Liệu pháp kháng thể mở ra hy vọng điều trị cúm gia cầm và HIV

Các nhà nghiên cứu đang đẩy mạnh phát triển các liệu pháp kháng thể nhằm điều trị các bệnh truyền nhiễm. Những liệu pháp này được thiết kế để giảm mức độ nghiêm trọng của các ca nhiễm virus như cúm gia cầm, đồng thời hỗ trợ điều trị các bệnh mãn tính như HIV.

Ngoài ra, kháng thể tổng hợp còn có tiềm năng tăng cường hiệu quả của vắc-xin cho các bệnh như COVID-19 trở nên hiệu quả hơn.

Kháng thể là một phần trong hệ thống phòng thủ của hệ miễn dịch chống lại sự lây nhiễm. Các nhà khoa học tạo ra các phiên bản tổng hợp bằng cách kết hợp tế bào B từ chuột và các dòng tế bào của người. Hiện nay, hầu hết các loại thuốc kháng thể đã được phê duyệt là để điều trị ung thư và các bệnh tự miễn.

Kháng thể đơn dòng hiện được sử dụng rộng rãi trong các liệu pháp kháng virus để điều trị các bệnh nhiễm trùng nặng do Ebola, virus hợp bào hô hấp (RSV) và virus SARS-CoV-2 gây ra.

Theo Runhong Zhou, nhà nghiên cứu về phản ứng miễn dịch tại Đại học Hồng Kông, những nỗ lực trước đây nhằm phát triển thuốc kháng virus cho cúm gia cầm không mấy thành công vì virus này trải qua các đột biến khiến việc điều trị kém hiệu quả.

Các loại thuốc kháng thể cho COVID-19 cũng đã trở nên kém hiệu quả hơn theo thời gian vì lý do tương tự.

Điều trị cúm gia cầm

Đối với virus cúm gia cầm H5N1, Runhong Zhou và các cộng sự đã phát triển một loại kháng thể hai mục tiêu - nhắm đồng thời vào vùng thân của protein trên bề mặt virus và các thụ thể trên tế bào người.

Trong các thí nghiệm dựa trên tế bào, nhóm phát hiện ra rằng, kháng thể này đã vô hiệu hóa nhiều chủng virus cúm gia cầm sống và vượt trội hơn một kháng thể đơn dòng mẫu (vốn chỉ nhắm vào một kháng nguyên cụ thể) trong việc ngăn chặn các hạt virus bám vào hoặc xâm nhập tế bào.

Theo Runhong Zhou, kết quả này cho thấy việc nhắm đồng thời vào thân virus và thụ thể của vật chủ "là một chiến lược tốt để nâng cao hiệu quả của kháng thể". Tuy nhiên, vẫn chưa rõ khả năng bảo vệ sẽ kéo dài bao lâu hay liệu việc điều trị bằng kháng thể có thể gây ra các đột biến ở virus, giúp nó trốn tránh hệ miễn dịch hay không.

Hsiang Hong, sinh viên y khoa tại Đại học Columbia ở New York, cũng đang tham gia một nhóm nghiên cứu sử dụng kháng thể cho H5N1. Ông và các đồng nghiệp đang phát triển một bộ kháng thể đơn dòng nhắm vào nhiều vị trí khác nhau của virus H5N1.

Mục đích để theo dõi cách tiến hóa theo thời gian, đồng thời xác định các phương pháp điều trị tiềm năng có thể nhắm đến nhiều biến thể của virus.

Bàn tay hỗ trợ

Các kháng thể có thể tăng cường hiệu quả của vắc-xin, vốn cần cập nhật thường xuyên do virus đột biến nhanh.

Theo Zhiwei Chen, nhà miễn dịch học tại Đại học Hồng Kông, những kháng thể liên kết với các vùng được bảo tồn cao của virus SARS-CoV-2 có thể giúp vắc xin duy trì hiệu quả lâu dài.

Nhóm nghiên cứu của ông đã xác định một số vùng trên bề mặt virus không thay đổi khi đột biến và phát hiện rằng, các kháng thể nhắm vào những vùng này có thể vô hiệu hóa nhiều loại coronavirus khác nhau, gồm SARS-CoV-1, các biến thể SARS-CoV-2, và một số chủng khác ở tê tê và dơi.

Điều trị HIV

Sharon Lewin, nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Viện Peter Doherty ở Melbourne (Úc) cùng nhóm nghiên cứu đang tìm cách ứng dụng kháng thể để cải thiện điều trị HIV. Hiện nay, thuốc kháng retrovirus giúp kiểm soát tải lượng virus, nhưng các “ổ chứa” tế bào T nhiễm virus tiềm ẩn vẫn còn và có thể tái kích hoạt khi ngừng thuốc.

Nhóm của bà đang thử nghiệm kích hoạt lại các tế bào T để hệ miễn dịch tự tiêu diệt chúng. Trong một nghiên cứu đăng trên Nature Communications, họ dùng phân tử mRNA nhỏ để kích hoạt tế bào T, nhưng hiệu quả thấp ở động vật.

Gần đây, nhóm phát hiện rằng, gắn kháng thể vào phân tử mRNA giúp dẫn đường đến tế bào T chính xác hơn, đồng thời bảo vệ nó khỏi bị phá hủy ở gan và bởi các tế bào miễn dịch khác.

Sharon Lewin cho biết, các nghiên cứu về HIV cho thấy liệu pháp kháng thể ngắn hạn có thể thay đổi cách hệ miễn dịch kiểm soát virus, giúp duy trì hiệu quả sau khi ngừng điều trị.

Trong một báo cáo công bố tháng 3/2025, nhóm của bà Lewin nhận thấy liệu pháp kháng thể có thể giúp bệnh nhân không còn phải dùng thuốc kháng retrovirus suốt đời.

Tuy vậy, việc ứng dụng còn nhiều thách thức: Hiện kháng thể chỉ có thể truyền qua tĩnh mạch, chưa có dạng uống tiện dụng và rẻ hơn.

Ngoài ra, vì virus HIV biến đổi liên tục, cần phối hợp nhiều loại kháng thể để nhắm vào các chủng khác nhau dẫn đến chi phí điều trị tăng cao./.