Hoạt động sáng tạo giúp não trẻ lâu hơn
Để giữ cho tâm trí trẻ trung, hãy nhảy điệu tango. Đây chính là “chìa khóa” giúp não trẻ lâu hơn.
Dù là nhảy tango, chơi guitar hay vẽ tranh, việc theo đuổi một sở thích sáng tạo có thể giúp làm chậm quá trình lão hóa của não bộ. Đây là kết luận từ một nghiên cứu được thực hiện trên các vũ công, nhạc sĩ, họa sĩ và người chơi game từ nhiều quốc gia.
Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã áp dụng mô hình “đồng hồ não” - công cụ đo lường sự chênh lệch giữa tuổi sinh học và tuổi thực của não bộ. Kết quả cho thấy, việc tham gia các hoạt động sáng tạo có liên quan đến sự gia tăng kết nối chức năng giữa các vùng não, đặc biệt tại những khu vực vốn dễ bị suy giảm do lão hóa.
Phát hiện cho thấy, hoạt động sáng tạo có thể đóng vai trò bảo vệ, góp phần duy trì sự linh hoạt và trẻ trung của não bộ trong quá trình lão hóa.
Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng, hoạt động sáng tạo có thể giúp duy trì sức khỏe não bộ, song cơ chế sinh học đứng sau vẫn chưa rõ ràng. Nhằm làm sáng tỏ vấn đề này, nhà khoa học thần kinh Agustín Ibáñez và cộng sự đã phát triển “đồng hồ não” - mô hình sử dụng dữ liệu hình ảnh thần kinh từ 1.240 người ở 10 quốc gia khác nhau và sử dụng thuật toán học máy để ước tính tuổi sinh học của não dựa trên kết nối chức năng (functional connectivity).
Sau đó mô hình được áp dụng trên 232 người tham gia thuộc nhiều nhóm ngành sáng tạo khác nhau, bao gồm vũ công tango, nhạc sĩ, họa sĩ và game thủ với độ tuổi và trình độ đa dạng. Mục tiêu của nghiên cứu là tính toán “khoảng chênh lệch tuổi não” - sự khác biệt giữa tuổi sinh học của não và tuổi thực của mỗi cá nhân.
Kết quả cho thấy, cả bốn nhóm hoạt động sáng tạo đều giúp làm chậm quá trình lão hóa của não bộ. Đáng chú ý, những người càng có kỹ năng và kinh nghiệm cao trong lĩnh vực của mình thì não bộ càng trẻ hơn so với tuổi thật.
Kết quả cho thấy, tất cả các nhóm tham gia hoạt động sáng tạo đều thể hiện sự chậm lại trong tiến trình lão hóa não bộ. Đáng chú ý, những cá nhân có mức độ thành thạo và kinh nghiệm cao hơn trong lĩnh vực của họ thường sở hữu não bộ trẻ hơn đáng kể so với tuổi thực. Hiệu ứng này được ghi nhận rõ rệt nhất ở nhóm vũ công tango chuyên nghiệp, với tuổi não trung bình thấp hơn khoảng 7 năm so với tuổi thực.
Theo Agustín Ibáñez, tango là một hình thức nghệ thuật đặc thù mang lại lợi ích đáng kể cho não bộ, do yêu cầu cao về khả năng tập trung, ghi nhớ chuỗi chuyển động phức tạp, điều khiển vận động tinh vi và hoạch định hành vi trong thời gian thực.
Ngoài ra, nhóm nghiên cứu còn tiến hành lập bản đồ hoạt động thần kinh nhằm xác định xem các hoạt động sáng tạo có giúp bảo vệ những vùng não dễ bị ảnh hưởng bởi lão hóa hay không. Phân tích cho thấy, vùng trán - đỉnh (frontoparietal region), vốn liên quan đến trí nhớ làm việc, ra quyết định và kiểm soát hành vi - là khu vực được hưởng lợi nhiều nhất từ các hoạt động sáng tạo. Đây cũng là một trong những vùng chịu sự suy giảm rõ rệt theo quá trình lão hóa tự nhiên.
Đặc biệt, ở những người có nhiều kinh nghiệm sáng tạo, các kết nối thần kinh giữa những vùng liên quan đến kiểm soát vận động, phối hợp cảm giác và nhận thức nhịp điệu có sự tăng cường rõ rệt. Điều này cho thấy, não bộ của họ hoạt động một cách linh hoạt và hiệu quả hơn, từ đó củng cố giả thuyết rằng hoạt động sáng tạo có thể đóng vai trò bảo vệ chống lại sự lão hóa thần kinh.
Agustín Ibáñez và các cộng sự cũng nghiên cứu về việc học một kỹ năng sáng tạo mới có làm chậm quá trình lão hóa não hay không. Các nhà nghiên cứu đã huấn luyện 24 người chơi StarCraft II, một trò chơi điện tử nhấn mạnh vào việc lập kế hoạch chiến lược. Để đối chứng, một nhóm khác học cách chơi một trò chơi khác, vốn dựa trên quy tắc nhiều hơn và không đòi hỏi nhiều tư duy sáng tạo.
Kết quả cho thấy, những người mới chơi dành vài giờ mỗi tuần cho StarCraft II đã thành công trong việc làm giảm tuổi não và cải thiện thành tích trong cả trò chơi lẫn một bài kiểm tra sự chú ý. Các kết nối não đã tăng lên ở những vùng liên quan đến sự chú ý. Tuy nhiên, nhóm đối chứng thì không ghi nhận những hiệu ứng này. Điều này cho thấy, việc học một kỹ năng sáng tạo từ đầu có thể giúp bảo vệ não bộ khỏi sự lão hóa.
Theo bà Francisca Rodriguez, nhà khoa học nhận thức tại Đức, những tác động này có thể xuất hiện vì hoạt động sáng tạo kích hoạt nhiều vùng não cùng lúc, nhiều hơn so với các bài tập trí tuệ thông thường như giải đố. Bà cũng cho rằng, tư duy sáng tạo có thể ít bị ảnh hưởng hơn bởi quá trình lão hóa, nhưng cần thêm nghiên cứu để xác thực giả thuyết này.
Về phần mình, Ibáñez và nhóm nghiên cứu dự định mở rộng phạm vi nghiên cứu để xem sự sáng tạo ảnh hưởng đến các khía cạnh khác của sức khỏe như thế nào. Đây là cơ hội tuyệt vời để kết nối giữa nghệ thuật và sức khỏe con người, ông kết luận./.
Tài liệu tham khảo: Coronel-Oliveros, C. et al. Nature Commun. 16, 8336 (2025).
