Ứng dụng dữ liệu lớn trong đổi mới công tác tư tưởng - lý luận

Chuyển đổi số (CĐS) đang diễn ra sâu rộng trên phạm vi toàn cầu, làm thay đổi căn bản phương thức tổ chức, vận hành các lĩnh vực kinh tế - xã hội, trong đó có công tác tư tưởng - lý luận của Đảng.

Trong điều kiện mới, việc đổi mới nội dung, phương thức công tác tư tưởng - lý luận không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là nhiệm vụ cấp bách nhằm củng cố niềm tin xã hội, tăng cường sự thống nhất tư tưởng trong Đảng và đồng thuận trong nhân dân.

Một trong những hướng tiếp cận hiện đại, hiệu quả là ứng dụng dữ liệu lớn (Big Data) vào quá trình nắm bắt tình hình tư tưởng, phân tích xu hướng dư luận xã hội, từ đó phục vụ công tác định hướng tư tưởng và đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.

Big Data - công cụ hỗ trợ đổi mới nội dung và phương thức công tác tư tưởng - lý luận

Chia sẻ vấn đề này, TS. Cao Thị Dung, Khoa Nhà nước và Pháp luật, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: Trong bối cảnh CĐS diễn ra mạnh mẽ, việc đổi mới công tác tư tưởng - lý luận trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm sự thống nhất về nhận thức, tư tưởng và hành động trong toàn xã hội.

Với khả năng thu thập, xử lý và phân tích khối lượng thông tin khổng lồ từ nhiều nguồn (mạng xã hội, báo chí, diễn đàn công cộng...), Big Data giúp các cơ quan làm công tác tư tưởng phát hiện kịp thời các vấn đề “nóng”, định hình dư luận, nhận diện nguy cơ lệch chuẩn thông tin, từ đó đề xuất các biện pháp định hướng, phản bác phù hợp.

Nhờ khả năng thu thập, xử lý và phân tích khối lượng thông tin khổng lồ từ nhiều nguồn khác nhau, đặc biệt là các nền tảng số như mạng xã hội, báo chí điện tử, diễn đàn trực tuyến…, Big Data cho phép tiếp cận nhanh chóng, toàn diện và chính xác các luồng tư tưởng, diễn biến dư luận xã hội theo thời gian thực. Đây là nền tảng quan trọng giúp các cơ quan tư tưởng - lý luận chủ động trong công tác dự báo, đánh giá và điều chỉnh chiến lược truyền thông.

Trong bối cảnh CĐS, công tác tư tưởng lý luận không thể tiếp tục vận hành theo tư duy và phương thức truyền thống, vốn mang tính tuyến tính, đơn chiều và thiếu tính tương tác... Thay vì tiếp cận theo mô hình áp đặt thông tin từ trên xuống, các chủ thể làm công tác tư tưởng - lý luận cần chuyển sang mô hình tương tác hai chiều, lấy người tiếp nhận làm trung tâm, đồng thời dựa trên phân tích dữ liệu và bằng chứng thực tiễn để đưa ra thông điệp phù hợp, TS. Cao Thị Dung nhấn mạnh.

Thực trạng ứng dụng Big Data trong đổi mới công tác tư tưởng - lý luận

Theo TS. Cao Thị Dung, trong những năm gần đây, một số cơ quan báo chí, tuyên giáo và tổ chức chính trị - xã hội ở Việt Nam đã bước đầu tiếp cận và ứng dụng Big Data nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng - lý luận trong bối cảnh CĐS. Một số kết quả có thể thấy:

Một là, xây dựng và vận hành hệ thống giám sát dư luận trên nền tảng Big Data. Bước đầu hình thành và vận hành các hệ thống giám sát, phân tích dư luận xã hội dựa trên nền tảng dữ liệu lớn, trong đó tiêu biểu là hệ thống Viettel Reputa. Đây là công cụ ứng dụng công nghệ Big Data nhằm thu thập và xử lý thông tin từ mạng xã hội, báo chí điện tử, diễn đàn trực tuyến, qua đó phân tích xu hướng, mức độ lan truyền và cảm xúc của dư luận theo thời gian thực (tích cực, tiêu cực, trung lập).

Hai là, đẩy mạnh kết nối hạ tầng số và chia sẻ dữ liệu quốc gia. Việc đẩy mạnh xây dựng hạ tầng số và thúc đẩy chia sẻ dữ liệu quốc gia đã tạo điều kiện quan trọng cho quá trình ứng dụng dữ liệu lớn vào công tác tư tưởng - lý luận.

Ba là, nâng cao hiệu quả trong định hướng tư tưởng và truyền thông chính trị. Việc ứng dụng Big Data đã góp phần nâng cao năng lực phản ứng nhanh và hiệu quả của các cơ quan chức năng trước những vấn đề tư tưởng, dư luận “nóng” phát sinh trong xã hội.

