Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam chuyển giai đoạn: Phục hồi nền tảng và thúc đẩy năng lực đổi mới

Sáng 4/12, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VCCI đã phối hợp với Công ty Cổ phần Phát triển Nội dung Blue C tổ chức Hội thảo Công bố Báo cáo đo lường văn hóa doanh nghiệp và văn hóa đổi mới sáng tạo 2025.

Báo cáo dựa trên khảo sát 505 doanh nghiệp trên cả nước cung cấp những bằng chứng thực chứng quan trọng về sự phục hồi nội lực, mức độ trưởng thành văn hóa và khả năng thích ứng của doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh tăng tốc mới.

Văn hóa doanh nghiệp phục hồi mạnh, chuyển từ “thiết kế” sang “quản lý” với nền tảng vận hành rõ ràng hơn

Báo cáo năm 2025 đánh dấu sự thay đổi quan trọng sau hai năm đi ngang của văn hóa doanh nghiệp. Điểm trung bình theo Bộ công cụ đo lường mức độ trưởng thành văn hóa doanh nghiệp (CCMM) đạt 43,84 điểm, tăng 4,12 điểm so với 2024, giúp doanh nghiệp Việt Nam chính thức bước lên cấp độ 4 - Quản lý. Đây là giai đoạn mà văn hóa không còn dừng ở thiết kế giá trị, mà được vận hành, theo dõi và điều chỉnh như một thành tố quản trị có thể đo lường.

Cấu trúc phân bố cấp độ trưởng thành cũng thay đổi theo hướng tích cực. Tỷ lệ doanh nghiệp ở các cấp độ thấp (1 - 2 - 3) giảm mạnh từ 61,03% xuống còn 51,49%, trong khi nhóm cấp độ cao (5 - 6) gần như tăng gấp đôi lên 27,9%. Điều này phản ánh xu hướng nâng cấp văn hóa diễn ra rộng khắp, không chỉ tập trung ở các doanh nghiệp quy mô lớn hay đã phát triển.

Ba nhóm cấu phần của CCMM cho thấy những chuyển biến khác nhau. “Nền tảng cốt lõi” tiếp tục là điểm mạnh nhất (3,46 điểm), thể hiện sự trưởng thành của đội ngũ lãnh đạo trong định hình hệ giá trị, sứ mệnh, tầm nhìn và chuẩn hành vi. Tuy nhiên, khoảng cách giữa giá trị tuyên bố và thực thi vẫn tồn tại khi “Quy trình tổ chức” và “Đo lường” mới đạt 2,99 và 2,70 điểm.

Dù thấp, nhưng nhóm Đo lường ghi nhận đà tăng đáng chú ý nhất. Tỷ lệ doanh nghiệp đo lường văn hóa định kỳ tăng gần gấp đôi, lên mức 29,31%, cho thấy văn hóa đang dịch chuyển từ “nhận thức mềm” sang “chỉ số sức khỏe tổ chức” được theo dõi bằng dữ liệu.

Cùng với đó, chuẩn hành vi ngày càng được áp dụng thực chất hơn: 26,94% doanh nghiệp đã đưa chuẩn hành vi vào công việc hằng ngày, tăng gấp đôi so với năm trước.

Về ngân sách văn hóa, 45,54% doanh nghiệp cho biết vẫn duy trì đầu tư thường xuyên. Tuy nhiên, triển vọng năm 2026 cho thấy sự thận trọng nhất định khi hơn 70% doanh nghiệp dự kiến giữ nguyên mức ngân sách, phản ánh nỗ lực cân bằng giữa phục hồi kinh doanh và đầu tư cho nền tảng dài hạn.

Văn hóa đổi mới sáng tạo hình thành rõ nét, nhưng vẫn bị hạn chế bởi môi trường tổ chức và cơ chế ghi nhận

Năm 2025, văn hóa đổi mới sáng tạo (ĐMST) được đo lường theo bộ chỉ số IQ đạt 3,81/5 điểm. Đây là mức trung bình khá, cho thấy đổi mới đã trở thành một phần trong nhận thức và hành vi của doanh nghiệp Việt Nam, nhất là khi bối cảnh số hóa sâu rộng và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn.

