Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo - động lực phát triển bền vững khu vực hợp tác xã
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và yêu cầu phát triển kinh tế theo hướng bền vững, kinh tế tập thể, nòng cốt là hợp tác xã (HTX) tiếp tục được khẳng định là một thành phần kinh tế quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Cùng với kinh tế nhà nước, khu vực này góp phần tạo nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội, nhất là ở khu vực nông nghiệp, nông thôn và vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Để khu vực HTX phát triển hiệu quả, thích ứng với yêu cầu mới, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực then chốt, giúp nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh và tính bền vững của các HTX.
Khu vực hợp tác xã phát triển cả về số lượng và chất lượng
Theo thống kê đến tháng 12/2024, cả nước có khoảng 33.557 HTX, tăng 1.454 HTX so với cùng kỳ năm 2023. Trong đó, có 22.415 HTX nông nghiệp, chiếm 66,8% tổng số, tăng 1.062 HTX so với năm trước; và 11.142 HTX phi nông nghiệp, bao gồm: 2.792 HTX công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, 3.103 HTX thương mại - dịch vụ, 1.924 HTX giao thông vận tải, 860 HTX xây dựng, 1.181 quỹ tín dụng nhân dân, 646 HTX dịch vụ môi trường, cùng 636 HTX thuộc các lĩnh vực khác.
Khu vực HTX hiện thu hút khoảng 7 triệu thành viên và tạo việc làm cho gần 3 triệu lao động. Không chỉ tăng về số lượng, nhiều HTX đã chủ động đổi mới phương thức hoạt động, mở rộng quy mô, gắn sản xuất với quy hoạch vùng nguyên liệu, xây dựng thương hiệu, mã số vùng trồng, phát triển sản phẩm OCOP và tăng cường liên kết với doanh nghiệp.
Đáng chú ý, đã có hơn 5.000 HTX ứng dụng hiệu quả khoa học và công nghệ cao gắn với chuyển đổi số, công nghệ sản xuất sạch, sản xuất hữu cơ và thân thiện môi trường. Nhiều HTX mới thành lập do các thành viên trẻ khởi xướng, mạnh dạn tiếp cận công nghệ mới, vốn và tín dụng để đầu tư sản xuất - kinh doanh theo mô hình HTX kiểu mới, từng bước khẳng định vai trò hạt nhân trong phát triển kinh tế nông thôn.
Khoa học, công nghệ giúp hợp tác xã vượt qua “điểm nghẽn” truyền thống
Thực tiễn cho thấy, một trong những “điểm nghẽn” lớn nhất của HTX là hạn chế về vốn, trình độ quản trị và khả năng tiếp cận công nghệ. So với doanh nghiệp, năng lực tiếp cận và ứng dụng công nghệ tiên tiến của HTX còn khiêm tốn, phần lớn phải thông qua hệ thống hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam.
Trước yêu cầu đó, những năm qua, Liên minh HTX Việt Nam đã tập trung nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo vào khu vực HTX.
Thông qua nguồn kinh phí sự nghiệp khoa học công nghệ và huy động các nguồn lực hợp pháp khác, 1.632 HTX đã được hỗ trợ ứng dụng khoa học công nghệ, với tổng kinh phí gần 305 tỷ đồng. Hàng trăm đề tài, nhiệm vụ khoa học được triển khai, nhiều giải pháp công nghệ được nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng thành công vào thực tiễn sản xuất.
Hoạt động chuyển giao khoa học công nghệ không chỉ giúp HTX giảm chi phí đầu tư, mà còn tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, từng bước thay đổi tập quán sản xuất manh mún, lạc hậu sang sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị.
Chuyển đổi số mở ra cơ hội mới cho hợp tác xã
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, chuyển đổi số đang trở thành xu hướng tất yếu đối với khu vực HTX. Kết quả khảo sát tại 174 HTX ở 24 tỉnh, thành phố cho thấy, 76,8% HTX đã áp dụng số hóa trong trao đổi thông tin và ra quyết định, gần 50% HTX thay đổi phương thức kinh doanh, chuyển từ bán hàng truyền thống sang kết hợp bán hàng trực tuyến và giao hàng tận nơi.
