Thúc đẩy giảm nghèo bền vững gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Giảm nghèo bền vững gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Thời gian qua, giảm nghèo bền vững tại Việt Nam đã có những bước tiến mang tính nền tảng, tạo sự thay đổi sâu rộng trong đời sống kinh tế - xã hội của nhiều vùng, đặc biệt là miền núi, vùng sâu, vùng xa và khu vực đồng bào dân tộc thiểu số.

Giai đoạn 2021-2025, Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững được đánh giá là một trong những giai đoạn đạt nhiều kết quả toàn diện nhất. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm bình quân 1,03% mỗi năm. Tại các xã nghèo, tốc độ giảm lên tới 6,7% mỗi năm, trong khi tỷ lệ hộ nghèo là người dân tộc thiểu số giảm 4,45% mỗi năm. Tính đến cuối năm 2024, số hộ nghèo và cận nghèo trên cả nước giảm từ khoảng 2,39 triệu hộ xuống còn 1,26 triệu hộ, tức giảm hơn 52%. Đây là con số vượt xa chỉ tiêu đề ra từ đầu giai đoạn.

Trong số đó, du lịch cộng đồng đang dần trở thành một trong những hướng đi quan trọng giúp các địa phương thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi phát triển kinh tế, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Du lịch cộng đồng mang lại cơ hội để người dân chủ động tham gia khai thác giá trị thiên nhiên, văn hóa, ẩm thực và đời sống bản địa. Đây không chỉ là một ngành dịch vụ, mà còn là mô hình phát triển kinh tế - xã hội toàn diện. Các cộng đồng dân cư tại Thanh Hóa, Tuyên Quang, Lào Cai, Đắk Lắk hay Quảng Ngãi đã chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ khi biết tận dụng thế mạnh để làm du lịch. Một trong những điển hình là Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa. Trước đây, nhiều thôn bản của khu vực này có tỷ lệ nghèo tới 50%. Khi người dân chuyển sang làm homestay, dịch vụ hướng dẫn, ẩm thực, vận chuyển và bán sản phẩm thủ công, diện mạo kinh tế thay đổi rõ rệt. Năm 2024, khu vực Pù Luông đón khoảng 250.000 lượt khách, doanh thu đạt khoảng 250 tỷ đồng. Toàn xã có hơn 110 đơn vị kinh doanh liên quan du lịch. Nhiều thôn bản từng là vùng nghèo nhất của tỉnh nay chỉ còn 10-15% hộ nghèo và tỷ lệ này vẫn tiếp tục giảm hằng năm.

Hà Giang (nay là Tuyên Quang) cũng là minh chứng sống động cho tiềm năng của du lịch cộng đồng. Với cảnh quan đá vôi hùng vĩ, văn hóa đặc sắc của nhiều dân tộc và các làng cổ, mô hình homestay, trải nghiệm ẩm thực, hướng dẫn trekking hay du lịch nông nghiệp đã trở thành sinh kế chính của hàng nghìn người dân. Thu nhập trung bình của các hộ làm du lịch cộng đồng đạt từ 50 - 70 triệu đồng mỗi năm. Nhiều hộ đạt doanh thu 200 đến 300 triệu đồng. Nhiều thanh niên dân tộc thiểu số không còn rời quê đi làm ăn xa mà ở lại phát triển dịch vụ du lịch. Không chỉ thu nhập tăng lên, mà trình độ dân trí, ý thức bảo tồn văn hóa, gìn giữ môi trường cũng được nâng cao.

Thực tế phát triển tại các địa phương cho thấy, du lịch cộng đồng phù hợp một cách tự nhiên với mục tiêu của giảm nghèo bền vững. Các hộ dân dễ dàng chuyển đổi sinh kế từ sản xuất nông nghiệp đơn điệu sang kinh tế đa dạng hơn nhờ có thêm thu nhập quanh năm từ khách du lịch. Những công trình hạ tầng được đầu tư từ Chương trình giảm nghèo như đường giao thông, điện, nước, trường học, chợ và nhà văn hóa trở thành nền tảng để phát triển du lịch. Nhà ở ổn định giúp nhiều hộ mạnh dạn cải tạo làm homestay. Các mô hình hỗ trợ sản xuất và đào tạo nghề cũng góp phần nâng cao kỹ năng cho người dân khi tham gia dịch vụ du lịch. Khi du lịch phát triển, giá trị văn hoá, bản sắc dân tộc, nghề thủ công, lễ hội truyền thống được phục hồi và phát huy. Môi trường được chú trọng bảo vệ để phục vụ phát triển dài hạn. Quan trọng hơn, lợi ích từ du lịch được chia sẻ trực tiếp cho người dân địa phương, giúp họ thực sự trở thành chủ thể của quá trình phát triển.

