Giảm nghèo thông tin: Mở rộng tri thức, khơi dậy ý chí vươn lên thoát nghèo bền vững

Hiệu quả của giảm nghèo thông tin

Những năm trước đây, ở nhiều vùng sâu, vùng xa, người dân gần như “đứng ngoài” dòng chảy thông tin. Không nắm rõ chủ trương, chính sách; ít có cơ hội tiếp cận kiến thức sản xuất, kỹ năng nghề; hầu như không biết cách tiếp cận thị trường… khiến nhiều hộ nghèo chỉ trông chờ vào trợ cấp, hỗ trợ, thiếu tự tin tổ chức sinh kế lâu dài. Khoảng cách giàu - nghèo vì thế không chỉ là khoảng cách về thu nhập, mà là khoảng cách về tri thức và khả năng tiếp cận cơ hội.

Triển khai Nghị quyết số 57/NQ-TW trong bối cảnh chuyển đổi số lan tỏa đã tạo ra bước chuyển mới. Ở nhiều địa phương, nhiệm vụ giảm nghèo thông tin được xác định rõ ràng, gắn với chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025. Không chỉ dừng ở việc tăng số lượng loa truyền thanh, phát tờ rơi hay tổ chức hội nghị, công tác truyền thông được triển khai đa dạng hơn: tài liệu hỏi - đáp, cẩm nang chính sách, sổ tay hướng dẫn mô hình sinh kế, video, ấn phẩm điện tử, lớp tập huấn kỹ năng số cho cán bộ cơ sở và người dân.

Đối tượng được hướng đến là những nhóm yếu thế nhất: hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo; đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, ven biển, hải đảo - nơi điều kiện kinh tế khó khăn, đường truyền thông tin hạn chế, nguy cơ tái nghèo cao. Khi thông tin đúng, đủ và dễ hiểu đến với từng thôn, bản, người dân có thêm “chìa khóa” để mở ra cách nghĩ, cách làm mới.

Tại Lào Cai, tỉnh có hơn 30 dân tộc anh em sinh sống, hiệu quả của giảm nghèo thông tin thể hiện rõ nét. Ở Sa Pa, mô hình Hợp tác xã Cộng đồng người Dao được hình thành từ trăn trở rất đời thường: làm sao để phụ nữ dân tộc không phải đi bán hàng rong giữa tiết trời giá rét. Thay vì manh mún buôn bán tự phát, bà con được vận động cùng phát triển sản phẩm thuốc tắm truyền thống của người Dao đỏ.

Thông qua các hoạt động truyền thông cộng đồng, tập huấn, giới thiệu mô hình trên các kênh thông tin chính thống, sản phẩm thuốc tắm không chỉ được người dân địa phương biết đến mà còn vươn ra thị trường rộng hơn. Nhiều phụ nữ trước đây thiếu việc làm ổn định nay có thu nhập thường xuyên, tự tin hơn trong cuộc sống. Đặc biệt, mô hình còn góp phần giữ gìn, lan tỏa giá trị văn hóa bản địa, biến tri thức dân gian thành sinh kế bền vững.

Ở góc độ vĩ mô, Tiểu dự án “Giảm nghèo thông tin” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đã tạo nền tảng quan trọng để những mô hình như vậy có “đất sống”. Tài liệu hướng dẫn kỹ thuật, cẩm nang cơ chế - chính sách, sổ tay về các mô hình giảm nghèo, đa dạng hóa sinh kế được biên soạn phù hợp với trình độ, ngôn ngữ của người dân; đội ngũ cán bộ cơ sở được tập huấn để biết cách “nói cho dân hiểu, làm cho dân tin”. Từng bước, người dân không còn mơ hồ trước những khái niệm như “hỗ trợ sinh kế”, “vay ưu đãi”, “kỹ năng số”, mà hiểu được phải làm gì, tham gia ra sao.

Giảm nghèo không phải câu chuyện đơn lẻ

Thái Nguyên là một ví dụ khác cho cách làm sáng tạo trong giảm nghèo thông tin. Ở các xã miền núi như Thần Sa, Sảng Mộc, Võ Nhai, những năm trước đây, sóng điện thoại, internet chập chờn, loa truyền thanh xuống cấp, khiến thông tin chính sách, cơ hội vay vốn, học nghề… đến với người dân rất chậm, thậm chí bị đứt đoạn ở một số thôn, xóm xa trung tâm.

Trước thực trạng đó, địa phương đã đầu tư, nâng cấp hệ thống truyền thanh cơ sở; lắp đặt hàng chục cụm loa sử dụng công nghệ thông tin - viễn thông, có thể điều khiển tập trung từ xã, huyện. Nội dung truyền thông được biên soạn ngắn gọn, dễ hiểu, gắn với những vấn đề người dân quan tâm: chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi; cách lựa chọn giống; hướng dẫn đăng ký tham gia mô hình sinh kế; giới thiệu các gương thoát nghèo tiêu biểu; phổ biến kỹ năng sử dụng điện thoại thông minh để tiếp cận thông tin chính thống. Nhờ vậy, 100% hộ dân ở các khu vực khó khăn đã có điều kiện tiếp cận thông tin giảm nghèo thường xuyên, liên tục.

