Chuyển đổi số - con đường tất yếu để nông nghiệp Việt Nam bứt phá

Thách thức của chuyển đổi số trong nông nghiệp

Nông nghiệp, nông thôn hiện vẫn được xem là khu vực phát triển thấp, đang trong quá trình chuyển đổi mạnh mẽ. Trong vòng 10 năm tới, khu vực này buộc phải bứt phá để thoát khỏi “bẫy trung bình”, tiến sang giai đoạn phát triển mới gắn với công nghiệp hóa và đô thị hóa đất nước.

Đây là quá trình đầy thách thức, bởi những yêu cầu đặt ra không chỉ đến từ nội tại của ngành mà còn từ tác động sâu rộng của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và làn sóng chuyển đổi số toàn cầu.

Chuyển đổi số không đơn thuần là số hóa dữ liệu hay tin học hóa các quy trình cũ. Bản chất của chuyển đổi số là việc ứng dụng công nghệ số để hình thành những phương thức sản xuất, quản lý và vận hành hoàn toàn mới, hướng tới “thông minh hóa” ở trình độ cao hơn hẳn các giai đoạn cơ khí hóa, điện khí hóa hay tự động hóa trước đây.

Với nông nghiệp - lĩnh vực có điểm xuất phát thấp về công nghệ - đây là một “bậc thang” chuyển đổi rất cao, đòi hỏi nỗ lực vượt bậc cả về nhận thức, nguồn lực và tổ chức thực hiện.

Nếu bỏ lỡ cơ hội này, nông nghiệp - nông thôn sẽ chịu những tác động tiêu cực lâu dài, ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển bền vững của đất nước. Mặc dù tỷ trọng GDP trong nông nghiệp có xu hướng giảm trong cơ cấu kinh tế quốc dân, nhưng khu vực nông thôn vẫn giữ vai trò chiến lược về an ninh lương thực, an sinh xã hội và ổn định chính trị - xã hội. Một trụ cột như vậy cần một chiến lược phát triển đột phá, dựa trên tư duy và công cụ của chuyển đổi số.

Cơ hội bình đẳng trong “cuộc chơi” chuyển đổi số

Điểm đặc biệt của chuyển đổi số là tính công bằng tương đối giữa các chủ thể tham gia. Trong khi nhiều doanh nghiệp lớn gặp khó khăn do bị ràng buộc bởi mô hình quản trị và cách làm cũ, thì các doanh nghiệp nhỏ, ít vốn lại có khả năng chuyển đổi nhanh và linh hoạt hơn. Điều này mở ra cơ hội cho những khu vực phát triển thấp, trong đó có nông nghiệp và nông thôn Việt Nam.

Lịch sử phát triển cho thấy, nông nghiệp từng là khu vực tiên phong trong đổi mới. Việc thực hiện khoán sản phẩm trong nông nghiệp đầu những năm 1980 đã tạo tiền đề cho công cuộc đổi mới toàn diện đất nước từ năm 1986.

Ngày nay, chuyển đổi số đang làm thay đổi mọi mặt của cuộc sống, nếu tận dụng tốt cơ hội này, nông nghiệp và nông thôn có thể trở thành lực lượng chủ yếu trong nền kinh tế số.

Những hạn chế cần được nhìn nhận thẳng thắn

Những năm gần đây, ngành nông nghiệp và nhiều địa phương đã chủ động ứng dụng công nghệ thông tin và các giải pháp số trong sản xuất và quản lý nông thôn.

Một số lĩnh vực như trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và thủy sản đã bắt đầu sử dụng các công nghệ hiện đại như IoT, GIS, viễn thám, blockchain hay các phần mềm phân tích dữ liệu môi trường và sinh trưởng cây trồng.

Tuy nhiên, nhìn tổng thể, các kết quả này vẫn còn rời rạc, mang tính thử nghiệm và chưa hình thành được một hệ sinh thái số hoàn chỉnh cho nông nghiệp.

