Trí tuệ nhân tạo trong giáo dục mở: Cơ hội, thách thức và con đường phía trước

Giáo dục mở trong kỷ nguyên số

Phát biểu khai mạc tại Hội thảo, PGS.TS Dương Thăng Long, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mở Hà Nội nhấn mạnh, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một trong những động lực quan trọng nhất của quá trình chuyển đổi số toàn cầu.

Đối với giáo dục mở, AI không chỉ mang đến những công cụ mới giúp cá nhân hóa lộ trình học tập, nâng cao chất lượng giảng dạy, mà còn mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức cho người học ở nhiều hoàn cảnh khác nhau.

Hội thảo “Artificial Intelligence in Open Education: Challenges and Opportunities” được coi là bước đi thiết thực của Trường Đại học Mở Hà Nội nhằm đưa các chủ trương về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và giáo dục đại học vào hành động cụ thể.

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội to lớn, AI cũng đặt ra không ít thách thức về bảo mật dữ liệu, tính công bằng trong tiếp cận và đặc biệt là việc duy trì các giá trị nhân văn trong môi trường học tập số hóa.

Lãnh đạo Nhà trường khẳng định, con đường phát triển bền vững của giáo dục mở trong kỷ nguyên số phải lấy con người làm trung tâm. Hội thảo không chỉ là nơi chia sẻ tri thức mà còn là lời cam kết về trách nhiệm chung trong việc sử dụng AI một cách công bằng, đạo đức và nhân văn.

Ứng dụng AI trong đào tạo từ xa: Lợi ích và rủi ro

Tham luận của TS. Nguyễn Thị Phan Mai, Trường Đại học Mở Hà Nội tập trung vào việc phân tích những giá trị mà AI mang lại cho đào tạo từ xa. AI có thể tự động hóa các công việc hành chính, hỗ trợ chấm điểm, tối ưu chi phí quản lý, từ đó giúp các cơ sở giáo dục tiết kiệm nguồn lực và vận hành hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, AI còn tạo nên trải nghiệm học tập cá nhân hóa và thích ứng: mỗi người học có thể có lộ trình riêng, được hỗ trợ bởi chatbot, gia sư ảo và các công cụ dịch tự động hay đọc văn bản thành tiếng, giúp nâng cao tính bao trùm, đặc biệt cho người khuyết tật hoặc người có nhu cầu học tập đặc thù.

Song song với lợi ích, các rủi ro từ việc triển khai AI trong giáo dục cũng không thể bỏ qua. Báo cáo chỉ ra rằng, những vấn đề như nguy cơ thiên vị từ dữ liệu huấn luyện, thiếu minh bạch trong quyết định của hệ thống, nguy cơ rò rỉ dữ liệu cá nhân và thậm chí là suy giảm liêm chính học thuật khi công cụ AI hỗ trợ gian lận trong thi cử.

Thách thức còn đến từ chi phí triển khai, sự thiếu hụt đào tạo kỹ năng số cho giảng viên và khoảng cách số giữa các vùng miền. Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi số, cần sớm có khung pháp lý rõ ràng và chính sách hỗ trợ cụ thể để vừa phát huy lợi ích, vừa hạn chế rủi ro của AI trong đào tạo từ xa.

Kinh nghiệm quốc tế: Nhận diện gian lận và thúc đẩy tiếp cận

Bài tham luận của PGS.TS. Walisa Romsaiyud, Trường Đại học Mở Sukhothai Thammathirat (Thái Lan) tập trung vào việc ứng dụng AI để chống gian lận trong các kỳ thi trực tuyến. Hệ thống nhận diện biểu cảm khuôn mặt nhằm phát hiện các hành vi bất thường khi sinh viên làm bài đã được ứng dụng tại Nhà trường.

Mô hình thử nghiệm cho kết quả ấn tượng với độ chính xác đạt 86,2%, độ nhạy 95,7% và chỉ số F-measure 85,6%. Kết quả này mở ra hướng đi mới trong việc đảm bảo tính minh bạch, công bằng cho các kỳ thi trực tuyến - một thách thức đang ngày càng lớn trong đào tạo mở và đào tạo từ xa.

Không chỉ tập trung vào việc chống gian lận trong thi cử, tham luận còn đề cập đến việc mở rộng cơ hội học tập cho những nhóm người học gặp nhiều khó khăn, như người khuyết tật hay người ở vùng sâu vùng xa. Những nguyên tắc về thiết kế học tập phổ quát (Universal design for learning - UDL), kết hợp với công nghệ hỗ trợ và tài liệu thích ứng, đang giúp học tập trở nên bao trùm hơn.

Những sáng kiến này không chỉ tạo ra môi trường học tập công bằng mà còn khẳng định vai trò quan trọng của AI trong việc xây dựng một nền giáo dục mở thực sự dành cho mọi người.

AI - Con dao hai lưỡi và vai trò con người

Trong bài tham luận từ Đại học Quốc gia Mở Hàn Quốc, TS Jung Se-Youn nhấn mạnh AI là công nghệ mang tính cách mạng và không thể đảo ngược, tương tự như điện hay Internet. Trong giáo dục, AI vừa tạo ra cơ hội cá nhân hóa chưa từng có, vừa kéo theo những khủng hoảng tiềm ẩn về công bằng xã hội, đạo đức và quyền riêng tư dữ liệu. Đặc biệt, sự xuất hiện của các công cụ tạo sinh đặt ra thách thức lớn về tính xác thực trong học tập và nghiên cứu.

Theo TS. Jung Se-Youn, chìa khóa để giáo dục tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên AI là tái định nghĩa vai trò của người thầy. Từ chỗ là “người giảng dạy”, thầy cô cần trở thành “người hướng dẫn”, khơi dậy trí tò mò, nuôi dưỡng tư duy phản biện, bồi đắp trí tuệ cảm xúc và hướng dẫn học trò cách sử dụng tri thức một cách có đạo đức. Việc triển khai AI nên đi theo chiến lược “từ dưới lên”, trao quyền cho giảng viên thử nghiệm và sáng tạo, thay vì áp đặt từ trên xuống.

Chỉ khi đầu tư vào con người - cụ thể là nâng cao năng lực số, kỹ năng sư phạm và tư duy đổi mới của giảng viên - thì AI mới thực sự trở thành công cụ nâng tầm chất lượng giáo dục.

Kết nối tri thức, định hình tương lai

Bên cạnh các tham luận, phần thảo luận chung cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt của đại biểu, tập trung vào những vấn đề then chốt như: hành lang pháp lý, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp và nhu cầu phát triển các chương trình đào tạo năng lực số cho cả giảng viên lẫn sinh viên.

Nhiều ý kiến được chia sẻ về cơ hội, thách thức cũng như giải pháp để ứng dụng AI hiệu quả, nhân văn trong giáo dục mở và từ xa. Những kinh nghiệm và khuyến nghị chính sách được chia sẻ tại Hội thảo hứa hẹn góp phần quan trọng trong việc xây dựng nền giáo dục số bền vững, công bằng và nhân văn.

Hội thảo quốc tế “Artificial Intelligence in Open Education: Challenges and Opportunities” không chỉ dừng lại ở vai trò một diễn đàn khoa học, mà còn mở ra nhịp cầu kết nối để xây dựng mạng lưới hợp tác toàn cầu trong nghiên cứu và ứng dụng AI cho giáo dục mở. Thông điệp chung được nhấn mạnh xuyên suốt là: Sử dụng AI một cách công bằng, đạo đức và bền vững - vì lợi ích của người học, các cơ sở giáo dục và toàn xã hội./.