Khai khoáng đáy biển có thể phá vỡ chuỗi thức ăn đại dương
Các nhà khoa học cảnh báo rằng, bụi thải từ hoạt động khai thác đáy biển có thể khiến nhiều sinh vật biển bị “chết đói”, làm gián đoạn các mắt xích trong hệ sinh thái và đe dọa nghiêm trọng đến ngành khai thác thủy sản.
Hoạt động khoan khai thác khoáng sản dưới đáy đại dương có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với các sinh vật nhỏ bé vốn là nền tảng của chuỗi thức ăn biển.
Một nghiên cứu mới cảnh báo rằng, tác động này cuối cùng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến ngành thủy sản, thậm chí cả bữa ăn hằng ngày của con người.
Về bản chất, khai thác biển sâu là quá trình khoan xuống đáy đại dương để thu hồi khoáng sản. Dù chưa chính thức được thương mại hóa, nhiều quốc gia đã ráo riết chạy đua trong lĩnh vực này nhằm đáp ứng nhu cầu khoáng sản tăng mạnh cho sản xuất xe điện, quá trình chuyển đổi năng lượng, cũng như các ứng dụng công nghệ và quân sự.
Nghiên cứu mới được thực hiện dựa trên phân tích các mẫu nước và chất thải thu thập trong một cuộc thử nghiệm khai thác thực địa diễn ra vào năm 2022, qua đó hé lộ những rủi ro tiềm ẩn mà ngành khai khoáng biển sâu có thể mang lại cho hệ sinh thái đại dương.
Những phát hiện từ nghiên cứu
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Hawaii đã tập trung khảo sát một khu vực thuộc Thái Bình Dương được gọi là “vùng chạng vạng” (twilight zone), nằm ở độ sâu từ 200 đến 1.500 mét dưới mực nước biển.
Các phát hiện cho thấy một thực tế đáng lo ngại, chất thải từ hoạt động khai thác có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến mọi sinh vật trong khu vực, từ những con tôm tí hon nhỏ hơn 2mm cho đến các loài cá dài khoảng 5cm.
Nguyên nhân bắt nguồn từ quy trình khai thác: Sau khi đưa các khối kết hạch lên mặt nước, doanh nghiệp sẽ xả nước thừa cùng bùn đất và trầm tích đáy trở lại đại dương. Hành động này tạo ra những “đám mây” bụi đục chứa các hạt có kích thước tương đương nguồn thức ăn tự nhiên của sinh vật phù du ở tầng nước này.
Nếu các sinh vật phù du nuốt phải “thức ăn rác” này hậu quả sẽ lan tới khoảng 60% các loài sinh vật bơi nhỏ dựa vào chúng làm nguồn dinh dưỡng.
Thiếu hụt dinh dưỡng là vấn đề đặc biệt nghiêm trọng, bởi những sinh vật nhỏ bé này chính là mắt xích nền tảng nuôi dưỡng các loài cá có giá trị kinh tế cao như cá nục heo hay cá ngừ.
Các loài cá tầng mặt thường lặn xuống sâu để săn mồi, tác giả chính Michael Dowd giải thích. Nếu nguồn mồi ở tầng sâu suy giảm do chuỗi thức ăn bị phá vỡ, tác động sẽ lan rộng lên các tầng trên và ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích thương mại.
Vị trí của khai thác biển sâu
Khác với các nghiên cứu trước đây chủ yếu xem xét tác động ở đáy biển, nghiên cứu mới tập trung vào tầng nước giữa và cảnh báo rằng việc xả nước thải và trầm tích từ hoạt động khai thác có thể gây hại nghiêm trọng ở mọi độ sâu.
Nhóm tác giả cho rằng, cần đánh giá kỹ hơn để xác định độ sâu xả thải phù hợp, dù cảnh báo rằng mọi vị trí đều tiềm ẩn rủi ro môi trường theo những cách khác nhau.
Trưởng nhóm Brian Popp nhận định, khai thác đáy biển sâu có thể không cần thiết, khi những nguồn kim loại thay thế như tái chế pin, thiết bị điện tử hay tận thu từ bãi thải hoàn toàn khả thi.
Michael Dowd bổ sung: Một dự án đơn lẻ có thể ít tác động, nhưng nhiều dự án kéo dài trong nhiều năm sẽ tạo ra hậu quả lan rộng. Quy mô khai thác càng lớn, vấn đề càng nghiêm trọng.
Dù vậy, ngành này khó có thể dừng lại. ISA đã cấp phép cho nhiều hợp đồng thăm dò; tại Mỹ, Tổng thống Donald Trump thúc đẩy đẩy nhanh cấp phép khai thác, xem xét cho thuê khu vực ngoài khơi Samoa thuộc Mỹ và gần đây NOAA đã trình dự thảo quy định đơn giản hóa thủ tục.
Trong khi đó, các tổ chức môi trường phản đối mạnh mẽ, lo ngại thiệt hại đối với sinh vật biển và nguy cơ giải phóng lượng lớn CO₂ tích tụ dưới đáy đại dương. Sheryl Murdock cảnh báo rằng, tác động sẽ lan rộng vượt xa khu vực đám mây bụi thải.
Nhà sinh học Diva Amon cũng nhấn mạnh nguy cơ bệnh tật, di cư cưỡng bức, thậm chí tuyệt chủng nếu khai thác diễn ra trên quy mô lớn. Cả hai cho rằng cần thêm nhiều nghiên cứu trước khi đưa ra quyết định quản lý phù hợp./.
