Bước đột phá thể chế trong thương mại hóa tri thức khoa học tại Thủ đô

Từ khát vọng tri thức đến hành động chính sách

Ngày 15/10/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 271/2025/NĐ-CP (gọi tắt là Nghị định 271), quy định về thành lập, tham gia thành lập doanh nghiệp (DN), tham gia góp vốn vào DN để thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ trên địa bàn thành phố Hà Nội - địa phương duy nhất được trao quyền thí điểm theo Luật Thủ đô (sửa đổi).

Nghị định 271 không chỉ mang tính kỹ thuật về quản lý tài sản trí tuệ công, mà còn được xem như “cú hích thể chế” đưa khoa học và công nghệ (KH&CN) ra khỏi khuôn khổ phòng thí nghiệm, tiến gần hơn tới đời sống và thị trường.

Hội nghị triển khai Nghị định 271 tại Hà Nội với sự chủ trì của Bộ KH&CN và UBND Thành phố Hà Nội, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong tư duy chính sách: từ hỗ trợ nghiên cứu sáng tạo, đến thương mại hóa tri thức, nơi nhà nước - nhà trường - DN cùng chia sẻ lợi ích và trách nhiệm.

Nghị định 271/2025/NĐ-CP - từ nền tảng pháp lý đến mô hình thực thi

Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh, Nghị định 271 là sự nối tiếp có chọn lọc sau Nghị định 263/2025/NĐ-CP, nhưng với phạm vi đặc thù cho Thủ đô. Nếu Nghị định 263 định hình cơ chế tự chủ cho tổ chức khoa học công lập, thì Nghị định 271 lại thiết lập khuôn khổ vận hành DN là các công ty con(spin-off), hướng tới việc “chuyển hóa kết quả nghiên cứu khoa học thành giá trị kinh tế”.

Ông Phạm Hồng Quất, Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và DN công nghệ (Bộ KH&CN) giới thiệu chi tiết về cấu trúc, nội dung và điểm mới của Nghị định.

Theo Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và DN công nghệ Phạm Hồng Quất, điểm mới đáng chú ý là Nghị định lần đầu tiên thiết lập quyền sở hữu trí tuệ như một dạng “vốn hóa được” - cho phép định giá, ghi nhận và sử dụng vào hoạt động góp vốn thành lập DN. Đây là bước tiến vượt ra ngoài tư duy quản lý hành chính thuần túy, mở đường cho việc khai thác tài sản vô hình trong các tổ chức công lập.

Hà Nội - thí điểm cơ chế, khơi thông nguồn lực tri thức

Thành phố Hà Nội được giao trọng trách thực hiện đầu tiên Nghị định 271 trong phạm vi cả nước.

Theo Giám đốc Sở KH&CN Trần Anh Tuấn, thành phố đã chuẩn bị chương trình hành động đồng bộ, bao gồm: Thành lập Tổ công tác liên ngành hỗ trợ các viện, trường trong quy trình định giá, phê duyệt và góp vốn; Ban hành hướng dẫn thí điểm mô hình DN KH&CN ngay trong quý IV/2025; Cam kết dành 4% chi thường xuyên ngân sách, tương đương khoảng 5.000 tỷ đồng, cho lĩnh vực KH&CN và ĐMST - mức đầu tư cao nhất từ trước đến nay của Hà Nội cho lĩnh vực này.

Theo Giám đốc Sở KH&CN Hà Nội Trần Anh Tuấn, Hà Nội hướng đến chuỗi đổi mới khép kín: “đặt hàng - nghiên cứu - bồi hoàn - thương mại hóa - sandbox thử nghiệm”, trong đó Nghị định 271 giữ vai trò “bản lề thể chế”. Thành phố kỳ vọng những DN đầu tiên được hình thành từ các trường đại học và viện nghiên cứu sẽ ra đời ngay cuối năm 2025.

Gắn viện nghiên cứu, nhà trường với DN

Tham dự Hội nghị, đại diện các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội đón nhận Nghị định 271 như một hành lang pháp lý được mong đợi từ lâu.

PGS.TS Huỳnh Đăng Chính (Đại học Bách khoa Hà Nội) đánh giá đây là cơ hội để các nhóm nghiên cứu mạnh trực tiếp tham gia thị trường. Trường đã lên kế hoạch chọn 4 lĩnh vực và 5 nhóm nghiên cứu có sở hữu trí tuệ rõ ràng để thí điểm mô hình spin-off.

