Công nghệ số - Động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nông thôn

Theo số liệu của Ourworldindata, tính đến năm 2024, khoảng 3,5 tỷ người, tương đương 45% dân số toàn cầu, sống ở khu vực nông thôn. Tỷ lệ này tại các quốc gia đang phát triển thậm chí cao hơn: Nam Á có 63,64% dân số sống ở nông thôn, trong khi châu Phi cận Sahara ghi nhận con số hơn 57%.

Tại Việt Nam, theo số liệu từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính), tính đến giữa kỳ năm 2024, có 61,8% dân số Việt Nam sống ở nông thôn, tương đương với khoảng 62.513.019 người. Số liệu này cho thấy phần lớn dân số Việt Nam vẫn đang sinh sống ở các khu vực nông thôn.

GDP 9 tháng đầu năm 2025 của Việt Nam tăng trưởng tích cực với tốc độ tăng ước đạt 7,85% so với cùng kỳ năm 2024, tiệm cận tới kịch bản mục tiêu 8%. Trong đó, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng 3,83%, đóng góp 5,36% vào mức tăng tổng giá trị tăng thêm của toàn nền kinh tế. Dù đối mặt nhiều thách thức, ngành nông nghiệp vẫn cho thấy khả năng tăng trưởng cao, và kim ngạch xuất khẩu nông sản Việt Nam hiện đang đứng thứ 2 tại Đông Nam Á và thứ 15 trên thế giới.

Tuy nhiên, tiềm năng của khu vực nông thôn vẫn chưa được khai thác tối đa do hạn chế về hạ tầng, kỹ thuật số, chăm sóc sức khỏe (CSSK), giáo dục và dịch vụ tài chính. Di cư từ nông thôn ra thành thị ngày càng tăng, dự kiến có thêm 1,6 tỷ người chuyển đến các đô thị vào năm 2040, gây sức ép lớn lên hạ tầng thành phố và gia tăng nguy cơ biến đổi khí hậu.

Công nghệ số và tiềm năng chuyển đổi ở các vùng nông thôn

Những tiến bộ về công nghệ số có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ khu vực nông thôn tăng trưởng kinh tế. Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) khuyến nghị 3 hướng ứng dụng công nghệ số để thúc đẩy tăng trưởng nông thôn:

Nâng cao khả năng tiếp cận các dịch vụ cơ bản (thúc đẩy nhu cầu)

Ở cấp độ nền tảng, công nghệ số có thể cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu. Ví dụ, y tế từ xa có thể kết nối các nhà cung cấp dịch vụ CSSK với các phòng khám ở các thôn bản, lớp học số có thể kết nối học sinh với các giáo viên, các công cụ công nghệ tài chính (fintech) có thể giúp những người chưa có tài khoản ngân hàng tiết kiệm, vay vốn và bảo hiểm một cách an toàn.

Nâng cao sinh kế hiện tại

Công nghệ có thể nâng cao sinh kế truyền thống gắn liền với nông nghiệp, chăn nuôi, lâm nghiệp và thủ công mỹ nghệ thông qua các dịch vụ mục tiêu. Các công cụ canh tác chính xác và cập nhật thời tiết theo thời gian thực có thể giúp tăng lợi nhuận cho nông trại, ví dụ, trong khi mô hình nông trại đến bàn ăn được hỗ trợ bởi công nghệ, nông dân có thể phục vụ các trung tâm đô thị, từ đó mở rộng khả năng tiếp thị sản phẩm của họ.

Tạo điều kiện cho sinh kế đa dạng

Khu vực nông thôn có thể tận dụng sự kết hợp giữa công nghệ vật lý và công nghệ số để hỗ trợ đa dạng hóa sang các ngành kinh doanh mới như du lịch nông thôn, chế biến nông sản, hậu cần siêu địa phương hoặc khởi nghiệp địa phương.

Ví dụ, thanh niên có thể được đào tạo sử dụng máy bay không người lái (drone) phục vụ phát triển nông nghiệp. Tương tự, đầu tư vào cơ sở hạ tầng chế biến và gia tăng giá trị có thể mở ra các cơ hội tăng trưởng kinh tế bổ sung.

Những cân nhắc khi mở rộng quy mô công nghệ số

Để công nghệ số có tác động mang tính chuyển đổi, cần có một phương pháp tiếp cận toàn diện về tích hợp công nghệ. Một số cân nhắc chính dành cho những người ra quyết định có kế hoạch triển khai công nghệ số vì sự thịnh vượng của nông thôn bao gồm:

Ưu tiên lựa chọn công nghệ phù hợp dựa trên nhu cầu và khuôn khổ giá trị được tạo ra

Một phương pháp quan trọng để lựa chọn công nghệ phù hợp cho quá trình chuyển đổi nông thôn là phải đánh giá các yếu tố:

Tiếp cận các dịch vụ cơ bản của người dân: Việc đánh giá để xác định những nhu cầu cấp thiết của người dân, đặc biệt đối với các dịch vụ cơ bản như CSSK, giáo dục và tài chính.

Những thiếu sót trong sinh kế nông thôn hiện tại và lợi thế cạnh tranh: Cần phải xác định sinh kế hiện tại và các cơ hội kinh tế, cùng với những thiếu sót mà người dân đang phải đối mặt. Điều này rất quan trọng vì bộ công nghệ được lựa chọn phải phù hợp với đặc điểm sinh kế hiện tại.

