Liên kết hợp tác xã - doanh nghiệp: Động lực phát triển nông nghiệp hiện đại

Tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, hợp tác xã năm 2025 với chủ đề “Liên kết hiệu quả giữa Hợp tác xã và doanh nghiệp” ngày 28/11/2025, các ý kiến từ Bộ Tài chính và Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) đều thống nhất rằng, liên kết giữa HTX và DN không chỉ tạo ra lợi ích kinh tế cho từng chủ thể mà còn là nền tảng quan trọng để hình thành các chuỗi giá trị bền vững, nâng cao chất lượng nông sản, cải thiện thu nhập của nông dân, giúp giảm nghèo bền vững và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Trong bối cảnh yêu cầu về xanh hóa sản xuất, truy xuất nguồn gốc và giảm phát thải ngày càng trở thành tiêu chuẩn bắt buộc của thị trường quốc tế, mô hình liên kết HTX - DN được xem là con đường tất yếu cho nông nghiệp Việt Nam.

Khu vực kinh tế tập thể duy trì đà tăng trưởng, chất lượng hợp tác xã được cải thiện

Năm 2025 chứng kiến nhiều biến động, đặc biệt là thiên tai diễn biến phức tạp, song khu vực kinh tế tập thể (KTTT) và HTX vẫn duy trì được đà tăng trưởng ổn định.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, ước tính đến hết năm 2025, cả nước có trên 35.000 HTX, tăng 34% so với năm 2020, với gần 6 triệu thành viên. Số lượng liên hiệp HTX đạt 164, tăng 64%, cùng gần 66.000 tổ hợp tác với hơn 1 triệu thành viên.

Đáng chú ý, hiệu quả hoạt động của HTX được cải thiện rõ rệt: hơn 27.000 HTX hoạt động tốt và khá, chiếm hơn 78% tổng số HTX cả nước - tăng tới 46,8% so với năm 2020. Hiện có khoảng 2.600 HTX ứng dụng công nghệ cao và 4.700 HTX tham gia liên kết chuỗi giá trị.

Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung, khu vực KTTT vẫn đối diện với nhiều thách thức, đặc biệt về quy mô sản xuất, quy trình quản trị và khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, nếu được hỗ trợ và đổi mới mạnh mẽ về tư duy, quyết liệt về hành động, HTX hoàn toàn có thể “tiến cùng, bắt kịp” các thành phần kinh tế khác, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng bao trùm, bền vững và không để ai bị bỏ lại phía sau.

Khẳng định mối quan hệ hợp tác giữa HTX và DN không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển dài hạn, góp phần quan trọng vào công tác xóa đói giảm nghèo và thúc đẩy kinh tế - xã hội, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung đã đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường liên kết HTX - DN.

Theo Thứ trưởng, cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của chính quyền các cấp và người dân về vai trò, ý nghĩa của liên kết HTX - DN trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục đổi mới toàn diện hệ thống chính sách hỗ trợ HTX và DN theo hướng đồng bộ, dễ tiếp cận và có tính kế thừa, trong đó tập trung vào hỗ trợ các dự án liên kết. Việc ban hành và thực thi chính sách phải đảm bảo nguyên tắc thị trường, đồng thời tạo động lực để HTX chủ động hợp tác với DN nhằm nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh.

Thứ trưởng Bộ Tài chính cũng lưu ý, cần sớm hình thành các quy định xác định rõ cơ chế phân phối lợi ích theo nguyên tắc “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ”, cùng với cơ chế bảo vệ quyền lợi của các tác nhân trong chuỗi giá trị.

Đồng thời, phải có chế tài xử lý đối với các trường hợp không tuân thủ hợp đồng liên kết đã ký; tăng cường minh bạch hoạt động HTX thông qua kiểm toán độc lập và kiểm toán nội bộ; nâng cao năng lực sản xuất, quản trị của HTX; huy động sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế và hệ thống liên minh HTX.

Đặc biệt, cộng đồng doanh nghiệp cần phát huy vai trò đầu tàu, tiên phong trong thực hiện liên kết với HTX; chủ động hình thành các chuỗi giá trị nông sản, đóng góp thiết thực vào xây dựng nền nông nghiệp xanh, sạch, tuần hoàn, thể hiện trách nhiệm xã hội đối với cộng đồng và đất nước.

Tăng cường liên kết hợp tác xã - doanh nghiệp: Hiệu quả từ chính sách hỗ trợ đồng bộ của Nhà nước

Thực tiễn cho thấy, liên kết giữa DN và HTX mang lại nhiều lợi ích đa chiều cho các bên tham gia liên kết, giúp hình thành các chuỗi giá trị, đặc biệt là chuỗi giá trị nông sản, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, giảm nghèo bền vững.

Liên kết giữa HTX và DN góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng khả năng tiếp cận nguồn lực, thúc đẩy ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của các bên tham gia. Đồng thời, việc tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị giúp giảm rủi ro cho các bên, tăng khả năng xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường cho các HTX.

Bên cạnh đó, hợp tác với DN giúp HTX khai thác lợi thế về quy mô, giảm chi phí sản xuất, đổi mới hình thức tổ chức sản xuất, qua đó nâng cao thu nhập cho người dân.

Đặc biệt, nhằm khuyến khích và hỗ trợ hoạt động liên kết, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho HTX và DN trong hoạt động liên kết.