Thông qua website, mạng xã hội và các nền tảng thương mại điện tử, nhiều HTX đã mở rộng thị trường tiêu thụ, tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng và doanh nghiệp, từng bước tham gia sâu hơn vào nền kinh tế số. Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng giúp HTX ở vùng sâu, vùng xa vượt qua rào cản về không gian, giảm phụ thuộc vào thương lái và nâng cao giá trị sản phẩm.
Hiệu quả rõ nét về kinh tế - xã hội và môi trường
Việc ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt cho nhiều HTX. Thống kê cho thấy, các HTX được hỗ trợ công nghệ có doanh thu tăng trung bình 30%, thu nhập thành viên tăng khoảng 20%, lợi nhuận HTX tăng 15-20%. Nhiều sản phẩm HTX đã xây dựng được thương hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ, chỉ dẫn địa lý, truy xuất nguồn gốc và tham gia xuất khẩu.
Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, khoa học công nghệ còn góp phần bảo vệ môi trường sinh thái. Hằng trăm HTX môi trường, HTX nông nghiệp hữu cơ đã hình thành, ứng dụng công nghệ sinh học trong xử lý chất thải, tái chế rác thải, sản xuất khí sinh học, điện sinh khối, gạch không nung… Qua đó, vừa tạo sinh kế mới, vừa góp phần xây dựng môi trường nông thôn xanh - sạch - bền vững.
Những “khoảng trống” chính sách cần sớm được lấp đầy
Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đối với khu vực HTX vẫn còn không ít khó khăn. Nguồn lực đầu tư từ ngân sách còn hạn chế; sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp khoa học công nghệ và hệ thống Liên minh HTX chưa thật sự chặt chẽ.
Đặc biệt, nhiều chính sách khoa học công nghệ hiện hành mới tập trung vào doanh nghiệp, chưa bao quát đầy đủ đối tượng HTX, khiến HTX gặp khó khăn trong tiếp cận các chương trình, quỹ hỗ trợ về đổi mới công nghệ, chuyển giao công nghệ và chuyển đổi số.
Quy mô nhỏ, năng lực cạnh tranh còn yếu cũng là rào cản khiến nhiều HTX chưa mạnh dạn đầu tư cho khoa học công nghệ. Công tác quy hoạch, kế hoạch phát triển khoa học công nghệ cho khu vực kinh tế tập thể chưa được quan tâm đúng mức, chưa tương xứng với vai trò của khu vực này trong nền kinh tế.
Khoa học, công nghệ - nền tảng cho hợp tác xã trong giai đoạn mới
Dự báo đến năm 2030, cả nước sẽ có khoảng 45.000 HTX với 8 triệu thành viên, trong đó hàng nghìn HTX ứng dụng công nghệ cao và hơn 50% HTX nông nghiệp liên kết với doanh nghiệp theo chuỗi giá trị.
Điều này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cho HTX, bảo đảm bình đẳng với các thành phần kinh tế khác.
Các chuyên gia cho rằng, cần sớm rà soát, bổ sung HTX vào phạm vi điều chỉnh của các chương trình, chính sách lớn về khoa học công nghệ, đổi mới công nghệ và chuyển đổi số quốc gia; đồng thời tăng tỷ trọng đầu tư ngân sách cho các hoạt động khoa học công nghệ phục vụ trực tiếp khu vực kinh tế tập thể.
Bên cạnh đó, việc nâng cao năng lực cho hệ thống Liên minh HTX Việt Nam trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực và tư vấn hỗ trợ HTX là yêu cầu cấp thiết.
Thực tiễn phát triển cho thấy, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là “chìa khóa” để HTX nâng cao năng lực nội tại, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị và phát triển bền vững. Khi được hỗ trợ đúng hướng, HTX không chỉ là công cụ tổ chức sản xuất hiệu quả mà còn là lực lượng quan trọng trong giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Việc tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường đầu tư và tạo điều kiện để HTX tiếp cận khoa học, công nghệ sẽ là nền tảng quan trọng để khu vực kinh tế tập thể phát triển mạnh mẽ, đóng góp ngày càng lớn cho sự nghiệp phát triển đất nước trong giai đoạn mới./.
