Luật Công nghiệp Công nghệ số: Cơ hội vàng để Việt Nam bứt phá

Ngày 14/6/2025, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số (Luật số 71/2025/QH15). Đây là một cột mốc lịch sử, đánh dấu bước ngoặt chiến lược của Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Với hiệu lực thi hành chủ yếu từ ngày 1/1/2026 (một số điều có hiệu lực sớm từ 1/7/2025), đạo luật này được kỳ vọng là đòn bẩy thể chế mạnh mẽ, thiết lập khung pháp lý vững chắc để thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển kinh tế số nhanh, mạnh và bền vững.

Việt Nam đã trở thành quốc gia tiên phong trên thế giới ban hành một luật riêng về công nghiệp công nghệ số, thể chế hóa kịp thời các Nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị.

Luật không chỉ là một văn bản pháp lý chuyên ngành, mà còn là tuyên ngôn về khát vọng đưa Việt Nam từng bước trở thành trung tâm công nghệ số toàn cầu.

Vai trò chiến lược: Từ phụ thuộc đến tự chủ công nghệ

Một trong những giá trị quan trọng của Luật là tạo nền móng pháp lý cho chiến lược tự chủ công nghệ số, giảm phụ thuộc vào nền tảng nước ngoài trong các lĩnh vực trọng yếu như điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo (AI), an ninh mạng. Hiện phần lớn hạ tầng kỹ thuật số Việt Nam đang dựa vào dịch vụ quốc tế, tiềm ẩn rủi ro về chi phí, an ninh và khả năng kiểm soát dữ liệu.

Thị trường tiêu dùng số cũng bị chi phối bởi các nền tảng nước ngoài. Theo TS. Sreenivas Tirumala (RMIT), đây là “thời điểm thích hợp để Việt Nam xem xét lại chiến lược số”, và Luật mới chính là khung pháp lý giúp hiện thực hóa sự chuyển dịch này.

Luật chính thức quy phạm hóa chương trình “Make in Vietnam”, ưu tiên sản phẩm - dịch vụ công nghệ số trong nước khi sử dụng vốn nhà nước. Điều này tạo thị trường đầu ra ổn định, nâng cao động lực đầu tư nghiên cứu và phát triển, thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam làm chủ thiết kế, công nghệ và phát triển nền tảng nội địa. Đây là bước đi quan trọng để bảo đảm chủ quyền dữ liệu, an ninh số và phát triển bền vững.

Luật Công nghiệp Công nghệ số lần đầu tiên điều chỉnh toàn diện bốn lĩnh vực then chốt, có tác động quyết định đến năng lực cạnh tranh quốc gia trong nhiều thập kỷ tới:

Công nghiệp Công nghệ số - Trụ cột nền tảng

Luật định nghĩa công nghiệp công nghệ số là ngành kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo, kế thừa và mở rộng từ công nghiệp công nghệ thông tin. Phạm vi điều chỉnh bao gồm sản xuất phần cứng, phần mềm, nội dung số và cung cấp dịch vụ số.

Luật đặt mục tiêu đến năm 2035 Việt Nam có 150.000 doanh nghiệp công nghệ số, bao gồm cả doanh nghiệp quy mô lớn có khả năng cạnh tranh quốc tế.

Nhà nước sẽ đặt hàng nghiên cứu công nghệ trọng điểm, hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng ra thị trường toàn cầu, đồng thời tạo điều kiện đặc biệt cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong đấu thầu, đào tạo và tiếp cận hạ tầng.

Công nghiệp bán dẫn - Trụ cột vật chất của kỷ nguyên số

Lần đầu tiên, công nghiệp bán dẫn được pháp lý hóa như một lĩnh vực chiến lược. Luật xác lập bán dẫn là nền tảng của mọi hoạt động số, đồng thời khẳng định định hướng phát triển chip chuyên dụng, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu thay vì chỉ gia công.

