Xử lý rác thải nông thôn: Từ mô hình “3 sạch” đến kinh tế tuần hoàn

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cả nước phát sinh khoảng 69,4 tấn chất thải rắn sinh hoạt/ngày; trong đó, khu vực nông thôn phát sinh khoảng 32,15 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 80,5% với tỷ lệ chôn lấp khoảng 59,32%.

Hiện tại, công tác phân loại và xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại nhiều địa phương vẫn gặp khó khăn do hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, đặc biệt là thiếu điểm thu gom, vận chuyển và tái chế sau phân loại. Trong khi chất thải hữu cơ chiếm khoảng 50 - 60% tổng lượng thải, hệ thống xử lý để chuyển đổi thành phân compost, mùn hoặc năng lượng sinh khối còn rất hạn chế.

Trước thực trạng trên, nhiều địa phương đã triển khai các mô hình xử lý rác thải dựa vào cộng đồng và đạt kết quả rõ rệt. Mô hình “3 sạch” (nhà sạch - bếp sạch - ngõ sạch) do Hội Liên hiệp Phụ nữ các địa phương vận động đã giúp thay đổi đáng kể thói quen của người dân. Thông qua “ngày Chủ nhật xanh”, “đoạn đường tự quản”, các chi hội phụ nữ vận động hộ gia đình thu gom bao bì thuốc trừ sâu, làm hố rác tại nhà, quét dọn đường làng định kỳ.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương cũng triển khai các phong trào bảo vệ môi trường mang lại hiệu quả rõ rệt. Điển hình là mô hình “Khu dân cư/Thôn không rác”, trong đó cộng đồng dân cư tự lập tổ thu gom rác, phân công trực nhật vệ sinh và duy trì tuyến đường không rác thải. Một số xã còn tổ chức “Tuyến đường hoa - tuyến đường xanh”, vừa trồng hoa ven đường, vừa gắn quy ước không vứt rác bừa bãi để giữ cảnh quan sạch đẹp.

Từ các mô hình cộng đồng này, nhiều địa phương đang chuyển sang cách tiếp cận sáng tạo hơn: Phát triển kinh tế tuần hoàn trong quản lý rác thải nông thôn, coi rác thải là nguồn tài nguyên có thể tái sử dụng, tái chế hoặc chuyển đổi thành sản phẩm mới.

Tại thôn An Mô (xã Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi), gần 30 hộ phối hợp sản xuất rau an toàn và nuôi gà theo hướng khép kín. Chất thải từ chuồng trại được xử lý qua đệm lót sinh học rồi sử dụng làm phân hữu cơ cho vườn rau, còn phần rau không tiêu thụ hết được tận dụng làm thức ăn cho đàn gia cầm. Cách tổ chức này giúp các hộ tăng lợi nhuận khoảng 1,5 lần so với phương thức sản xuất thông thường.

Tại tỉnh Tây Ninh, với hơn 700 nghìn ha đất nông nghiệp, mỗi năm địa phương tạo ra khoảng 4 triệu tấn phụ phẩm từ lúa, mía, khoai mì, rau màu và cây ăn quả. Tuy nhiên, chỉ khoảng 20 - 25% được thu gom và tái sử dụng, phần lớn còn lại bị đốt bỏ hoặc để phân hủy ngoài đồng, gây ô nhiễm và làm tăng phát thải khí nhà kính. Để giảm lãng phí, nhiều hợp tác xã và hộ nông dân đã chuyển sang ủ rau phế phẩm làm phân hữu cơ hoặc dùng phụ phẩm làm thức ăn chăn nuôi, sinh khối. Trung bình mỗi tấn rau thải sau ủ có thể thu được 300-500 kg phân hữu cơ, giúp giảm đáng kể chi phí phân bón và cải thiện chất lượng đất.

Tại nhiều xã như Tân Xuân, Ba Tri hay Mỹ Chánh Hòa (tỉnh Vĩnh Long), nơi chăn nuôi bò diễn ra phổ biến, người dân đã chuyển từ cách xử lý truyền thống như phơi khô hay đốt bỏ sang tận dụng phân bò làm nguồn thức ăn cho trùn quế. Cách làm này vừa giúp giảm lượng chất thải chăn nuôi, vừa tạo ra phân trùn có giá trị để phục vụ sản xuất nông nghiệp. Bên cạnh đó, rơm và cỏ dư thừa được ủ thành phân sinh học, góp phần giảm chi phí canh tác và cải thiện đáng kể môi trường ở khu vực nông thôn.

Chuyển đổi từ mô hình đơn giản “3 sạch” sang kinh tế tuần hoàn cho thấy nông thôn đang từng bước tiếp cận hướng phát triển bền vững hơn, gắn với tiêu chí nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu. Khi mỗi loại rác được nhìn nhận như một giá trị, không chỉ môi trường được cải thiện, mà đời sống kinh tế - xã hội của người dân cũng được hưởng lợi thông qua việc tạo sinh kế mới, giảm chi phí sản xuất và hình thành nếp sống văn minh, xanh - sạch - đẹp./.