Phần lớn các ứng dụng vẫn dựa trên tư duy cũ, thiếu sự kết nối dữ liệu, thiếu nền tảng chia sẻ thông tin đồng bộ giữa các khâu của chuỗi giá trị nông nghiệp - từ sản xuất, chế biến đến logistics và thương mại.

Bên cạnh đó, việc tổng kết, đánh giá các mô hình thí điểm chuyển đổi số trong nông nghiệp chưa được thực hiện một cách toàn diện. Điều này khiến việc rút ra bài học kinh nghiệm, xác định hướng đi phù hợp cho giai đoạn tiếp theo gặp nhiều khó khăn.

Trong khi đó, thực tế cho thấy, tỷ lệ doanh nghiệp chuyển đổi số thành công ở Việt Nam còn thấp, chủ yếu do nhận thức chưa đúng, thiếu nguồn lực và thiếu hệ sinh thái số đồng bộ.

Cách tiếp cận phù hợp cho chuyển đổi số nông nghiệp

Trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam, chuyển đổi số nông nghiệp cần được thực hiện theo cách tiếp cận “hai trong một”: Vừa thúc đẩy ứng dụng công nghệ số, vừa đồng thời nâng cao trình độ quản lý, tổ chức sản xuất và phát triển chuỗi giá trị.

Chuyển đổi số không thể chỉ là việc của doanh nghiệp, mà phải bắt đầu từ nông dân - những chủ thể chiếm tỷ trọng áp đảo trong sản xuất nông nghiệp.

Không thể có doanh nghiệp số nếu không có nông dân số. Các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị cần đóng vai trò đầu tàu, phối hợp với doanh nghiệp công nghệ để xây dựng các ứng dụng số, hợp đồng thông minh và mô hình liên kết bền vững, đưa nông dân cùng tham gia vào tiến trình chuyển đổi số. Tương tự, các hợp tác xã cũng cần được hỗ trợ để chuyển đổi số đồng bộ, tránh tình trạng manh mún, tự phát.

Tuy nhiên, chuyển đổi số trong nông nghiệp phải được triển khai thận trọng. Với nguồn lực còn hạn chế, ngành nông nghiệp cần lựa chọn khâu ưu tiên, công nghệ phù hợp và lộ trình triển khai hợp lý là yếu tố quyết định thành công.

Những đòn bẩy cần thiết cho chuyển đổi số nông nghiệp

Chuyển đổi số trong nông nghiệp không thể tách rời chuyển đổi số ở nông thôn và chính quyền cơ sở. Vì vậy, cần tạo ra sự chuyển đổi đồng bộ trên cả ba trụ cột: Chính quyền số, kinh tế số và xã hội số ở khu vực nông thôn. Trước hết, cần nâng cao nhận thức của cán bộ, người dân về vai trò và trách nhiệm của mình trong tiến trình này.

Nhà nước cần đầu tư phát triển hạ tầng số đến từng hộ gia đình nông thôn, thúc đẩy phổ cập thiết bị thông minh, internet băng rộng, định danh số và các nền tảng dữ liệu quốc gia. Chính quyền các cấp phải đi đầu trong chuyển đổi số, cải cách hành chính, đồng thời đóng vai trò dẫn dắt, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp địa phương.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường giữ vai trò trung tâm trong việc xây dựng tầm nhìn, lộ trình và các “kịch bản” chuyển đổi số cho toàn ngành. Việc phát triển nền tảng số, hạ tầng số, chính sách số và nguồn nhân lực số cần được coi là những trụ cột chiến lược.

Quan trọng hơn cả là tạo ra quyết tâm chính trị mạnh mẽ và khát vọng đổi mới lan tỏa trong toàn ngành - bởi đó chính là điểm khởi đầu của mọi thành công trong chuyển đổi số nông nghiệp Việt Nam./.