Giữ gìn văn hóa là chìa khóa phát triển

Một trong những giá trị lớn nhất của du lịch cộng đồng là góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa. Du khách đến vùng cao không chỉ để ngắm cảnh mà còn muốn được hòa mình vào đời sống văn hóa bản địa: Nghe khèn, múa xòe, xem dệt thổ cẩm, ăn món truyền thống hay tham gia lễ hội.

Khi văn hóa trở thành nguồn thu nhập, người dân sẽ càng có ý thức bảo tồn. Thanh niên học lại nghề của cha ông để trình diễn cho khách, phụ nữ giữ gìn nghề dệt, nghề làm nhạc cụ truyền thống. Những bài hát, điệu múa từng đứng trước nguy cơ mai một nay được khôi phục.

Một xu hướng đang nổi bật trong phát triển du lịch cộng đồng là gắn du lịch với sản xuất hàng hóa. Nhiều địa phương đã xây dựng mô hình "mỗi bản một sản phẩm", gắn sản phẩm OCOP với các tour du lịch.

Du khách không chỉ tham quan mà còn được trải nghiệm trồng rau, hái chè, thu hoạch dược liệu, làm sản phẩm thủ công. Những sản phẩm này sau đó được bán ngay tại điểm du lịch, giúp tăng giá trị và quảng bá thương hiệu địa phương. Việc tổ chức tour trải nghiệm còn giúp người dân bán được nông sản tươi, đồng thời mở cơ hội ký kết hợp đồng với doanh nghiệp phân phối. Đây là mô hình kết hợp "hai trong một": Vừa làm du lịch, vừa tiêu thụ sản phẩm, tạo thu nhập kép cho hộ dân.

Tuy nhiên, để giảm nghèo nhờ du lịch cộng đồng phát huy hiệu quả, cần nhìn nhận đúng những thách thức đang tồn tại. Nhiều địa phương thiếu đội ngũ được đào tạo bài bản về quản lý du lịch và kỹ năng phục vụ khách. Hạ tầng liên kết vùng, đặc biệt là giao thông và dịch vụ số, vẫn còn hạn chế. Trong khi đó, phát triển du lịch nếu không được quản lý tốt sẽ gây áp lực lên môi trường, làm mất bản sắc văn hóa, thậm chí tạo ra sự bất bình đẳng khi lợi ích không được phân phối hợp lý trong cộng đồng. Do đó, việc lồng ghép mục tiêu giảm nghèo với phát triển du lịch cần được triển khai theo hướng bài bản, có quy hoạch, có cơ chế hỗ trợ đồng bộ, có đào tạo và có sự tham gia của cả chính quyền, doanh nghiệp và người dân.

Để hướng đi này hiệu quả, một số định hướng cấp thiết được đặt ra. Trước hết là lồng ghép phát triển du lịch cộng đồng vào các chương trình giảm nghèo của địa phương để ưu tiên hỗ trợ các hộ nghèo và cận nghèo tham gia mô hình sinh kế du lịch. Song song đó là tăng cường đào tạo kỹ năng cho người dân về giao tiếp, quản lý homestay, bảo tồn văn hóa và quản lý môi trường. Tiếp theo là tiếp tục đầu tư hạ tầng thiết yếu, đặc biệt là giao thông liên thôn và kết nối số. Việc phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với nông nghiệp, thủ công mỹ nghệ và trải nghiệm truyền thống sẽ giúp du lịch nông thôn bền vững hơn. Cuối cùng là xây dựng cơ chế quản lý minh bạch, đảm bảo lợi ích từ du lịch quay về cộng đồng và khuyến khích doanh nghiệp liên kết với người dân theo mô hình hợp tác đôi bên cùng có lợi.

Giảm nghèo bền vững gắn với phát triển du lịch cộng đồng là hướng đi đúng và phù hợp với điều kiện Việt Nam. Khi những giá trị văn hóa được gìn giữ, thiên nhiên được bảo vệ, người dân trở thành chủ thể và các chính sách được triển khai đồng bộ, du lịch cộng đồng sẽ không chỉ mang lại sinh kế, mà còn tạo ra động lực phát triển kinh tế - xã hội toàn diện. Giai đoạn 2021 - 2025 với những kết quả mạnh mẽ đã chứng minh rằng giảm nghèo không chỉ là câu chuyện hỗ trợ, mà quan trọng hơn là trao cho người dân cơ hội phát triển, trao năng lực, trao tri thức và trao niềm tin vào tương lai. Khi du lịch cộng đồng được phát triển đúng hướng, quá trình này sẽ thêm vững chắc, toàn diện và bền lâu./.