hiện gian lận thời gian thực; Core banking thế hệ mới; Công nghệ quản trị rủi ro và bảo mật tiên tiến.

Luật cho phép tổ chức tài chính chủ động hợp tác với các viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ trong và ngoài nước mà không cần thủ tục phức tạp. Điều này thúc đẩy cả hệ sinh thái ĐMST trong lĩnh vực ngân hàng.

Yếu tố dữ liệu là “nhiên liệu” quan trọng của ngân hàng số. Luật KH,CN&ĐMST thúc đẩy phát triển hệ thống dữ liệu mở, dữ liệu dùng chung giữa các bộ, ngành, liên thông dữ liệu dân cư, doanh nghiệp, đất đai, thuế.

Nhờ đó, ngân hàng có thể áp dụng eKYC chính xác và nhanh chóng, xây dựng mô hình cho vay tín chấp dựa trên dữ liệu, giảm rủi ro tín dụng, tự động hóa nhiều quy trình đánh giá khách hàng.

Cuối cùng là tăng cường vai trò quản lý, điều phối của Nhà nước. Việc Bộ Khoa học và Công nghệ đảm nhận vai trò đầu mối về hạ tầng công nghệ, tiêu chuẩn kỹ thuật và quản lý ĐMST giúp thống nhất chính sách, tránh chồng chéo, qua đó hỗ trợ mạnh mẽ quá trình số hóa ngành ngân hàng.

Xung lực mới cho hệ thống ngân hàng

Nhờ hành lang pháp lý rộng mở, ngân hàng có thể triển khai nhanh sản phẩm mới như: Mở tài khoản 100% trực tuyến, định danh thông minh, cho vay online, giao dịch phi vật lý, liên thông thanh toán số… Quy trình thử nghiệm rút ngắn giúp sản phẩm sớm tiếp cận thị trường, tạo lợi thế cạnh tranh.

Luật quy định cụ thể về tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo an toàn thông tin, quản trị dữ liệu… góp phần: Hạn chế các vụ lừa đảo qua kênh số, giảm nguy cơ tấn công mạng, tăng cường bảo vệ dữ liệu người dùng, nâng cao năng lực phòng chống gian lận.

Với hạ tầng dữ liệu liên thông và ngân hàng số phát triển, người dân vùng sâu vùng xa có thể tiếp cận dịch vụ tài chính qua điện thoại di động, không cần tới quầy giao dịch. Điều này góp phần quan trọng vào mục tiêu tài chính toàn diện của Chính phủ.

Luật khuyến khích đầu tư công nghệ phục vụ quản trị ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị), đo lường phát thải, đánh giá dự án xanh, sử dụng AI để tính toán rủi ro môi trường xã hội, phù hợp xu hướng ngân hàng bền vững.

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, ĐMST trở thành lợi thế sống còn. Các ngân hàng chuyển đổi số nhanh đang tạo ra “chuẩn mực mới” trong thị trường: Dịch vụ realtime, thanh toán không tiền mặt, đầu tư số hóa mạng lưới, tự động hóa vận hành… Luật KH,CN&ĐMST giúp định hình môi trường để ĐMST diễn ra có trật tự, an toàn và có định hướng, tạo điều kiện cho hệ thống ngân hàng Việt tăng năng lực cạnh tranh, đẩy mạnh hợp tác với fintech, insurtech, phát triển dịch vụ ngân hàng xuyên biên giới, đáp ứng yêu cầu của thị trường tài chính quốc tế.

Luật KH,CN&ĐMST không chỉ hoàn thiện môi trường pháp lý mà còn mở rộng “không gian phát triển mới” cho ngành ngân hàng Việt Nam. Từ cơ chế thử nghiệm, chính sách dữ liệu, khuyến khích R&D đến quyền tự chủ công nghệ, luật đã tạo nền tảng quan trọng để ngành ngân hàng chuyển đổi số nhanh, an toàn và bền vững.

Trong kỷ nguyên kinh tế số, luật mới chính là động lực thể chế, giúp hệ thống ngân hàng Việt Nam tự tin bứt phá, phát triển ngân hàng số thông minh, hiện đại và hội nhập quốc tế./.