Hoàn thiện hạ tầng thủy lợi phục vụ sản xuất, nâng chất lượng tiêu chí nông thôn mới

Hạ tầng thủy lợi được xem là trụ cột quan trọng của sản xuất nông nghiệp và là tiêu chí có tác động trực tiếp đến thu nhập, an ninh lương thực và khả năng chống chịu thiên tai của vùng nông thôn.

Trong năm 2025, nhiều địa phương đã điều chỉnh kế hoạch đầu tư công theo hướng ưu tiên cho các tuyến kênh mương trọng điểm, hồ chứa xuống cấp và các công trình điều tiết nước phục vụ vùng sản xuất tập trung.

Việc hoàn thiện hệ thống thủy lợi không chỉ giúp ổn định sản xuất hai vụ chính mà còn tạo điều kiện mở rộng diện tích rau màu, cây công nghiệp ngắn ngày và thủy sản.

Theo tổng hợp từ các tỉnh, nhiệm vụ trọng tâm của thủy lợi năm 2025 là kiên cố hóa kênh mương nội đồng, cải thiện năng lực trữ nước, sửa chữa công trình xuống cấp và chủ động phương án phòng chống hạn úng.

Tại nhiều vùng, tình trạng bồi lấp kênh dẫn, suy giảm nguồn nước và thay đổi dòng chảy tự nhiên khiến công tác điều tiết gặp khó khăn. Do đó, các địa phương đặt mục tiêu hoàn thành các dự án thủy lợi trước mùa mưa, đồng thời triển khai các giải pháp tiết kiệm nước, giảm thất thoát trong tưới tiêu.

Trong xu hướng chung đó, một số địa phương đã đẩy nhanh tiến độ các dự án sửa chữa, nâng cấp hệ thống thủy lợi nông thôn.

Ở khu vực Bắc Trung Bộ, nhiều tuyến kênh dẫn nước phục vụ vùng lúa lớn được nạo vét, kiên cố hóa bằng bê tông, bảo đảm lưu thông nước trong mùa khô.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long, các tỉnh tập trung nâng cao khả năng ngăn mặn, trữ ngọt nhằm phục vụ vùng cây ăn trái và nuôi thủy sản; việc điều chỉnh cống, đập tạm và lắp đặt trạm bơm dã chiến giúp người dân chủ động ứng phó biến động thủy văn.

Ở trung du và miền núi phía Bắc, nhiều xã cải tạo hồ chứa nhỏ, gia cố bờ đập để bảo đảm an toàn mùa mưa, đồng thời tăng khả năng cấp nước cho vùng sản xuất chè, cây ăn quả và rau màu.

Song song với đầu tư hạ tầng, các địa phương tăng cường áp dụng khoa học công nghệ vào quản lý và vận hành thủy lợi. Một số tỉnh đã triển khai mô hình điều tiết nước tự động, sử dụng cảm biến đo mực nước, độ mặn và lượng mưa để đưa ra cảnh báo sớm cho người dân.

Việc ứng dụng phần mềm giám sát vận hành trạm bơm, theo dõi lượng nước tiêu thoát theo thời gian thực giúp giảm nhân lực trực và nâng độ chính xác trong điều tiết. Các hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp cũng được tập huấn về quy trình vận hành công trình thủy lợi nhỏ, bảo trì đường ống, thiết bị và hệ thống tưới tiết kiệm.

Một nội dung quan trọng khác trong năm 2025 là triển khai mô hình “kết hợp thủy lợi - sản xuất” theo hướng tiết kiệm nước. Nhiều địa phương hướng dẫn nông dân chuyển từ tưới tràn sang tưới nhỏ giọt hoặc phun mưa đối với rau màu, cây ăn quả, hồ tiêu, thanh long… giúp giảm thất thoát nước và tăng năng suất cây trồng.

Với cây lúa, các địa phương đẩy mạnh kỹ thuật tưới ướt - khô xen kẽ, vừa tiết kiệm nước vừa giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp định hướng tăng trưởng xanh trong xây dựng nông thôn mới.

Hỗ trợ cộng đồng quản lý thủy lợi cũng được chú trọng. Các tổ thủy nông ở thôn, xóm được kiện toàn, đào tạo kỹ năng vận hành cống, kênh dẫn và xử lý sự cố cục bộ; người dân được huy động tham gia nạo vét kênh mương, phát quang hành lang dòng chảy, chuẩn bị vật tư phòng mưa bão.

Việc xã hội hóa quản lý thủy lợi cấp thôn giúp giảm gánh nặng cho ngân sách, đồng thời nâng tính chủ động trong điều tiết nước phục vụ sản xuất.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương kết hợp đầu tư thủy lợi với chỉnh trang đồng ruộng, quy hoạch lại vùng sản xuất theo hướng tập trung, thuận lợi cho cơ giới hóa.

Hệ thống kênh nội đồng được thiết kế lại, phù hợp cho xe máy nông nghiệp, máy gặt lúa, xe vận chuyển nông sản đi lại thuận tiện. Khi thủy lợi kết hợp hạ tầng giao thông nội đồng được hoàn thiện, chi phí sản xuất giảm, thời gian thu hoạch rút ngắn và cơ hội liên kết với doanh nghiệp tăng lên.

Theo đánh giá của cơ quan quản lý chương trình nông thôn mới, đầu tư thủy lợi năm 2025 có ý nghĩa then chốt trong bảo đảm an toàn sản xuất, nhất là trước biến động khí hậu và tình trạng hạn mặn phức tạp ở nhiều vùng.

Những địa phương triển khai quyết liệt cho thấy, khi thủy lợi được quan tâm đúng mức, năng suất cây trồng được cải thiện, sản xuất ổn định hơn và tiêu chí hạ tầng nông thôn mới càng trở nên bền vững.

Việc hoàn thiện hệ thống thủy lợi vì vậy không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật, mà còn là nền tảng để nông thôn mới phát triển theo hướng an toàn, linh hoạt và thích ứng trong giai đoạn tới./.