Không chỉ giúp người dân “biết”, giảm nghèo thông tin còn giúp họ tin và làm. Khi hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm của mình, đồng bào không còn tâm lý trông chờ, ỷ lại. Họ chủ động tìm đến cán bộ xã, thôn để hỏi về chương trình vay vốn, đăng ký tham gia các lớp học nghề, mô hình trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ. Những buổi sinh hoạt cộng đồng, trước kia chỉ quanh quẩn chuyện mùa màng, nay có thêm nội dung bàn cách làm ăn, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất mới, trao đổi thông tin thị trường.

Đặc biệt, trong bối cảnh chuyển đổi số, việc nâng kỹ năng số cơ bản cho người nghèo trở thành nhiệm vụ gắn liền với giảm nghèo thông tin. Khi biết sử dụng điện thoại thông minh, người dân không chỉ liên lạc với gia đình, mà còn có thể tra cứu thông tin giá cả, học cách trồng trọt - chăn nuôi từ các video hướng dẫn, liên hệ tiêu thụ sản phẩm qua mạng xã hội, nắm bắt tin tức thời sự, cảnh báo thiên tai, dịch bệnh. Mỗi kỹ năng số nhỏ, nếu được hướng dẫn bài bản, đều có thể trở thành “đòn bẩy” giúp người nghèo mở rộng tầm nhìn, tăng khả năng tự vệ trước rủi ro và nắm bắt cơ hội.

Điển hình, HTX Yến Dương ở Thái Nguyên đang trở thành mô hình tiêu biểu trong giảm nghèo bền vững nhờ kết hợp liên kết sản xuất với ứng dụng khoa học - chuyển đổi số. Từ quy mô ban đầu 20 thành viên, HTX mở rộng mạng lưới liên kết lên hơn 500 hộ dân, đồng thời kết nối 14 tổ hợp tác, nhóm hộ và 4 HTX lân cận để hình thành vùng sản xuất ổn định. Các sản phẩm chủ lực như bí thơm, miến dong, gạo nếp Tài… được tổ chức sản xuất theo chuỗi, giúp người dân vùng cao có đầu ra rõ ràng, nâng năng suất và thu nhập, từng bước thoát nghèo.

Điểm nhấn của HTX là đổi mới quản trị bằng công nghệ. HTX triển khai nhật ký sản xuất điện tử cho nhiều cây trồng chủ lực, số hóa toàn bộ quy trình từ gieo trồng, chăm sóc đến thu hoạch, bảo quản; đồng thời xây dựng bản đồ GIS quản lý vùng trồng, tạo nền tảng truy xuất nguồn gốc và cấp mã vùng trồng. Nhờ minh bạch quy trình, sản phẩm dễ tiếp cận tiêu chuẩn chất lượng cao, nâng giá trị hàng hóa và mở rộng thị trường. Bên cạnh đó, HTX đẩy mạnh thương mại điện tử qua các sàn và kênh số, kết hợp truy xuất QR, áp dụng tiêu chuẩn hữu cơ PGS, TCVN và hướng tới JAS.

Hiệu quả kinh tế được cải thiện rõ rệt khi doanh thu HTX tăng đều 10–20% mỗi năm, sản lượng nhiều sản phẩm đạt quy mô hàng trăm tấn/năm; một số mô hình canh tác hữu cơ như lê VH6 mang lại thu nhập cao cho người dân. Không chỉ nâng thu nhập, HTX còn tạo việc làm, đào tạo kỹ thuật và hỗ trợ an sinh, góp phần giúp nhiều hộ, đặc biệt đồng bào dân tộc thiểu số, ổn định cuộc sống và giảm nghèo bền vững.

Thay lời kết

Trong những năm tới, khi Nghị quyết 57-NQ/TW được triển khai sâu rộng, khoa học - công nghệ và chuyển đổi số ngày càng đi vào mọi ngõ ngách đời sống, yêu cầu đặt ra là phải tiếp tục coi trọng giảm nghèo thông tin như một “đòn bẩy mềm”. Đó là đòn bẩy làm giàu tri thức, nâng cao dân trí, tăng năng lực tham gia thị trường, giúp người dân không chỉ thoát nghèo về thu nhập, mà còn thoát nghèo về cơ hội và tương lai.

Chỉ khi mỗi người dân, dù ở vùng sâu hay vùng xa, đều có thông tin đúng, có kỹ năng sử dụng, có kênh để cất tiếng nói và tham gia, mục tiêu giảm nghèo bền vững mới thực sự trở thành hiện thực./.