Kinh tế báo chí trong xu hướng chuyển đổi số

Phát triển kinh tế báo chí trong xu hướng chuyển đổi số

Sự cạnh tranh khốc liệt từ mạng xã hội, nền tảng xuyên biên giới cùng sự suy giảm nguồn thu truyền thống đang buộc các tòa soạn phải thay đổi tư duy, cách làm và mô hình vận hành. Kinh tế báo chí vì thế đã trở thành một trụ cột song hành với nội dung và công nghệ trong chiến lược chuyển đổi số báo chí Việt Nam.

Trong nhiều năm, hoạt động kinh tế báo chí tại Việt Nam chủ yếu dựa vào hai nguồn thu chính là quảng cáo và phát hành báo in. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của internet và mạng xã hội, dòng tiền quảng cáo đang dịch chuyển mạnh sang các nền tảng số toàn cầu như Google, Facebook, TikTok. Điều này khiến nguồn thu của nhiều cơ quan báo chí sụt giảm rõ rệt, đặc biệt là các báo địa phương và các cơ quan báo chí tự chủ tài chính.

Trong khi đó, chi phí cho hoạt động báo chí ngày càng gia tăng, từ đầu tư hạ tầng công nghệ, sản xuất nội dung đa phương tiện đến đào tạo nhân lực số. Sự chênh lệch giữa nguồn thu và chi phí đặt nhiều tòa soạn vào tình thế khó khăn, buộc phải thu hẹp quy mô hoặc phụ thuộc lớn hơn vào ngân sách nhà nước.

Thực tế cho thấy, phần lớn cơ quan báo chí Việt Nam vẫn đang trong quá trình “chuyển đổi từng phần”, mới dừng lại ở việc đưa nội dung lên môi trường số, chưa hình thành rõ ràng mô hình kinh doanh báo chí số. Việc thiếu chiến lược dài hạn, thiếu dữ liệu người dùng và chưa làm chủ công nghệ khiến nhiều tòa soạn gặp khó trong việc tạo ra giá trị kinh tế từ nội dung.

Trong bối cảnh đó, chuyển đổi số không chỉ là áp dụng công nghệ mới mà còn là chuyển đổi tư duy về kinh tế báo chí. Nội dung báo chí không chỉ phục vụ nhiệm vụ chính trị - xã hội mà còn phải được tổ chức, đóng gói và phân phối theo cách phù hợp với hành vi tiêu dùng số của độc giả hiện đại.

Theo các chuyên gia, nếu không giải được bài toán kinh tế, báo chí sẽ khó duy trì chất lượng nội dung và vai trò định hướng thông tin trong xã hội số, nơi tin giả và thông tin sai lệch lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội.

Tìm đường cho mô hình kinh tế báo chí trong môi trường số

Trong xu hướng chung của thế giới, nhiều cơ quan báo chí đã và đang thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới nhằm thích ứng với môi trường số. Tại Việt Nam, quá trình này tuy còn chậm nhưng đã có những tín hiệu tích cực.

Một trong những hướng đi được nhắc đến nhiều là đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào quảng cáo truyền thống. Các mô hình như quảng cáo số dựa trên dữ liệu người dùng, nội dung tài trợ (branded content), tổ chức sự kiện, diễn đàn chuyên đề, sản xuất nội dung theo đặt hàng hay dịch vụ truyền thông tổng hợp đang dần được một số cơ quan báo chí triển khai.

Bên cạnh đó, mô hình thu phí nội dung (paywall), dù chưa phổ biến tại Việt Nam, nhưng được đánh giá là xu hướng tất yếu trong dài hạn. Việc xây dựng nội dung chuyên sâu, độc quyền, có giá trị cao cho các nhóm độc giả cụ thể là điều kiện kiên quyết để báo chí có thể tiến tới thu phí trong môi trường số.

Công nghệ được xem là “đòn bẩy” quan trọng cho kinh tế báo chí. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) giúp các tòa soạn hiểu rõ hơn hành vi độc giả, tối ưu phân phối nội dung, cá nhân hóa trải nghiệm và nâng cao hiệu quả quảng cáo. Khi làm chủ dữ liệu, báo chí không chỉ nâng cao chất lượng nội dung mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh về kinh tế so với mạng xã hội.

Tuy nhiên, để các mô hình kinh tế báo chí số phát huy hiệu quả, yếu tố con người đóng vai trò then chốt. Báo chí cần đội ngũ nhân lực đa kỹ năng, không chỉ giỏi nghiệp vụ báo chí mà còn hiểu công nghệ, marketing số và kinh doanh nội dung. Đây là thách thức lớn đối với nhiều tòa soạn, đặc biệt trong điều kiện nguồn lực hạn chế.

Ở góc độ quản lý, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm hỗ trợ báo chí chuyển đổi số và phát triển kinh tế báo chí. Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đặt mục tiêu xây dựng hệ thống báo chí chuyên nghiệp, hiện đại, đồng thời nâng cao năng lực tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí.

Theo đó, việc hoàn thiện khung pháp lý, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, bảo vệ bản quyền nội dung số và có cơ chế hỗ trợ phù hợp cho báo chí, nhất là báo chí địa phương, được xác định là những nhiệm vụ trọng tâm. Sự đồng hành của Nhà nước được kỳ vọng sẽ tạo “đòn bẩy” để báo chí mạnh dạn đổi mới mô hình kinh tế trong môi trường số.

Trong kỷ nguyên số, kinh tế báo chí không còn là câu chuyện riêng của từng cơ quan báo chí, mà là vấn đề mang tính hệ thống. Để phát triển bền vững, báo chí Việt Nam cần đặt kinh tế báo chí trong tổng thể chiến lược chuyển đổi số, gắn chặt với đổi mới nội dung, công nghệ và tổ chức tòa soạn.

Về lâu dài, báo chí cần xây dựng được hệ sinh thái số của riêng mình, trong đó nội dung chất lượng cao là trung tâm, công nghệ là công cụ và kinh tế là động lực để duy trì hoạt động. Chỉ khi tạo được nguồn lực tài chính ổn định, báo chí mới có điều kiện đầu tư cho nội dung, giữ vững tính chính thống và vai trò định hướng dư luận xã hội.

Kinh tế báo chí trong xu hướng chuyển đổi số vì thế không chỉ là bài toán tăng doanh thu, mà còn là bài toán bảo đảm sự tồn tại và phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam trong môi trường truyền thông số đầy biến động. Việc giải được bài toán này sẽ quyết định khả năng “đi đường dài” của các cơ quan báo chí trong tương lai./.