Đẩy mạnh truyền thông chính sách nhằm rút ngắn nhận thức và hành động về chuyển đổi xanh

Khoảng cách giữa nhận thức và hành động về chuyển đổi xanh

Trong bối cảnh hiện nay, chuyển đổi xanh đã trở thành xu thế tất yếu của phát triển bền vững ở mọi quốc gia. Liên hợp quốc khẳng định, mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) đến năm 2030 chỉ có thể đạt được nếu các quốc gia triển khai mạnh mẽ mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo và các hành vi tiêu dùng bền vững.

Việt Nam, với vị thế là quốc gia đang phát triển, chịu tác động nặng nề từ biến đổi khí hậu, đã sớm xác định chuyển đổi xanh là trọng tâm trong chiến lược phát triển. Đặc biệt, tại Hội nghị COP26 năm 2021, Thủ tướng Chính phủ đã cam kết đưa mức phát thải ròng về “0” vào năm 2050.

Trong gian qua, hệ thống chính sách, chiến lược và chương trình hành động về tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường, phát triển năng lượng tái tạo đã liên tục được ban hành, tiêu biểu như: Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 (ban hành kèm theo Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 01/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ), Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (ban hành kèm theo Quyết định số 450/QĐ-TTg ngày 13/4/2022 của Thủ tướng Chính phủ)... Các văn bản này đã thể hiện định hướng chính sách rõ ràng, tạo hành lang pháp lý để chuyển đổi xanh đi vào cuộc sống.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, vẫn tồn tại khoảng cách đáng kể giữa nhận thức xã hội về chuyển đổi xanh và hành động cụ thể của các chủ thể trong xã hội.

Chia sẻ về vấn đề này, PGS.TS Lê Thị Thục, Ủy viên Hội đồng Biên tập - Xuất bản chuyên trách, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật cho biết: Có thể thấy, chuyển đổi xanh đã trở thành yêu cầu tất yếu để Việt Nam phát triển bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa nhận thức và hành động vẫn là thách thức lớn, làm giảm hiệu quả của các chính sách đã ban hành. Một trong những nguyên nhân quan trọng của thực trạng này nằm ở khâu truyền thông chính sách.

Hiện nay, thông điệp truyền thông về chuyển đổi xanh vẫn mới chỉ dừng ở mức kêu gọi, chưa đủ cụ thể để định hướng hành vi; chưa có sự phân loại, phân nhóm đối tượng để điều chỉnh ngôn ngữ, kênh truyền thông phù hợp; chưa tạo được cơ chế phản hồi và lan tỏa trong cộng đồng.

Vì vậy, bài toán đặt ra là phải làm thế nào để truyền thông chính sách về chuyển đổi xanh không chỉ nâng cao nhận thức, mà còn hành vi hóa nhận thức, biến hiểu biết thành thói quen, hành động tự giác và bền vững, PGS.TS Lê Thị Thục cho hay.

Nguyên nhân của vấn đề

Theo PGS.TS Lê Thị Thục, mặc dù đã được triển khai tương đối sâu rộng trong thời gian gần đây, nhưng các thông điệp truyền thông vẫn còn mang tính chung chung, thiên về hình thức khẩu hiệu (như “bảo vệ môi trường”, “chung tay vì tương lai xanh”...), mà thiếu các chỉ dẫn hành vi cụ thể để hỗ trợ theo kiểu “cầm tay chỉ việc” đến kết quả cuối cùng. Các hoạt động truyền thông, tuyên truyền về chuyển đổi xanh cũng chưa có sự phân nhóm đối tượng rõ ràng để điều chỉnh ngôn ngữ, kênh truyền thông phù hợp.

Hơn nữa, tình trạng thiếu minh bạch về kết quả và tác động của chính sách cũng khiến công chúng khó thấy được “hành động của mình đóng góp thế nào”. Do vậy, kể cả khi đã tiếp nhận thông tin truyền thông về chuyển đổi xanh, nhiều người vẫn chỉ thấy việc chuyển đổi xanh là cần thiết, nhưng sự cần thiết đó chưa thực sự gắn với cuộc sống của họ, nên hành động chuyển đổi xanh vẫn chỉ dừng lại ở mức độ “được chăng hay chớ”.

Ngoài ra, sự thiếu gắn kết giữa truyền thông chính sách với cơ chế ưu đãi kinh tế cũng là nguyên nhân quan trọng. Thông điệp truyền thông thường dừng lại ở mức vận động, kêu gọi thay đổi hành vi vì lợi ích cộng đồng, trong khi các công cụ khuyến khích cụ thể (ưu đãi thuế, tín dụng xanh, hỗ trợ thị trường) chưa đi cùng, dẫn đến hiệu ứng “kêu gọi suông”.

Mặt khác, nhận thức của một bộ phận người dân và doanh nghiệp mới dừng lại ở mức “hiểu vấn đề”, nhưng chưa thấy rõ lợi ích trực tiếp, ngắn hạn từ việc hành động, nên động lực thực hiện còn yếu.

