Ứng dụng AI trong phát thanh: Nâng trải nghiệm, giữ chuẩn mực báo chí

Đối với phát thanh - loại hình báo chí có lịch sử lâu đời và sức lan tỏa rộng khắp - việc ứng dụng AI không chỉ là lựa chọn công nghệ, mà đã trở thành yêu cầu tất yếu để thích ứng, phát triển và khẳng định vai trò trong hệ sinh thái truyền thông đa nền tảng. Tuy nhiên, song hành với đổi mới công nghệ là yêu cầu giữ vững các chuẩn mực báo chí về tính chính xác, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội.

Phát thanh trong dòng chảy chuyển đổi số toàn cầu

Trong hơn hai thập niên qua, phát thanh thế giới đã trải qua một quá trình chuyển đổi căn bản. Từ mô hình phát sóng tuyến tính, phát thanh đang từng bước dịch chuyển sang một hệ sinh thái truyền thông số linh hoạt, nơi nội dung không còn bị giới hạn bởi thời gian phát sóng hay thiết bị tiếp nhận truyền thống.

Ông Andrew Davies, Trưởng Bộ phận Phát thanh của Hiệp hội Phát thanh - Truyền hình châu Á - Thái Bình Dương (ABU) từng chia sẻ với các đài phát thanh trong khu vực, chuyển đổi số (CĐS) không còn là lựa chọn, mà là “điều kiện sống còn” đối với các đài phát thanh hiện đại. Nếu không thay đổi, các đài sẽ nhanh chóng đánh mất công chúng vào tay các nền tảng nội dung xuyên quốc gia và các dịch vụ nghe nhìn theo yêu cầu.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa phát thanh truyền thống sẽ “biến mất”. Thực tế cho thấy, radio vẫn giữ được lượng thính giả trung thành, đặc biệt là nhóm công chúng lớn tuổi, người dân khu vực nông thôn, miền núi hoặc trong các tình huống khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh. Trong khi đó, công chúng trẻ tuổi đang dịch chuyển mạnh mẽ sang các hình thức tiêu thụ nội dung mới như podcast, nhạc trực tuyến, mạng xã hội (MXH) và nền tảng video ngắn.

Sự phân hóa này đặt ra yêu cầu kép: Vừa duy trì thế mạnh truyền thống của phát thanh, vừa phải đổi mới mạnh mẽ để tiếp cận thế hệ công chúng mới trên môi trường số.

Giá trị cốt lõi của phát thanh và yêu cầu tái định vị

Phát thanh sở hữu nhiều lợi thế đặc thù mà không loại hình truyền thông nào có thể thay thế hoàn toàn. Đó là phạm vi phủ sóng rộng, khả năng tiếp cận nhanh trong tình huống khẩn cấp, tính kết nối cá nhân cao thông qua giọng nói, và khả năng truyền tải thông tin tức thời.

Tuy nhiên, trong môi trường cạnh tranh khốc liệt hiện nay, những lợi thế này chỉ có thể được phát huy khi phát thanh biết cách “tái định vị” chính mình. Thính giả không còn chỉ nghe radio qua máy thu truyền thống, mà thông qua điện thoại thông minh, máy tính bảng, ô tô kết nối Internet hay các nền tảng nghe theo yêu cầu.

Theo chuyên gia đào tạo Martin Coben của ABU, CĐS giúp các đài phát thanh “có mặt ở mọi nơi công chúng hiện diện”, đồng thời tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm chi phí và rút ngắn thời gian đưa tin. Đây chính là tiền đề để AI được đưa vào như một công cụ hỗ trợ quan trọng.

“Một nguồn - nhiều đầu ra”: Mô hình sản xuất nội dung thời đại số

Một trong những thay đổi căn bản nhất của phát thanh hiện đại là sự chuyển dịch từ mô hình sản xuất đơn tuyến sang mô hình “một nguồn - nhiều đầu ra” (one source - multi output). Theo đó, nội dung không còn được sản xuất riêng lẻ cho từng kênh, mà được xây dựng từ một nguồn gốc chung, sau đó tái định dạng linh hoạt để phù hợp với từng nền tảng.

Một phóng sự phát thanh có thể được biên tập thành podcast chuyên đề, cắt trích thành clip ngắn cho TikTok hoặc Reels, chuyển thể thành bài viết có hình ảnh và infographic trên website, hoặc sử dụng làm nội dung tương tác trên MXH.

Thực tiễn quốc tế cho thấy nhiều cơ quan truyền thông đã áp dụng thành công mô hình này. Hãng thông tấn Bernama (Malaysia) triển khai báo chí di động (Mobile Journalism - MOJO), trang bị cho phóng viên thiết bị gọn nhẹ để tác nghiệp, biên tập và xuất bản nội dung ngay tại hiện trường. Điều này không chỉ nâng cao tính thời sự mà còn tăng cường sự kết nối với cộng đồng.

Song song với đó, các đài cũng chú trọng đào tạo kỹ năng kể chuyện số cho các nhà báo, bao gồm khả năng biên tập ngắn gọn, hấp dẫn, kết hợp dữ liệu, hình ảnh và âm thanh để giữ chân công chúng trong môi trường “tiêu thụ nhanh”.

AI trong phát thanh quốc tế: Công cụ hỗ trợ, không thay thế con người

Nhiều đài phát thanh lớn trên thế giới đã sớm đưa AI vào hỗ trợ sản xuất và phân phối nội dung. Sveriges Radio (Thụy Điển), CGTN (Trung Quốc), Russia Today hay BBC đều ứng dụng AI trong các khâu như gợi ý nội dung, phân tích hành vi người nghe, cá nhân hóa đề xuất chương trình.