Một số vùng nông thôn cũng có thể có những lợi thế cạnh tranh riêng biệt. Theo đó, cần khai thác các công nghệ tận dụng những lợi thế cạnh tranh này. Ví dụ: nếu một vùng nông thôn giàu về tự nhiên, công nghệ cho phép đa dạng hóa sinh kế trong các lĩnh vực như du lịch nông thôn, trong khi ở một vùng nổi tiếng về sản xuất thủ công, các công nghệ tạo ra liên kết thị trường sẽ rất hữu ích.

Cơ sở hạ tầng nền tảng cần thiết cho việc áp dụng và triển khai công nghệ: Xác định mức độ cơ sở hạ tầng số và vật lý cùng với năng lực thể chế để đảm bảo các công nghệ được lựa chọn không chỉ có tác động lớn mà còn khả thi.

Phát triển khuôn khổ PPP để tích hợp công nghệ

Thí điểm công nghệ thông qua quan hệ đối tác công - tư (PPP) có thể đảm bảo thiết kế, thực hiện và tính bền vững lâu dài tốt hơn.

Dự án Saagu Baagu (Ấn Độ) đã xác định trồng ớt là một lĩnh vực sinh kế quan trọng. Một số công nghệ số đã được ưu tiên và triển khai thông qua PPP, trong đó chính phủ hỗ trợ nông dân tham gia, trong khi khu vực tư nhân cung cấp dịch vụ. Chỉ sau một thời gian, nông dân đã chứng kiến ​​năng suất ớt tăng 21% trên một mẫu Anh, giảm 9% lượng thuốc trừ sâu và 5% lượng phân bón sử dụng, cải thiện 8% giá thành đơn vị nhờ chất lượng được nâng cao.

Đánh giá vai trò bổ sung của công nghệ trong việc lập kế hoạch và đánh giá

Ngoài việc cung cấp dịch vụ, các nhà hoạch định chính sách nên đánh giá cách công nghệ có thể hỗ trợ việc lập kế hoạch và đánh giá các dự án thí điểm. Ví dụ, các công cụ số như khảo sát trực tuyến, lập bản đồ không gian địa lý và viễn thám có thể cho phép thu thập dữ liệu nhanh chóng, chi tiết về sức khỏe, sinh kế, cơ sở hạ tầng và nhân khẩu học.

Tương tự, công nghệ cho phép đánh giá nhanh chóng, chi phí thấp thông qua các công cụ như cảm biến, báo cáo di động và dữ liệu vệ tinh. Điều này cho phép rút ngắn các vòng đánh giá, giúp các dự án thí điểm linh hoạt và thích ứng hơn, từ đó có thể điều chỉnh sớm.

Xây dựng năng lực con người nông thôn như các kênh cung cấp dịch vụ

Để triển khai lâu dài, cũng cần đầu tư vào năng lực con người cho cả việc cung cấp công nghệ và thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp dựa trên công nghệ. Ví dụ, trong nông nghiệp và CSSK, thay vì cung cấp công nghệ trực tiếp cho người dân, công nghệ có thể được chuyển giao thông qua cán bộ khuyến nông hoặc doanh nhân cấp thôn, bản.

Các bên liên quan này có thể hỗ trợ việc áp dụng công nghệ, cung cấp các giải pháp khắc phục sự cố cơ bản và đóng vai trò là kênh phản hồi. Việc đầu tư vào kiến ​​thức số và khuyến khích vai trò của người dân có thể biến họ thành các nút thắt quan trọng của hệ sinh thái công nghệ nông thôn, đảm bảo việc triển khai bền vững và có thể mở rộng.

Chuyển đổi sang các điểm nóng đổi mới sáng tạo nông thôn

Về lâu dài, việc xây dựng các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo (ĐMST) ở các vùng nông thôn cũng rất cần thiết, giúp chuyển đổi những khu vực này từ phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu thành các điểm nóng ĐMST. Các khoản đầu tư có mục tiêu có thể cho phép nội địa hóa như vậy.

Ngoài ra, các chương trình khuyến khích di cư ngược có thể giúp xây dựng năng lực công nghệ nông thôn. Tại Hàn Quốc, để cải thiện việc áp dụng nông nghiệp trong cộng đồng nông thôn, chính phủ đã khởi động các thung lũng ĐMST nông nghiệp thông minh và hỗ trợ thanh niên thành lập các trang trại thông minh, bao gồm cả việc tiếp cận đất nông nghiệp cho thuê và các khoản tài trợ để thành lập trang trại thông minh.

Để mở ra sự thịnh vượng cho nông thôn, công nghệ phải được triển khai không phải như một giải pháp phù hợp cho tất cả, mà thông qua một cách tiếp cận theo bối cảnh, bao trùm và theo từng giai đoạn.

Bằng cách điều chỉnh công nghệ phù hợp với nhu cầu địa phương, tăng cường cơ chế phân phối và thúc đẩy các hệ sinh thái ĐMST phi tập trung, công nghệ số có thể được tận dụng hiệu quả để mang lại công bằng, khả năng phục hồi và tăng trưởng bền vững cho các cộng đồng nông thôn trên thế giới./.