Thúc đẩy ứng dụng chuyển đổi số trong lĩnh vực điện lực

Lĩnh vực điện lực đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ, từ mô hình vận hành truyền thống sang hệ thống quản trị số hóa toàn diện. Việc ứng dụng công nghệ số không chỉ giúp tối ưu vận hành, minh bạch hóa thông tin mà còn mang tới trải nghiệm thuận tiện, tiết kiệm chi phí cho người dân và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, để chuyển đổi số thực sự tạo ra giá trị, ngành điện cần sự phối hợp liên ngành, sự đầu tư đồng bộ và cơ chế chính sách phù hợp.

Hệ thống điện lực “lên số”: Từ quản trị đến cung cấp dịch vụ

Trong 3 năm gần đây, các đơn vị điện lực trên cả nước đã đồng loạt triển khai hàng loạt giải pháp chuyển đổi số như: Số hóa quy trình quản lý lưới điện, triển khai đo đếm tự động, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) dự báo phụ tải, cung cấp dịch vụ điện trực tuyến 100%.

Nhiều đơn vị điện lực đã xây dựng trung tâm điều hành số (Digital Operation Center), cho phép giám sát tình trạng đường dây, trạm biến áp theo thời gian thực. Các cảnh báo sớm về nguy cơ sự cố được truyền về hệ thống AI để xử lý.

Điểm nhấn lớn nhất là sự thay đổi trong cách ngành điện phục vụ khách hàng: Người dân có thể đăng ký cấp điện, thanh toán hóa đơn, theo dõi tiêu thụ và nhận cảnh báo vượt mức hoàn toàn trên môi trường số.

Theo thống kê từ các sở Công Thương địa phương, tỷ lệ giải quyết dịch vụ điện trên môi trường số đã đạt mức gần như tuyệt đối. Người dân chỉ cần truy cập app hoặc website của các tổng công ty điện lực để thực hiện các thủ tục như: Đăng ký cấp điện trung áp, hạ áp, thanh toán điện tử, tra cứu lịch cắt điện, thông báo sự cố, giám sát chỉ số công tơ.

Điểm thuận lợi đối với khách hàng khi ứng dụng chuyển đổi số đó là tiết kiệm thời gian, không phải đến trực tiếp phòng giao dịch, giảm bớt giấy tờ, nhận thông báo tự động, lịch sử giao dịch minh bạch.

Chị Trần Thu Hà tại phường Nam Định, Ninh Bình chia sẻ: Trước đây muốn phản ánh mất điện phải gọi nhiều cuộc, có khi chờ lâu. Giờ chỉ cần mở app điện lực gửi phản ánh, hệ thống tự báo thời gian xử lý và tình trạng tiếp nhận. Mọi thứ nhanh và rõ ràng hơn nhiều.

Ngành điện địa phương cũng đang tăng tốc chuyển đổi số gắn với phục vụ người dân. Tại nhiều địa phương như Hải Phòng, Đà Nẵng, Ninh Bình…, ngành điện đã triển khai nhiều mô hình thực tiễn như kiểm tra lưới điện bằng flycam, sửa chữa điện nóng không cắt điện, ứng dụng bản đồ số quản lý tài sản điện lực, trung tâm chăm sóc khách hàng đa nền tảng…

Ông Hoàng Văn Lĩnh, Giám đốc một doanh nghiệp công nghiệp tại Hải Phòng cho biết: Từ khi có hệ thống cảnh báo phụ tải qua app, doanh nghiệp chủ động tối ưu thời điểm sản xuất, tránh giờ cao điểm, giảm chi phí hàng tháng. Việc phản ánh sự cố cũng nhanh hơn và có thời gian phản hồi cụ thể.

Trong chuyển đổi số ngành điện, hệ thống công tơ điện tử, “trái tim số” của ngành. Công tơ điện tử và hệ thống đo xa (AMI) được xem là nền tảng quan trọng nhất. Công tơ số giúp thu thập dữ liệu tự động, cảnh báo tiêu thụ bất thường, giảm 60-80% sai số do ghi chỉ số thủ công, hỗ trợ khách hàng tự theo dõi mức tiêu thụ.

Đối với ngành điện, hệ thống công tơ số hỗ trợ dự báo phụ tải chính xác, tối ưu vận hành lưới điện, phát hiện tổn thất điện năng, quản lý tốt các điểm nóng, quá tải.

Từ góc nhìn chuyên gia, TS. Nguyễn Thành Trung, chuyên gia năng lượng nhận định: Công tơ điện tử chính là yếu tố quyết định sự thành công của chuyển đổi số ngành điện. Khi dữ liệu được thu thập chuẩn hóa theo thời gian thực, ngành điện có thể xây dựng các mô hình dự báo phụ tải, cảnh báo sớm sự cố, điều chỉnh cung - cầu chủ động. Đây là nền tảng để phát triển lưới điện thông minh.

Bên cạnh đó, nhiều đơn vị điện lực đã đưa vào vận hành trung tâm điều hành số tích hợp (IOC - Power). Hệ thống này cho phép giám sát 24/7 tình trạng các thiết bị điện, phân tích dữ liệu vận hành theo thời gian thực, xác định nhanh vị trí mất điện, đưa ra lệnh thao tác từ xa. Nhờ đó, thời gian khôi phục cấp điện sau sự cố giảm đáng kể, từ vài giờ xuống chỉ còn vài phút đối với nhiều tuyến đường dây chính.

Thách thức phía trước

Chuyển đổi số giúp ngành điện đạt hai mục tiêu quan trọng: Nâng cao độ tin cậy cung cấp điện và cải thiện chất lượng dịch vụ. Tuy nhiên, để vận hành đồng bộ cần có khung hướng dẫn thống nhất, tiêu chuẩn dữ liệu và cơ chế bảo mật thông tin khách hàng. Dữ liệu ngành điện là dữ liệu quan trọng của hạ tầng quốc gia. Do vậy, chuyển đổi số phải đi đôi với bảo mật.

Từ góc nhìn chuyên gia bảo mật, ông Lê Minh Quân, chuyên gia an ninh năng lượng nhận định:‎“Hệ thống điện lực được kết nối sâu rộng với hạ tầng viễn thông và CNTT. Rủi ro tấn công mạng ngày càng cao, nên ngành điện cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào bảo vệ dữ liệu, nhất là khi dữ liệu tiêu thụ của hàng chục triệu khách hàng được số hóa".

Theo đó các giải pháp cần triển khai đó là: Chuẩn hóa hệ thống bảo vệ theo tiêu chuẩn quốc gia, phân lớp truy cập và mã hóa dữ liệu khách hàng, giám sát an ninh mạng 24/7, kiểm thử xâm nhập định kỳ.

Dù đạt nhiều kết quả, chuyển đổi số ngành điện vẫn đối diện nhiều khó khăn, đó là sự chênh lệch hạ tầng giữa các vùng miền, kinh phí đầu tư hệ thống đo xa, công tơ điện tử còn lớn, thiếu nguồn nhân lực am hiểu về dữ liệu và an ninh mạng, cơ chế, tiêu chuẩn kỹ thuật giữa các hệ thống chưa đồng nhất.

Các chuyên gia nhận định, khi những nền tảng số này được triển khai đồng bộ, Việt Nam có thể tiến tới mô hình “điện lực thông minh”, giúp tối ưu năng lượng, hỗ trợ phát triển kinh tế xanh và nâng cao chất lượng phục vụ hàng chục triệu khách hàng.../.