Tuy nhiên, điểm chung của các mô hình này là AI chỉ đóng vai trò công cụ hỗ trợ, trong khi quyền quyết định cuối cùng vẫn thuộc về con người - đặc biệt là bộ phận biên tập. Việc duy trì giám sát biên tập giúp bảo đảm tính chính xác, khách quan và tuân thủ các chuẩn mực đạo đức báo chí.

Về phân phối, các đài quốc tế đang xây dựng hệ sinh thái đa nền tảng, kết hợp giữa nền tảng sở hữu (owned platforms) và nền tảng bên thứ ba (third-party platforms). Sveriges Radio tập trung phát triển ứng dụng riêng Sveriges Radio Play nhằm giữ quyền kiểm soát dữ liệu người dùng, đồng thời phân phối nội dung trên Spotify và Apple Podcasts để mở rộng độ phủ.

Tại Australia, ABC đầu tư phát triển ứng dụng nghe đài tích hợp các chức năng tương tác như gọi điện, nhắn tin trực tiếp, đồng thời liên kết các đài địa phương thông qua iHeartRadio và Community Radio+. Trong khi đó, CRI và CGTN phát triển mạnh mẽ mạng xã hội đa ngôn ngữ, tổ chức các chiến dịch livestream xuyên biên giới và hợp tác với người ảnh hưởng nhằm lan tỏa hình ảnh quốc gia.

Đáng chú ý, nhiều đài châu Âu như BBC, DW hay France Radio còn khai thác mạnh mẽ podcast chuyên đề và nội dung theo yêu cầu, cho phép thính giả nghe lại, chia sẻ trích đoạn hoặc lựa chọn chủ đề yêu thích. Điều này góp phần chuyển đổi vai trò của công chúng từ người tiếp nhận thụ động sang người đồng hành và đồng sáng tạo nội dung.

Những xu hướng lớn định hình phát thanh hiện đại

Từ kinh nghiệm quốc tế, có thể khái quát một số xu hướng chủ đạo của phát thanh trong kỷ nguyên AI và CĐS:

Thứ nhất, phát thanh vẫn là nền tảng cốt lõi nhưng được tái cấu trúc theo hướng số hóa và đa nền tảng.

Thứ hai, tòa soạn hội tụ trở thành mô hình tổ chức tất yếu, giúp tối ưu nguồn lực và bảo đảm tính nhất quán nội dung.

Thứ ba, nền tảng sở hữu đóng vai trò trung tâm trong chiến lược phát triển bền vững.

Thứ tư, phân tích dữ liệu và AI là công cụ hỗ trợ không thể thiếu trong việc hiểu và phục vụ công chúng.

Thứ năm, đào tạo nhân lực số là yếu tố quyết định sự thành công của quá trình chuyển đổi.

Gợi mở cho phát thanh Việt Nam trong kỷ nguyên AI

Từ thực tiễn quốc tế và kinh nghiệm trong nước, TS. Đồng Mạnh Hùng, Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) đã chia sẻ nhiều gợi mở quan trọng cho phát thanh Việt Nam tại Hội nghị Hội Nhà báo Việt Nam cuối tháng 11/2026.

Trước hết, cần định hình chiến lược “Digital first”, coi nền tảng số là ưu tiên trong sản xuất và phân phối nội dung. Việc phát triển podcast, nội dung theo yêu cầu song song với phát thanh truyền thống không chỉ giúp mở rộng công chúng trẻ, mà còn tăng khả năng cạnh tranh với các nền tảng nội dung toàn cầu.

Tiếp theo là tổ chức tòa soạn đa loại hình, trong đó phóng viên có khả năng sản xuất nội dung cho nhiều nền tảng khác nhau. Mỗi bản tin không chỉ là một sản phẩm phát thanh, mà là một “câu chuyện số” có thể được kể lại bằng nhiều hình thức.

Bên cạnh đó, phát triển nền tảng phân phối sở hữu là yêu cầu cấp thiết. Việc xây dựng hoặc nâng cấp ứng dụng nghe đài trực tuyến giúp các đài giảm phụ thuộc vào mạng xã hội, đồng thời chủ động phân tích dữ liệu người nghe để cải thiện nội dung.

Quan trọng hơn cả là ứng dụng AI và dữ liệu lớn một cách có kiểm soát. AI có thể hỗ trợ chuyển giọng nói thành văn bản, tạo bản ghi chép lại toàn bộ nội dung lời nói, gợi ý kịch bản, phân tích dữ liệu thính giả, dịch tự động đa ngôn ngữ, cá nhân hóa nội dung hay xây dựng chatbot tương tác. Tuy nhiên, mọi ứng dụng công nghệ đều phải đặt trong khuôn khổ minh bạch, tôn trọng quyền riêng tư và tuân thủ đạo đức nghề nghiệp.

Kết luận

CĐS và ứng dụng AI không phải là đích đến, mà là một hành trình dài hơi, đòi hỏi sự thay đổi toàn diện từ tư duy chiến lược, mô hình tổ chức, quy trình sản xuất đến đào tạo nhân lực và hợp tác công nghệ. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi được triển khai đúng hướng, AI sẽ trở thành “trợ lý thông minh” giúp phát thanh nâng cao chất lượng nội dung, mở rộng công chúng và tăng cường tính tương tác, chứ không làm lu mờ vai trò của nhà báo.

Với quyết tâm đổi mới, lộ trình phù hợp và sự kiên định trong việc giữ vững các chuẩn mực báo chí, phát thanh Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng sức mạnh của AI để phát triển mạnh mẽ trên nền tảng số, tiếp tục khẳng định vai trò là một loại hình báo chí năng động, giàu tính sáng tạo và có sức lan tỏa sâu rộng trong đời sống xã hội hiện đại./.