Hai trụ cột có điểm số cao nhất là Giá trị văn hóa thúc đẩy ĐMST (3,92 điểm) và Hành vi nhân viên (3,80 điểm). Nhân viên thể hiện khả năng sẵn sàng học hỏi (4,02 điểm), tinh thần khởi nghiệp (3,89 điểm) và tính sáng tạo (3,84 điểm) - 3 yếu tố đạt mức điểm cao nhất trong toàn bộ 18 tiêu chí đo lường.

Điều này phản ánh năng lượng nội sinh đang được tái tạo mạnh mẽ trong đội ngũ lao động.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất lại xuất phát từ môi trường tổ chức. Mức độ chấp nhận rủi ro còn hạn chế, quy trình chưa đủ linh hoạt và sự ghi nhận thành công đổi mới từ bên ngoài lẫn nội bộ chưa tương xứng. Trụ cột “Thành công ĐMST” chỉ đạt 3,76 điểm - thấp nhất trong 6 trụ cột.

Trong thời đại VUCA và BANI, sự biến động, phi tuyến tính và tâm lý mơ hồ làm gia tăng trạng thái phòng thủ, sợ sai và sợ trách nhiệm.

Những nỗi sợ này có tác động tiêu cực đến hành vi đổi mới, khiến doanh nghiệp dù có giá trị văn hóa tốt vẫn gặp khó trong triển khai cải tiến ở quy mô lớn hoặc duy trì nhịp đổi mới liên tục.

Điều đáng chú ý là doanh nghiệp ngày càng nhận thấy vai trò của hệ giá trị trong thúc đẩy đổi mới. Văn hóa đổi mới không chỉ nằm ở sáng kiến hay dự án đột phá, mà bắt nguồn từ những cải tiến nhỏ trong quy trình, phối hợp liên phòng ban hoặc phương thức làm việc.

Khi những nỗ lực này được thừa nhận nhất quán, doanh nghiệp sẽ hình thành được nguồn năng lượng sáng tạo bền vững hơn.

Ba xu hướng định hình văn hóa doanh nghiệp 2026

Báo cáo phác họa 3 xu hướng có tác động sâu rộng tới văn hóa doanh nghiệp Việt Nam trong năm 2026.

Thứ nhất, học tập chủ động trở thành năng lực trung tâm. 40,4% doanh nghiệp ưu tiên chiến lược “biến tổ chức thành nơi học tập”, phù hợp với dự báo của WEF rằng, 39% kỹ năng cốt lõi sẽ thay đổi trước năm 2030.

Mô hình học tập truyền thống không còn đáp ứng nhu cầu. Doanh nghiệp phải phát triển hệ thống học tập linh hoạt, cho phép học trong dòng công việc, bổ sung kỹ năng liên tục và tạo ra an toàn tâm lý để nhân viên dám unlearn, relearn và thử nghiệm các phương pháp mới.

Thứ hai, đạo đức AI trở thành chuẩn mực văn hóa mới. Khi AI được sử dụng thường xuyên hơn, báo cáo nhấn mạnh nguyên tắc “con người chịu trách nhiệm cuối cùng”. Việc minh bạch mức độ AI tham gia vào các quyết định, kiểm chứng thông tin và đảm bảo an toàn dữ liệu trở thành yêu cầu bắt buộc.

Trong thực tế, 66% nhân viên có xu hướng tin vào đầu ra AI mà không kiểm chứng, tạo rủi ro lớn nếu không có cơ chế hướng dẫn rõ ràng.

Thứ ba, doanh nghiệp bước vào bài toán cân bằng giữa ổn định và linh hoạt. Báo cáo cho thấy, 85% lãnh đạo mong muốn tổ chức vận hành linh hoạt hơn, trong khi 75% nhân viên lại khao khát sự ổn định.

Khoảng cách này buộc doanh nghiệp phải thiết kế lại “điểm neo văn hóa” để giữ ổn định nền tảng cốt lõi (giá trị, chuẩn hành vi), đồng thời triển khai cơ chế vận hành linh hoạt như thử nghiệm chu kỳ ngắn, nhóm liên phòng ban hay điều chuyển nhân sự theo dự án.

Khi tính ổn định và linh hoạt được dung hòa, doanh nghiệp vừa phản ứng nhanh trước biến động, vừa đảm bảo tâm lý an toàn cho người lao động./.