Cụ thể, Luật HTX năm 2023 quy định nhiều chính sách thúc đẩy HTX liên kết với các thành phần kinh tế khác. Trước đó, các chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản cũng đã được triển khai qua các Quyết định số 80/2002/QĐ-TTg và Quyết định số 62/2013/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ; Nghị định số 98/2018/NĐ-CP của Chính phủ. Cùng với đó, Chính phủ cũng ban hành chính sách ưu tiên tín dụng cho các HTX tham gia chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao gắn với mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh - sạch theo Nghị định số 55/2015/NĐ-CP. Hệ thống chính sách hỗ trợ DN nhỏ và vừa cũng quy định chính sách hỗ trợ DN và các đối tượng có liên quan tham gia cụm liên kết ngành, chuỗi giá trị...

Nhờ hệ thống chính sách đồng bộ, hoạt động liên kết giữa HTX và DN tại Việt Nam ngày càng được tăng cường. Theo báo cáo của Bộ NN&MT, tính đến hết tháng 6/2025, cả nước có 2.938 dự án và kế hoạch liên kết được triển khai theo Nghị định số 98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Trong số này, 1.968 dự án và 970 kế hoạch liên kết đã được các địa phương phê duyệt. Tính chung cả nước hiện có khoảng 5.000 HTX có hoạt động liên kết với DN ở nhiều hình thức và mức độ khác nhau.

Liên kết chuỗi giá trị nông nghiệp - doanh nghiệp là lực kéo, hợp tác xã là hạt nhân

Tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ NN&MT Võ Văn Hưng cũng nhấn mạnh: nông nghiệp Việt Nam chỉ có thể bứt phá khi được tổ chức sản xuất lại dựa trên chuỗi giá trị, trong đó HTX giữ vai trò kết nối trung tâm, còn DN giữ vai trò là lực kéo chủ đạo. Đây là hướng đi bắt buộc trong bối cảnh thị trường toàn cầu ngày càng đề cao tiêu chuẩn xanh, phát thải thấp và truy xuất nguồn gốc.

Theo Thứ trưởng Võ Văn Hưng, không có quốc gia nông nghiệp hiện đại nào dựa trên mô hình sản xuất đơn lẻ. Để cạnh tranh ở các thị trường khó tính, nông nghiệp Việt Nam phải hình thành những vùng nguyên liệu chuẩn hóa, quản lý chất lượng đồng bộ và có khả năng truy xuất đầy đủ. Trong đó, HTX đóng vai trò “bộ điều phối” ở cấp vùng, DN quyết định hướng phát triển thông qua đầu tư chế biến, logistics, quản trị chất lượng và thị trường; còn nông dân là chủ thể trực tiếp sản xuất.

Thứ trưởng Bộ NN&MT nhấn mạnh, chỉ khi ba chủ thể này vận hành trong một “hệ sinh thái cộng sinh”, chuỗi giá trị mới đạt hiệu quả, giảm chi phí, tăng lợi nhuận và giảm rủi ro cả về thị trường lẫn kỹ thuật. Sự phát triển của DN phụ thuộc chặt chẽ vào sự trưởng thành của HTX, bởi đây là đơn vị giữ vai trò ổn định vùng nguyên liệu. Ngược lại, khi HTX có năng lực quản trị tốt, DN có thể yên tâm đầu tư chế biến, bảo quản, mở rộng chuỗi cung ứng và xây dựng thương hiệu.

Thứ trưởng Bộ NN&MT cũng cho rằng, đào tạo nông dân chuyên nghiệp và đội ngũ quản trị HTX hiện đại là giải pháp căn cơ nhất để tạo chuyển biến bền vững. Đây cũng là định hướng xuyên suốt trong Nghị quyết số 68-NQ/TW.

Ba nhóm giải pháp thúc đẩy liên kết chuỗi

Từ thực tiễn triển khai nhiều năm qua, Bộ NN&MT đề xuất Chính phủ 3 nhóm giải pháp lớn như sau:

Thứ nhất, sửa đổi Nghị định số 98/2018/NĐ-CP theo hướng đơn giản hóa thủ tục, phân cấp mạnh cho địa phương; bổ sung chính sách phát triển vùng nguyên liệu chuẩn, chuỗi giá trị xanh - số; và thể chế hóa cơ chế chia sẻ rủi ro, lợi ích giữa DN - HTX - nông dân. Đồng thời, khuyến khích các tác nhân trung gian như thương lái hay tổ dịch vụ nông nghiệp tham gia chuỗi một cách minh bạch.

Thứ hai, xây dựng chương trình đào tạo nông dân và nhân lực HTX hiện đại, tập trung vào nông dân số, giám đốc HTX, cán bộ kỹ thuật và cán bộ quản lý chuỗi giá trị. Mục tiêu là hình thành lực lượng lao động nông nghiệp có tri thức, làm chủ công nghệ và tư duy thị trường.

Thứ ba, nhân rộng mô hình vùng nguyên liệu đạt chuẩn trên phạm vi cả nước, dựa trên kinh nghiệm của Đề án Một triệu héc-ta lúa. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị triển khai theo hướng đồng bộ, bài bản và có cơ chế giám sát chặt chẽ.

Thứ trưởng Võ Văn Hưng khẳng định, nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước một thời cơ lớn. Nếu kiên định con đường phát triển chuỗi giá trị xanh - số - hiện đại, phát huy vai trò của HTX và DN, đồng thời đưa nông dân trở thành lực lượng sản xuất chuyên nghiệp, nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể bứt phá, nâng cao thu nhập cho người dân và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế./.