PGS.TS Đào Ngọc Tiến (Trường Đại học Ngoại thương) lại nhìn nhận ở góc độ: Nghị định đã giải quyết được 2 điểm nghẽn của Trường là định giá thương hiệu và cử viên chức sang quản lý. Trường sẽ triển khai rất nhanh vì những điểm nghẽn đã được cởi trói.

Thương hiệu và nguồn nhân lực chất lượng cao là tài sản vô hình đặc trưng của khối trường kinh tế - có thể được định giá và góp vốn. Theo PGS.TS Đào Ngọc Tiến, đây là “bước mở khóa” để các trường xã hội - nhân văn cũng tham gia thương mại hóa theo cách riêng, chứ không chỉ dành cho các ngành kỹ thuật.

Đại diện khối giáo dục nghề nghiệp, Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội Nguyễn Yên Thắng cho biết, hằng năm sinh viên của trường tạo ra nhiều sản phẩm sáng tạo có tính ứng dụng, nhưng thiếu cơ chế pháp lý để thương mại hóa. Với Nghị định 271, nhà trường sẵn sàng trở thành một trong những đơn vị đầu tiên triển khai DN KH&CN.

Những điểm đột phá của chính sách và thách thức trong triển khai

Có thể thấy, 4 điểm đột phá về thể chế của Nghị định 271:

Từ cơ chế quản lý sang cơ chế khuyến khích: Thay vì giới hạn, Nghị định 271 trao quyền chủ động cho các cơ sở công lập, coi họ như chủ thể kinh tế sáng tạo, được phép sử dụng tài sản công vào hoạt động góp vốn có điều kiện.

Thừa nhận và thể chế hóa giá trị tài sản vô hình: Lần đầu tiên, sở hữu trí tuệ, dữ liệu, thương hiệu, hay phần mềm được thừa nhận là tài sản có thể định giá và góp vốn, phá vỡ “điểm mù pháp lý” lâu nay của hoạt động nghiên cứu.

Tạo cơ chế pháp lý cho viên chức tham gia khởi nghiệp công nghệ: Viên chức có thể đầu tư vốn cá nhân hoặc điều hành DN spin-off, miễn là tuân thủ quy định về trách nhiệm công vụ, mở ra thế hệ “nhà khoa học - doanh nhân” trong khu vực công lập.

Cơ chế tài chính linh hoạt: Cho phép trích quỹ sự nghiệp, quỹ phát triển KH&CN, và cả nguồn viện trợ để tham gia góp vốn - điều chưa từng được áp dụng ở các mô hình trước.

Bên cạnh kỳ vọng, việc triển khai Nghị định 271 cũng đối diện nhiều thách thức kỹ thuật và quản lý, như:

Định giá tài sản trí tuệ: Việt Nam chưa có hệ thống tiêu chuẩn thống nhất cho việc thẩm định giá bằng sáng chế hay thương hiệu;

Kiểm soát xung đột lợi ích: Cần cơ chế giám sát rõ ràng giữa quyền lợi cá nhân của viên chức và tài sản công của đơn vị;

Năng lực quản trị DN spin-off: Nhiều viện, trường còn thiếu kinh nghiệm vận hành công ty cổ phần hoặc liên doanh công nghệ.

Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Thủ đô Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh: Thành công của Nghị định không nằm ở văn bản, mà ở năng lực tổ chức thực thi. Phải có quy trình định giá minh bạch, cơ chế quản lý lợi nhuận rõ ràng, và đội ngũ cán bộ hiểu luật để tránh rủi ro pháp lý.

Có thể nói, Nghị định 271/2025/NĐ-CP không chỉ là một văn bản hướng dẫn Luật Thủ đô, mà là một mô hình thử nghiệm thể chế của quốc gia - nơi Hà Nội đóng vai trò “phòng thí nghiệm chính sách”. Với 5.000 tỷ đồng ngân sách đầu tư cho KH&CN, cùng quyết tâm hình thành DN KH&CN ngay trong năm đầu tiên, Hà Nội đang mở ra một giai đoạn mới: giai đoạn mà tri thức không chỉ được tạo ra, mà còn được thương mại hóa, lưu thông và sinh lợi cho xã hội.

Nếu được triển khai hiệu quả, Nghị định 271 sẽ trở thành mẫu hình thể chế cho các đô thị lớn khác, góp phần định hình nền kinh tế tri thức - nơi khoa học trở thành động lực trực tiếp của phát triển bền vững./.