Bốn là, Big Data đã hỗ trợ quá trình phân tích hành vi và phân loại nhóm công chúng, từ đó nâng cao tính cá thể hóa trong công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị. Nhờ khả năng xử lý khối lượng dữ liệu phi cấu trúc từ mạng xã hội, hệ thống phân tích Big Data có thể nhận diện được các xu hướng thông tin theo vùng địa lý, độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp, hoặc mức độ quan tâm đến các vấn đề chính trị - xã hội. Điều này giúp cơ quan tư tưởng - lý luận xây dựng thông điệp phù hợp hơn với từng nhóm đối tượng cụ thể, thay vì áp dụng một hình thức truyền thông đại trà như trước.

Triển khai đồng bộ các giải pháp

TS. Cao Thị Dung nhấn mạnh, để phát huy hiệu quả Big Data trong công tác tư tưởng - lý luận, cần triển khai đồng bộ các giải pháp từ hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, nâng cao năng lực phân tích dữ liệu, đến xây dựng cơ chế pháp lý phù hợp.

Một là, hoàn thiện hạ tầng công nghệ và xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp dùng chung. Hạ tầng công nghệ là điều kiện tiên quyết cho việc ứng dụng dữ liệu lớn vào công tác tư tưởng - lý luận. Cần đầu tư đồng bộ hệ thống lưu trữ, phân tích và bảo mật dữ liệu lớn tại các cơ quan làm công tác tư tưởng từ trung ương đến địa phương. Trên cơ sở đó, xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp dùng chung giữa các cơ quan tuyên giáo, báo chí, công an, thông tin - truyền thông và các tổ chức chính trị - xã hội...

Bên cạnh đó, việc kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, hành chính công, giáo dục, y tế… với các hệ thống phân tích tư tưởng - lý luận sẽ giúp nâng cao độ chính xác trong phân tích xu hướng nhận thức xã hội. Việc ứng dụng công nghệ điện toán đám mây, AI, học máy (machine learning) cũng cần được tăng cường để tối ưu hóa quy trình phân tích dữ liệu.

Cần thiết lập các trung tâm dữ liệu vùng phục vụ riêng cho công tác giám sát tư tưởng, nhằm đảm bảo cả về độ phủ thông tin lẫn tính chủ động trong dự báo, cảnh báo.

Hai là, phát triển đội ngũ cán bộ tư tưởng - lý luận có năng lực số và kỹ năng phân tích dữ liệu. Cần xác định rõ yêu cầu về năng lực số trong các vị trí công tác tư tưởng - lý luận, từ cấp quản lý đến chuyên viên chuyên trách, để xây dựng chương trình đào tạo phù hợp.

Tăng cường đào tạo liên ngành giữa khoa học chính trị, truyền thông, công nghệ thông tin và khoa học dữ liệu để tạo ra lực lượng cán bộ có tư duy tổng hợp, vừa hiểu sâu về nền tảng lý luận của Đảng, vừa làm chủ công nghệ hiện đại.

Ba là, xây dựng cơ chế pháp lý và quy định rõ ràng về khai thác dữ liệu phục vụ công tác tư tưởng. Việc ứng dụng dữ liệu lớn cần được đặt trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng để bảo đảm vừa hiệu quả quản trị vừa tôn trọng quyền riêng tư của công dân.

Trước hết, cần hoàn thiện hành lang pháp lý về thu thập, xử lý, chia sẻ và sử dụng dữ liệu phục vụ công tác tư tưởng - lý luận. Cần bổ sung các quy định riêng về việc giám sát, phân tích dư luận xã hội trên nền tảng số trong Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và các văn bản dưới luật. Đặc biệt, nên quy định rõ quyền và giới hạn trách nhiệm của các cơ quan khi tiếp cận và xử lý dữ liệu người dùng, tránh xâm phạm đời tư hoặc sử dụng sai mục đích.

Ngoài ra, cần xây dựng quy chuẩn đạo đức và hướng dẫn kỹ thuật trong sử dụng Big Data cho công tác tư tưởng - lý luận, bảo đảm cân bằng giữa mục tiêu định hướng xã hội với việc bảo vệ quyền con người.

Bốn là, tăng cường hợp tác công - tư và nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới trong phân tích tư tưởng - dư luận. Việc ứng dụng dữ liệu lớn trong lĩnh vực tư tưởng - lý luận không thể tách rời quá trình phát triển công nghệ trong khối doanh nghiệp, viện nghiên cứu và các tổ chức xã hội. Do đó, cần xây dựng cơ chế hợp tác công - tư trong phát triển giải pháp phân tích dữ liệu phục vụ mục tiêu tuyên truyền, định hướng dư luận..../.