Trí tuệ nhân tạo - đột phá cho hệ thống giáo dục và đào tạo quốc gia

Vai trò đột phá của AI trong thay đổi mô hình giáo dục

AI đang làm điều tương tự với giáo dục như Cách mạng công nghiệp đã làm với sản xuất vật chất: Tạo ra một quá trình "hủy diệt mang tính sáng tạo" (creative destruction), thay thế các mô hình cũ bằng những mô hình ưu việt hơn.

AI giúp hiện thực hóa "giấc mơ của giáo dục" là cá nhân hóa việc học. AI có khả năng điều chỉnh nội dung, cách dạy, tốc độ và thậm chí cả cách dùng ví dụ sao cho phù hợp nhất với từng học sinh. AI ghi nhớ những gì học sinh đã học, những vướng mắc và chủ đề đang hứng thú. Với khả năng học theo tiến độ cá nhân, một học sinh có năng lực và sự chăm chỉ có thể hoàn thành chương trình phổ thông chỉ trong 5-7 năm, thay vì 12 năm như hiện tại và có thể xong đại học ở tuổi 16.

AI xóa bỏ độc quyền tiếp cận tri thức, đưa bình đẳng trong giáo dục từ khẩu hiệu thành hiện thực.

Một học sinh 14 tuổi có thể dễ dàng tiếp cận y sinh học trình độ tiến sĩ hoặc kinh tế học hành vi từ các giáo sư hàng đầu chỉ bằng một cú click chuột.

AI có thể dạy mọi thứ theo cách người học hiểu, với tốc độ tùy chọn và chi phí gần như tối thiểu.

AI khiến cho việc học trực tuyến (online) và học kết hợp (blended learning) trở thành xu thế không thể đảo ngược. Các trợ lý giảng dạy ảo, hệ thống học thích ứng và chatbot hỗ trợ học tập 24/7 giúp học sinh được sửa sai và nhận phản hồi ngay lập tức, không cần chờ giáo viên hay lớp học.

Ứng dụng cụ thể và lợi ích đối với hệ thống

Việc tích hợp AI vào giáo dục mang lại lợi ích toàn diện, tối đa hóa thời gian và hiệu suất, đồng thời cải thiện chất lượng giảng dạy và quản lý.

Nâng cao hiệu quả hành chính và quản trị

AI tự động hóa các nhiệm vụ thường ngày, giải phóng thời gian cho giáo viên và quản trị viên. AI có thể hỗ trợ chấm điểm bài luận, điểm danh, nhắn tin cá nhân hóa về lịch trình, và hỗ trợ lập kế hoạch tài nguyên. Phân tích dữ liệu học tập bằng AI giúp cung cấp thông tin chuyên sâu độc đáo, hỗ trợ điều chỉnh chương trình giảng dạy, cá nhân hóa trải nghiệm học tập và hướng dẫn phát triển nội dung, đồng thời xác định học sinh có nguy cơ bỏ học. Hệ thống kỹ thuật số được AI hỗ trợ có thể phát hiện sự cố cơ sở vật chất, tăng cường an ninh vật lý (cửa thông minh, phát hiện té ngã) và chủ động bảo vệ hệ thống trước các mối đe dọa mạng (ví dụ: tấn công bằng phần mềm tống tiền).

Hỗ trợ giảng dạy và học tập

Công cụ AI tạo sinh (GenAI) có thể cá nhân hóa nội dung, cung cấp phản hồi gần như theo thời gian thực và hướng dẫn phát triển kỹ năng. AI giúp học sinh chuẩn bị bài kiểm tra, học ngôn ngữ, tham gia trao đổi ảo, và hỗ trợ ghi chú bài giảng theo thời gian thực cho học sinh có khó khăn về thị giác/thính giác.

Định hướng chiến lược và hành động của Việt Nam

Việc ứng dụng AI trong giáo dục đã trở thành xu hướng chung toàn cầu. Trung Quốc yêu cầu học sinh từ tiểu học đến trung học phổ thông phải học tối thiểu 8 giờ về AI mỗi năm. Tại Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đang xây dựng Dự thảo Chiến lược ứng dụng AI trong giáo dục. Đó là ứng dụng AI một cách tổng thể và có hệ thống vào các hoạt động của ngành, hướng đến xây dựng một nền giáo dục số hiện đại, hiệu quả và bền vững. Định hướng đến 2035, AI sẽ trở thành công cụ phổ biến đối với mỗi người học, nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục.

Ứng dụng AI là xu hướng tất yếu, phải tổng thể, đồng bộ và bền vững. Việc triển khai cần đặt lợi ích của người học, nhà giáo và cán bộ quản lý làm trung tâm. Đồng thời, phải đảm bảo các giá trị cốt lõi như tính trung thực, tư duy sáng tạo, năng lực tự học và tuân thủ quy định về quyền riêng tư, bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Bộ GD&ĐT đã đề ra 4 nhóm nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm để triển khai Chiến lược ứng dụng AI:

Hoàn thiện thể chế, chính sách: Ban hành khung hướng dẫn ứng dụng AI, quy chế/quy tắc ứng xử tại cơ sở giáo dục, xây dựng khung năng lực AI và bộ tiêu chí đánh giá năng lực AI cho người học và nhà giáo, và hoàn thiện quy định về quản lý dữ liệu/bảo mật thông tin.

Nâng cao nhận thức và phát triển năng lực AI: Tích hợp AI vào chương trình giáo dục phổ thông, đại học và giáo dục nghề nghiệp, tổ chức các cuộc thi AI quốc gia/quốc tế và đào tạo, tập huấn cho giáo viên, cán bộ quản lý. Năng lực AI của giáo viên, cán bộ quản lý và người học là yếu tố quyết định sự thành công.

Phát triển hệ sinh thái AI trong giáo dục: Xây dựng nền tảng dữ liệu mở, khuyến khích doanh nghiệp phát triển các công cụ như chatbot, gia sư ảo, trợ giảng AI và nâng cấp hạ tầng, trang thiết bị để triển khai chuyển đổi số và ứng dụng AI.

Thúc đẩy hợp tác trong và ngoài nước: Tăng cường hợp tác giữa Bộ/cơ sở đào tạo với doanh nghiệp công nghệ để nghiên cứu và phát triển ứng dụng AI, đẩy mạnh liên kết đào tạo nguồn nhân lực AI chất lượng cao và tổ chức các chương trình bồi dưỡng về AI với sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước.

"Hiểu và sử dụng AI" là năng lực cốt lõi của công dân thế kỷ 21. Hệ thống giáo dục quốc dân cần được thiết kế lại trên tư duy này. Việc thay đổi tư duy và hành động sẽ giúp chính sách phát triển mạnh mẽ giáo dục hiện đại.

AI mang lại cơ hội để giải quyết các bài toán nan giải như phổ cập dạy tiếng Anh, mở rộng dạy STEM và giải quyết bài toán thiếu giáo viên, ngân sách đầu tư cho giáo dục. Cần có quyết tâm chính trị, tầm nhìn và hành động quyết liệt để tận dụng tối đa cơ hội mà AI mang lại, đồng thời đảm bảo giữ gìn bản sắc, văn hóa truyền thống dân tộc./.