Luật đưa ra các cơ chế ưu đãi vượt trội để thu hút đầu tư, cho phép nhập khẩu thiết bị đã qua sử dụng đạt chuẩn, hỗ trợ mạnh cho nghiên cứu và phát triển, đào tạo và ưu tiên bố trí hạ tầng. Mục tiêu nhằm nâng cao năng lực nội sinh và củng cố vị thế Việt Nam trên bản đồ bán dẫn thế giới.

Trí tuệ nhân tạo - Trụ cột thông minh

Việt Nam là một trong những nước đầu tiên có khung pháp lý riêng cho AI. Luật coi AI là “phương thức sản xuất mới”, dữ liệu số là “tài nguyên quan trọng” và đặt nguyên tắc phát triển lấy con người làm trung tâm.

Các hệ thống AI rủi ro cao sẽ được giám sát chặt chẽ. Đặc biệt, sản phẩm AI bắt buộc phải gắn nhãn nhận diện, giúp người dùng phân biệt giữa tương tác với con người và AI. Nhà nước áp dụng mức ưu đãi cao nhất cho các dự án AI chiến lược.

Tài sản số - Trụ cột giao dịch của kinh tế số

Với hơn 20% dân số từng sử dụng tiền mã hóa, việc xác lập địa vị pháp lý cho tài sản số là hết sức cần thiết. Luật định nghĩa tài sản số (tài sản ảo và tài sản mã hóa) là tài sản theo Bộ luật Dân sự, tồn tại dưới dạng dữ liệu số và được giao dịch trên môi trường điện tử.

Để hiện thực hóa tầm nhìn, Luật thiết kế bộ ưu đãi mạnh mẽ nhất từ trước đến nay dành cho công nghiệp công nghệ số, đặc biệt với bán dẫn, AI và trung tâm dữ liệu: Về thuế thu nhập doanh nghiệp, dự án quy mô lớn (từ 6.000 tỷ đồng) được áp mức 5% trong 37 năm, miễn 6 năm, giảm 50% trong 13 năm tiếp theo; Về đất đai, miễn, giảm tiền thuê đất tối đa 22 năm; sau đó giảm 75%; Khấu trừ chi phí R&D được tính tối đa 200% chi phí thực tế; Ưu đãi tương đương vùng đặc biệt khó khăn được áp dụng cho startup sáng tạo và khu công nghệ số tập trung; Thị trường ưu tiên: Nhà nước có thể chỉ định thầu, đặt hàng trực tiếp sản phẩm công nghệ số chiến lược.

Những ưu đãi này tạo môi trường cạnh tranh hấp dẫn, thu hút “đại bàng” và khuyến khích doanh nghiệp trong nước tăng tốc đổi mới sáng tạo.

Nhân lực - yếu tố quyết định thành công

Việt Nam có lực lượng lao động trẻ (51,7% dưới 34 tuổi) nhưng tỷ lệ có bằng cấp, chứng chỉ mới đạt 28,8%. Luật đưa ra nhiều chính sách tạo chuyển biến mạnh mẽ:

Hỗ trợ đào tạo từ gốc, cấp học bổng, trợ cấp xã hội; Tín dụng ưu đãi lãi suất cho sinh viên ngành công nghệ số;

Thu hút chuyên gia chất lượng cao: Miễn thuế thu nhập cá nhân trong 5 năm; Cấp visa hoặc thẻ tạm trú 5 năm cho chuyên gia và gia đình; Cơ chế lương thưởng cạnh tranh;

Thu hút nhân tài vào khu vực công: Có thể tiếp nhận chuyên gia mà không cần thi tuyển; Cho phép bổ nhiệm quản lý dù chưa đủ điều kiện về thời gian công tác;

Trọng dụng Digital Talent: Nhân tài công nghệ số cấp cao được ưu tiên điều kiện làm việc, hỗ trợ tài chính cho nghiên cứu và được tôn vinh xứng đáng.