Xóa bỏ khoảng cách thông tin - nền tảng giảm nghèo bền vững

Khoảng cách thông tin - “hố sâu vô hình” kìm chân người nghèo

Trong nhiều năm, các chính sách hỗ trợ người dân đã được triển khai khá đồng bộ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều hộ nghèo vẫn không tiếp cận được các cơ hội về việc làm, thị trường, tín dụng, đào tạo nghề… không phải vì thiếu sự hỗ trợ, mà vì không biết thông tin hoặc biết quá muộn.

Những bất lợi do thiếu thông tin: Không nắm được giá thị trường, nông dân dễ bị ép giá hoặc bán non; Không cập nhật kỹ thuật, năng suất thấp, sản xuất manh mún; Không hiểu chính sách hỗ trợ, nhiều hộ không dám vay vốn dù đủ điều kiện; Thiếu thông tin về việc làm, lao động trẻ rời quê theo hướng tự phát; Thiếu kỹ năng số, không thể tiếp cận thương mại điện tử, dịch vụ công.

Ông Nguyễn Văn Đạt, nông dân miền núi xã Sơn Tây (Quảng Ngãi), chia sẻ: “Trước đây, chúng tôi làm theo kinh nghiệm, nghe thương lái báo giá rồi bán. Không biết giá thật ở thị trường, càng không biết có hỗ trợ nào của Nhà nước dành cho người trồng keo. Thiếu thông tin nên dễ bị thiệt”.

Khoảng cách thông tin vô hình nhưng tác động trực tiếp đến thu nhập và cơ hội thoát nghèo.

Chuyển đổi số - đòn bẩy thu hẹp khoảng cách thông tin

Những năm gần đây, quá trình chuyển đổi số toàn diện đã mở ra cánh cửa mới giúp đưa thông tin đến gần hơn với người dân, nhất là khu vực khó khăn.

Nhiều địa phương đã hoàn thành mục tiêu đưa sóng 4G đến 100% thôn bản; 5G bắt đầu phủ các trung tâm xã. Các trạm phát sóng mới được triển khai tại vùng núi cao, nơi trước đây chỉ có “vùng trắng”.

Đại diện Cục Viễn thông (Bộ KH&CN) cho biết: “Hạ tầng số được cải thiện mạnh mẽ là điều kiện tiên quyết để người dân nghèo tiếp cận thông tin. Không thể nói đến giảm nghèo số nếu điện thoại không bắt được sóng”.

Mô hình tổ công nghệ số cộng đồng (CĐS) đã có mặt tại hầu hết các tỉnh, với hàng trăm nghìn tổ viên. Họ làm những việc rất nhỏ nhưng vô cùng quan trọng: Hướng dẫn người dân truy cập dịch vụ công; Chỉ cách dùng điện thoại thông minh để tra cứu giá nông sản; Hỗ trợ đăng ký tài khoản định danh, bảo hiểm xã hội số; Hướng dẫn nông dân đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử.

Chị Hoàng Thị Thảo, tổ viên tại xã Thượng Quan, Thái Nguyên, chia sẻ: “Nhiều cụ già, nhiều bà con dân tộc không biết tải ứng dụng. Chúng tôi hướng dẫn từng bước. Khi biết dùng rồi, họ rất thích vì đỡ phải đi lại xa”.

Ứng dụng số trong sản xuất, thông tin hóa chuỗi giá trị đã phát huy tác động mạnh mẽ. Theo đó người dân đã ứng dụng nhật ký điện tử trong đánh bắt hải sản giúp ngư dân truy xuất nguồn gốc. Dự báo thời tiết - cảnh báo thiên tai được cập nhật theo từng khu vực. Ứng dụng khuyến nông số giúp nông dân xem video, bản đồ sâu bệnh, lịch tưới bón. Sàn thương mại điện tử Postmart, Voso kết nối trực tiếp người dân và người mua. Nhờ đó, thông tin sản xuất trước đây vốn rời rạc nay trở nên minh bạch hơn.

Người dân đổi thay nhờ thông tin

Không chỉ phụ thuộc vào công nghệ, truyền thông cơ sở vẫn là “cánh tay nối dài” quan trọng để giúp người dân hiểu - tin - làm theo đúng chính sách.

Các công cụ truyền thông hiệu quả nhất hiện nay gồm: Loa truyền thanh thông minh phát hai ngôn ngữ (tiếng Việt - tiếng dân tộc); Tờ rơi, infographic dễ hiểu, dễ nhớ; Họp thôn - bản, lồng ghép giới thiệu chính sách mới; Hội phụ nữ, nông dân, đoàn thanh niên làm “đại sứ thông tin”.

Ông Lò Văn Vui, Bí thư một xã vùng cao ở Điện Biên, cho biết: “Nếu chỉ đăng văn bản trên cổng thông tin, bà con không bao giờ biết. Phải giải thích bằng tiếng Thái, bằng ví dụ gần gũi thì họ mới hiểu và mạnh dạn tiếp cận chính sách”. Đây chính là chìa khóa giúp dịch vụ công thực sự đến được với người nghèo.

TS Trần Thanh Bình, chuyên gia chính sách công, nhận định: “Khoảng cách thông tin chính là gốc rễ của bất bình đẳng. Người có thông tin luôn có lợi thế. Người thiếu thông tin luôn dễ rơi vào bẫy nghèo.”

Ông phân tích 3 lý do vì sao phải coi thu hẹp khoảng cách thông tin là nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2026-2030 bởi: Giảm nghèo đa chiều đòi hỏi tiếp cận dịch vụ: Từ y tế, giáo dục, việc làm đến tài chính, mọi thứ đều cần thông tin; Chính sách mới chỉ hiệu quả khi người dân biết và thực hiện; Kinh tế số tăng tốc, nếu người nghèo không có kỹ năng số, họ sẽ tụt lại phía sau. Ông nhấn mạnh: “Xóa khoảng cách thông tin không chỉ là xóa nghèo, mà là trao quyền cho người dân”.

Xóa bỏ khoảng cách thông tin không chỉ là nhiệm vụ của ngành thông tin - truyền thông, mà là nỗ lực liên ngành: Từ lao động - việc làm, khuyến nông, giáo dục, đến chính quyền cơ sở. Thông tin là quyền tiếp cận cơ bản, và cũng là công cụ tự thoát nghèo bền vững nhất. Khi người dân biết cách tiếp cận và sử dụng thông tin: Họ tự quyết định mô hình sản xuất; Tự mở ra con đường nghề nghiệp mới; Tự tìm kiếm thị trường; Tự nắm bắt cơ hội chính sách. Đó chính là bản chất của giảm nghèo bền vững: trao năng lực, không chỉ trao hỗ trợ.