Để rút ngắn khoảng cách giữa nhận thức và hành động về chuyển đổi xanh, truyền thông chính sách cần được đặt ở vị trí trung tâm, vừa định hướng dư luận, vừa thúc đẩy mỗi cá nhân, tổ chức và cộng đồng biến cam kết thành hành vi, biến lời nói thành việc làm cụ thể, PGS.TS Lê Thị Thục nhấn mạnh.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp truyền thông chính sách về chuyển đổi xanh

Nhằm rút ngắn khoảng cách giữa nhận thức và hành động chuyển đổi xanh ở Việt Nam hiện nay, PGS.TS Lê Thị Thục đã đề xuất một số giải pháp truyền thông chính sách:

Thứ nhất là, nâng cao tính thuyết phục của thông điệp truyền thông bằng cơ sở khoa học và thực tiễn. Truyền thông chính sách về chuyển đổi xanh cần tránh lối tiếp cận tuyên truyền một chiều, nặng về khẩu hiệu. Thay vào đó, thông điệp phải dựa trên các bằng chứng khoa học, số liệu thống kê tin cậy và những minh chứng thực tiễn cụ thể từ đời sống kinh tế - xã hội. Ví dụ, các mô hình “làng không rác”, “doanh nghiệp tuần hoàn” hay các sáng kiến giảm phát thải thành công có thể trở thành chất liệu truyền thông trực quan, giúp người dân và doanh nghiệp thấy được lợi ích cụ thể và khả năng áp dụng trong thực tế.

Thứ hai là, gắn kết truyền thông chính sách với các công cụ kinh tế và pháp lý. Một trong những nguyên nhân dẫn đến khoảng cách giữa nhận thức và hành động là thông điệp truyền thông chưa được “tiếp sức” bởi các cơ chế khuyến khích hoặc ràng buộc cụ thể. Vì vậy, việc thiết kế chiến dịch truyền thông cần song hành với các ưu đãi kinh tế (như giảm thuế, hỗ trợ tín dụng xanh, thưởng cho mô hình thực hiện tốt...) và các chế tài xử lý nghiêm khắc đối với hành vi gây ô nhiễm.

Truyền thông trong trường hợp này không chỉ dừng lại ở việc kêu gọi, mà còn phải làm nhiệm vụ giải thích, phổ biến các quy định pháp luật, đồng thời “đặt người dân và doanh nghiệp vào vị trí người được lợi” khi tuân thủ chính sách.

Thứ ba là, đổi mới cách tiếp cận theo nhóm đối tượng thụ hưởng chính sách. Truyền thông về chuyển đổi xanh không thể áp dụng chung một mô hình cho mọi đối tượng. Người dân đô thị cần thông tin gắn với tiêu dùng xanh, phân loại rác tại nguồn; người dân nông thôn quan tâm hơn đến mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững; doanh nghiệp lại cần hướng dẫn cụ thể về tiếp cận vốn xanh, chứng chỉ môi trường, cũng như các cơ hội về thị trường xuất khẩu...

Thứ tư là, tận dụng sức mạnh của truyền thông số và mạng xã hội. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, truyền thông số cho phép lan tỏa chính sách nhanh, rộng và tạo sự tương tác hai chiều. Việc sử dụng mạng xã hội, nền tảng trực tuyến, video ngắn, podcast, infographic... giúp các thông điệp về chuyển đổi xanh trở nên sinh động, dễ tiếp nhận và dễ chia sẻ hơn.

Đặc biệt, việc hợp tác với những người có ảnh hưởng lớn, các chuyên gia môi trường, những doanh nhân khởi nghiệp xanh để truyền tải thông điệp sẽ có tác động mạnh mẽ đến giới trẻ và cộng đồng doanh nghiệp. Tuy nhiên, để bảo đảm tính định hướng, cơ quan quản lý cần chủ động cung cấp thông tin chính thống, kịp thời phản bác các tin giả hoặc quan điểm sai lệch về chính sách.

Thứ năm là, phát huy vai trò của truyền thông cộng đồng và hệ thống chính trị. Bên cạnh truyền thông đại chúng, cần chú trọng truyền thông trực tiếp trong cộng đồng thông qua Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể xã hội và hệ thống chính trị ở địa phương. Những mô hình truyền thông “người thật, việc thật” tại thôn, bản, khu dân cư sẽ tạo sức lan tỏa sâu rộng và củng cố niềm tin vào chính sách. Các cuộc vận động như “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Nông thôn mới”, “Ngày Chủ nhật xanh”... nếu lồng ghép nội dung chuyển đổi xanh sẽ giúp hình thành thói quen mới, biến nhận thức thành hành động thường nhật.

Thứ sáu là, nâng cao năng lực đội ngũ làm công tác truyền thông chính sách. Hiệu quả truyền thông phụ thuộc nhiều vào năng lực của đội ngũ cán bộ phụ trách. Vì vậy, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng truyền thông số, kiến thức về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, cũng như các kỹ năng xử lý khủng hoảng truyền thông cho đội ngũ cán bộ này.

Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của các nhà báo, các chuyên gia truyền thông, các nhà nghiên cứu chuyên sâu trong việc phản biện và đồng sáng tạo nội dung chính sách./.