Hoàn thiện thể chế để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và năng lực cạnh tranh quốc gia

Những sửa đổi lần này không chỉ tháo gỡ “điểm nghẽn” kéo dài nhiều năm trên thị trường công nghệ, mà còn đặt mục tiêu xây dựng một môi trường pháp lý hiện đại, minh bạch và phù hợp với bối cảnh kinh tế số, nơi tri thức, dữ liệu và thuật toán trở thành các yếu tố cốt lõi của năng lực cạnh tranh quốc gia.

Tạo lập khuôn khổ pháp lý mới cho thị trường công nghệ hiện đại

Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ với tỷ lệ tán thành rất cao: 421/427 đại biểu, tương đương 89,01%. Luật sẽ có hiệu lực từ 1/4/2026, riêng quy định về thủ tục chấp thuận cấp giấy phép chuyển giao công nghệ có hiệu lực ngay từ ngày thông qua, nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách của thực tiễn.

Phát biểu trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: Dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý công phu, sửa 21 điều, bổ sung 1 điều mới và bãi bỏ 9 điều không còn phù hợp. Toàn bộ nội dung đều nhằm thể chế hóa đường lối, chủ trương mới của Đảng về phát triển nền kinh tế tri thức, xây dựng thị trường khoa học - công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

Những thay đổi mang tính cấu trúc này tạo ra nền tảng pháp lý quan trọng để giải quyết những bất cập kéo dài trong hoạt động chuyển giao công nghệ, vốn trước đây thường chậm, thiếu minh bạch và chưa theo kịp tốc độ phát triển nhanh của công nghệ thế giới.

Một điểm nhấn nổi bật của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ là mở rộng khái niệm “đối tượng công nghệ”. Không còn bó hẹp trong máy móc, thiết bị, quy trình kỹ thuật như mô hình truyền thống, Luật mới xem tri thức, dữ liệu, thiết kế, mô hình, thuật toán, phần mềm và trí tuệ nhân tạo là các đối tượng công nghệ đầy đủ. Đây là thay đổi mang tính nền tảng, phản ánh đúng thực tế rằng, trong nền kinh tế số, giá trị gia tăng lớn nhất nằm ở tài sản vô hình.

Việc luật hóa các loại hình tài sản công nghệ mới tạo điều kiện quan trọng để Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, thu hút đầu tư chất lượng cao và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình đổi mới sản phẩm, mô hình kinh doanh.

Song song với đó, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ cũng quy định rõ hơn các hình thức chuyển giao tài liệu công nghệ, từ mô tả kỹ thuật, tiêu chuẩn - quy chuẩn đến dữ liệu vận hành và mô hình giải pháp. Các quy định này giúp minh bạch hóa quan hệ giữa bên chuyển giao và bên nhận, ngăn ngừa rủi ro về tranh chấp tài sản trí tuệ và bảo đảm chất lượng công nghệ được chuyển giao.

Kiểm soát rủi ro nhưng không cản trở đổi mới sáng tạo

Thẩm định công nghệ là một trong những vấn đề được Quốc hội và cộng đồng doanh nghiệp quan tâm nhiều nhất. Trong bối cảnh nhiều dự án lớn có khả năng tác động xấu đến môi trường hoặc tiềm ẩn rủi ro công nghệ lạc hậu, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ đưa ra cách tiếp cận mới: Chỉ thẩm định các dự án sử dụng công nghệ hạn chế chuyển giao hoặc công nghệ có nguy cơ gây hại. Điều này phù hợp với nguyên tắc quản lý rủi ro nhưng không gây cản trở hoạt động đầu tư nói chung.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh rằng, quan điểm của Đảng và Nhà nước là phải kiểm soát chặt công nghệ lạc hậu, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường. Khi rủi ro đã xảy ra, chi phí khắc phục rất lớn, thậm chí không thể đảo ngược. Vì vậy, kiểm soát từ sớm, từ xa là bắt buộc.

Đáng chú ý, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ cải cách mạnh mẽ thủ tục thẩm định, từ hai lần xuống một lần duy nhất tại thời điểm phù hợp. Cách làm này giảm tải thủ tục, tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, trong khi cơ quan quản lý vẫn đáp ứng mục tiêu giám sát rủi ro.

Một điểm mới quan trọng nữa là phân cấp thẩm định công nghệ cho địa phương. Đây là bước đi phù hợp xu thế phân quyền - phân cấp, giúp đẩy nhanh tiến độ xử lý thủ tục và tăng cường trách nhiệm của địa phương trong thu hút và quản lý đầu tư công nghệ. Tuy nhiên, để bảo đảm thống nhất, Luật quy định rõ phải có bộ tiêu chí quốc gia, đồng thời các quyết định thẩm định phải được công bố công khai và chịu sự giám sát, hậu kiểm của cơ quan quản lý nhà nước.

Cơ chế hậu kiểm được tăng cường, hướng tới ngăn chặn các rủi ro như nâng khống giá trị công nghệ, tiếp nhận công nghệ lạc hậu hoặc gây ô nhiễm môi trường. Điều quan trọng là hậu kiểm không được trở thành rào cản mà phải đóng vai trò “tấm lưới an toàn”, tạo niềm tin và sự minh bạch cho thị trường.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ cũng khẳng định quyền của tổ chức, cá nhân trong việc thương mại hóa, chuyển nhượng hoặc góp vốn bằng công nghệ. Quy định này vừa phát huy giá trị tài sản trí tuệ, vừa giúp doanh nghiệp khai thác tối đa tài sản công nghệ trong hoạt động đầu tư - sản xuất - kinh doanh.

Hoàn thiện thể chế - tạo động lực mới cho đổi mới sáng tạo

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia có năng lực đổi mới sáng tạo cao trong khu vực, sở hữu nền công nghiệp công nghệ số và công nghệ cao phát triển, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ tạo ra công cụ quan trọng để biến mục tiêu thành hiện thực. Doanh nghiệp sẽ có môi trường pháp lý thuận lợi hơn để đầu tư vào công nghệ mới; các nhà khoa học có cơ hội thương mại hóa kết quả nghiên cứu; địa phương có quyền chủ động lớn hơn trong tiếp nhận công nghệ và Nhà nước có công cụ mạnh để bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và lợi ích quốc gia.

Vì vậy, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ không chỉ là sự hoàn thiện kỹ thuật lập pháp, mà là bước tiến chiến lược, đặt nền móng cho một thị trường công nghệ năng động, hiện đại và hội nhập, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của Việt Nam trong kỷ nguyên kinh tế tri thức và chuyển đổi số./.