Ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ: Động lực quan trọng để tăng trưởng kinh tế

Sửa đổi nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT được đánh giá là cần thiết nhằm cụ thể hóa chủ trương của Đảng, bảo đảm sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Dự án tập trung vào 5 nhóm chính sách lớn, bao gồm: hỗ trợ khai thác thương mại quyền SHTT thông qua việc hoàn thiện khái niệm, bổ sung chính sách định giá, chuyển giao, huy động vốn và khuyến khích phát triển hệ sinh thái SHTT cho doanh nghiệp khởi nghiệp; Đơn giản hóa thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian xử lý đơn, phát triển dịch vụ công trực tuyến và đầu tư hạ tầng số; Nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền SHTT bằng cách mở rộng hành vi xâm phạm bị xử lý, tăng chế tài, bổ sung biện pháp bảo vệ quyền trên môi trường số và quy định trách nhiệm của doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian; Bảo đảm thực thi cam kết quốc tế thông qua việc điều chỉnh đối tượng bảo hộ và phạm vi xử lý hàng hóa vi phạm; Cập nhật các xu hướng mới về công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Thẩm tra Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp (UBPLTP) Hoàng Thanh Tùng tán thành sự cần thiết của dự án Luật và đánh giá hồ sơ được chuẩn bị công phu, nghiêm túc. Tuy nhiên, UBPLTP lưu ý một số nội dung cần tiếp tục chỉnh lý như: làm rõ khái niệm “kiểu dáng công nghiệp” với sản phẩm phi vật lý; quy định về “xung đột quyền SHTT” còn thiếu chặt chẽ; một số quy định về tài chính dựa trên quyền SHTT chưa phù hợp với Luật Kế toán; thủ tục cấp giấy chứng nhận cho tổ chức quản lý tập thể quyền tác giả có nguy cơ phát sinh thủ tục hành chính mới; cơ chế xử phạt hành chính còn chồng chéo và việc bổ sung nhiều loại phí, lệ phí có thể làm tăng gánh nặng cho chủ thể quyền.

Chủ nhiệm UBPLTP cũng cho biết, Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý hiện đại, phù hợp với xu thế phát triển công nghệ và hội nhập quốc tế, đồng thời nâng cao hiệu quả bảo hộ và khai thác giá trị tài sản trí tuệ. Tuy vậy, UBPLTP nhấn mạnh cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện để bảo đảm tính minh bạch, khả thi và hiệu quả khi thi hành.

Ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ

Giải trình một số thắc mắc tại Phiên họp, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự thảo Luật SHTT lần này định hướng chuyển trọng tâm từ “bảo vệ quyền” sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa quyền SHTT, coi đây là tài sản của doanh nghiệp có thể định giá, mua bán, thế chấp và góp vốn. Về định giá, quyền SHTT sẽ được doanh nghiệp tự xác định giá trị để quản trị nội bộ, sau đó thông qua tổ chức trung gian định giá trước khi giao dịch, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh mục tiêu của lần sửa đổi này là biến các kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch, mua bán được. "Chỉ khi đó chúng ta mới có thể hình thành được thị trường mạnh, đưa trí tuệ trở thành động lực phát triển", Bộ trưởng nói.

Hiện nay, đối với các quốc gia đã phát triển, tài sản vô hình, tài sản trí tuệ là chủ đạo, có thể chiếm tới 70-80% tổng tài sản. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để phát triển đất nước, đưa tài sản này trở thành động lực tăng trưởng kinh tế mới.

Về băn khoăn của cơ quan soạn thảo xung quanh "chủ sở hữu tự xác định giá trị" tài sản trí tuệ, Bộ trưởng nói, quá trình định giá SHTT gồm hai bước: Bước một, doanh nghiệp tự định giá, có thể thông qua chi phí nghiên cứu và đưa vào quản trị riêng; Bước hai, họ sẽ định giá thông qua tổ chức trung gian, tổ chức tư vấn.

Sản phẩm do AI tự tạo ra sẽ không được bảo hộ

Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải cho biết, rất băn khoăn khi dự luật chưa bổ sung các chính sách về công nhận quyền sở hữu đối với các sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra. Trong khi đó, nhiều quốc gia đã có chính sách pháp luật rất cụ thể để điều chỉnh, khuyến khích ngành này phát triển.

"Sửa đổi Luật SHTT trong bối cảnh chuyển đổi số rất mạnh mẽ chúng ta không thể thoát ly. Cần một khung pháp luật để ban hành thông tư, nghị định về việc này", bà đề xuất.

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cũng nhìn nhận, trong bối cảnh AI phát triển mạnh và được ứng dụng rộng rãi như hiện nay, Chính phủ cần đặt ra việc có cần thiết công nhận quyền SHTT với các sản phẩm do AI tạo ra không. Cơ quan soạn thảo cần làm rõ nội dung này.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giải thích việc dùng dữ liệu công khai để huấn luyện AI không phải xin phép bản quyền, miễn không sao chép nguyên văn, bởi nếu cấm sẽ làm giảm sức cạnh tranh, nhiều quốc gia như Nhật Bản đã luật hóa quy định này. Đối với tác phẩm do AI tạo ra, nếu AI tự tạo không có con người tham gia thì không được bảo hộ và phải gắn nhãn nhận diện; ngược lại, nếu con người dùng AI như công cụ thì vẫn được bảo hộ. Thời gian tới, Bộ sẽ nghiên cứu, xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo để tạo hành lang pháp lý rõ ràng, quản lý triệt để nội dung này.

Về vấn đề báo chí, Bộ trưởng khẳng định, sao chép bài báo mà không có thỏa thuận là vi phạm, nhất là trên mạng xã hội và các trang tổng hợp, trong khi “tin tức thuần túy” vẫn không thuộc phạm vi quyền tác giả; Bộ sẽ phối hợp Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch làm rõ, đảm bảo không phát sinh thêm thủ tục hành chính. Các góp ý khác của đại biểu về trách nhiệm pháp lý của nền tảng trung gian, phân cấp - phân quyền và các khái niệm mới sẽ được tiếp thu, cụ thể hóa ở Nghị định, Thông tư để vừa bảo đảm thống nhất hệ thống pháp luật, vừa tránh tăng gánh nặng thủ tục.

Kết luận Phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đánh giá cao Chính phủ và cơ quan soạn thảo đã chuẩn bị hồ sơ công phu, nghiêm túc, phối hợp tốt với UBPLTP. Ủy ban Thường vụ cơ bản tán thành phạm vi sửa đổi, bổ sung mà Chính phủ trình và cho rằng, dự án Luật đủ điều kiện trình Quốc hội thông qua theo thủ tục rút gọn tại Kỳ họp thứ 10.

Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, Chính phủ tiếp thu tối đa ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và cơ quan thẩm tra, nhất là về việc bổ sung quy định với đối tượng SHTT mới như: sản phẩm phái sinh kỹ thuật số, AI, dữ liệu lớn; rà soát để bảo đảm tính thống nhất với các luật hiện hành và dự thảo luật khác; đồng thời quy định rõ hiệu lực thi hành, bổ sung điều khoản chuyển tiếp để tránh khoảng trống pháp lý. Phó Chủ tịch cũng nhấn mạnh, cần tiếp tục rà soát các chính sách mới, tài chính, phân cấp - phân quyền, thủ tục hành chính, phí và lệ phí, vai trò của Tòa án, Viện kiểm sát, nhằm bảo đảm tính khả thi, linh hoạt và đồng bộ./.