Tháo gỡ điểm nghẽn, thúc đẩy chuyển đổi số nông nghiệp

Chuyển đổi số (CĐS) nông nghiệp được xác định là một trong những giải pháp then chốt để tái cơ cấu ngành, nâng cao năng suất và chất lượng, đưa nông nghiệp Việt Nam vươn tầm quốc tế. Tuy nhiên, việc triển khai thực tế đang đối mặt với nhiều rào cản mang tính hệ thống, từ hạ tầng, vốn, công nghệ cho đến yếu tố con người. Nếu không giải quyết triệt để những "điểm nghẽn" này, mục tiêu xây dựng một nền nông nghiệp thông minh, hiện đại sẽ khó đạt được.

Khó khăn và thách thức

Hiện nay, quá trình CĐS nông nghiệp ở Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm cả chính sách, công nghệ và con người.

Về hạ tầng và kết nối: Mặc dù tỷ lệ phủ sóng di động cao, nhưng chất lượng Internet tại nhiều vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là các khu vực sản xuất tập trung vẫn chưa đủ ổn định. Hơn nữa, chi phí ban đầu để lắp đặt các hệ thống cảm biến, thiết bị tự động hóa, camera giám sát hoặc máy bay không người lái còn rất cao so với khả năng chi trả của nông dân.

Về dữ liệu và công nghệ: Việt Nam hiện chưa có một cơ sở dữ liệu số hóa quốc gia đồng bộ và tập trung về đất đai, khí hậu, giống cây trồng, lịch sử dịch bệnh và giá cả thị trường. Dữ liệu còn rời rạc, chưa được chuẩn hóa gây khó khăn cho việc phân tích bằng trí tuệ nhân tạo (AI) và dự báo chính xác.

Mặc dù đã có nhiều giải pháp công nghệ được phát triển nhưng chưa thực sự phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, quy mô sản xuất và thói quen canh tác của nông dân Việt Nam. Nông dân và doanh nghiệp còn nhiều lo ngại về vấn đề bảo mật thông tin và quyền sở hữu dữ liệu sản xuất khi chia sẻ lên các nền tảng số.

Thách thức về nguồn lực và con người: Khoảng cách kỹ năng số là rào cản lớn nhất bởi phần lớn nông dân là người lớn tuổi, quen với phương thức canh tác truyền thống. Họ thiếu kỹ năng sử dụng các thiết bị thông minh và ứng dụng phần mềm. Việt Nam lại thiếu trầm trọng đội ngũ kỹ sư, kỹ thuật viên và cán bộ khuyến nông vừa có trình độ về công nghệ thông tin vừa am hiểu sâu sắc về nông nghiệp để có thể chuyển giao và hỗ trợ nông dân vận hành hiệu quả các hệ thống thông minh.

Hơn nữa, quy mô sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, mang tính hộ gia đình là chủ yếu, khiến việc đầu tư CĐS không đạt hiệu quả kinh tế theo quy mô, khó thu hồi vốn. Nông dân thiếu sự liên kết, khó áp dụng quy trình công nghệ đồng bộ.

Thách thức về chính sách và vốn: Hiện nay, các chính sách hỗ trợ vốn vay ưu đãi cho nông nghiệp công nghệ cao còn khó tiếp cận do có những yêu cầu về tài sản thế chấp (thường là đất đai) và thủ tục vay vốn còn phức tạp. Một số quy định pháp lý liên quan đến quản lý dữ liệu, thử nghiệm công nghệ mới (như máy bay không người lái) và giao dịch điện tử trong nông nghiệp vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ.

Giải pháp chiến lược

Để thúc đẩy CĐS nông nghiệp rất cần những giải pháp đồng bộ, mang tính đột phá.

Đầu tiên cần ưu tiên phát triển hạ tầng số và cơ chế tài chính. Nhà nước cần ưu tiên đầu tư ngân sách để phủ sóng cáp quang 4G/5G chất lượng cao đến các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm và khu vực miền núi. Tăng cường mô hình "công nghệ dùng chung", thúc đẩy các mô hình dịch vụ số như thành lập các trung tâm dịch vụ Drone chung cấp huyện/xã hoặc các hợp tác xã (HTX) mua sắm hệ thống cảm biến để cho thuê lại hoặc sử dụng chung, giúp nông dân giảm gánh nặng đầu tư ban đầu.

Thủ tục vay vốn cần đơn giản hóa hơn nữa, chấp nhận các hình thức thế chấp phi truyền thống như tài sản hình thành trên đất, hợp đồng bao tiêu sản phẩm, uy tín tập thể HTX… để tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận vốn CĐS.

Bên cạnh đó cần xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở và tiêu chuẩn hóa dữ liệu, trong đó nền tảng hệ thống dữ liệu nông nghiệp quốc gia là rất cần thiết. Cần xây dựng một hệ thống dữ liệu lớn tập trung, thu thập và chuẩn hóa dữ liệu từ các vùng, miền, mở cửa cho các công ty công nghệ nông nghiệp (AgriTech) và nghiên cứu ứng dụng AI, dự báo thị trường và ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về định dạng dữ liệu, quy trình kết nối cho các thiết bị IoT và phần mềm nông nghiệp để đảm bảo tính tương thích và liên thông.

Để nâng cao vị thế đầu ra cho các sản phẩm nông nghiệp, cần khuyến khích tính minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc bằng cách áp dụng các giải pháp truy xuất nguồn gốc số hóa như QR Code, blockchain cho các sản phẩm nông nghiệp.

Về nâng cao năng lực con người và sản xuất, cần triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng số cho nông dân một cách thường xuyên, tập trung vào tính ứng dụng, dùng điện thoại thông minh để theo dõi thời tiết, sử dụng ứng dụng chăm sóc cây trồng, bán hàng qua Zalo/Facebook. Để điều này được đảm bảo hiệu quả cần xây dựng đội ngũ cán bộ có kiến thức liên ngành về IT và nông nghiệp để làm cầu nối chuyển giao công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật trực tiếp cho nông dân tại hiện trường.

Ngoài ra, cần thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp AgriTech, trong đó cần thiết lập các khu vực/trung tâm thử nghiệm công nghệ (sandbox) tại các vùng nông nghiệp trọng điểm để doanh nghiệp AgriTech có thể thử nghiệm, điều chỉnh và hoàn thiện sản phẩm trước khi đưa ra thị trường.

Đồng thời, cần có cơ chế khuyến khích quỹ đầu tư mạo hiểm rót vốn vào các startup AgriTech, tạo điều kiện cho họ phát triển các giải pháp sáng tạo, chi phí thấp, phù hợp với thị trường Việt Nam và có cơ chế để thúc đẩy các doanh nghiệp lớn (tiêu thụ, chế biến) đầu tư trực tiếp vào CĐS cho vùng nguyên liệu của mình thông qua hợp đồng liên kết chặt chẽ với HTX.

CĐS nông nghiệp là một hành trình dài và phức tạp, đòi hỏi sự kiên trì và phối hợp đa chiều. Để vượt qua các thách thức về hạ tầng, vốn, công nghệ và con người cần có sự lãnh đạo mạnh mẽ từ Chính phủ trong việc xây dựng khung pháp lý thông thoáng và chiến lược dữ liệu quốc gia. Đặc biệt, việc tổ chức lại sản xuất thông qua mô hình HTX để khắc phục tính manh mún, giảm chi phí đầu tư công nghệ và nâng cao hiệu quả kinh tế theo quy mô.

Khi những điểm nghẽn này được tháo gỡ, công nghệ số sẽ trở thành "công cụ lao động" thiết yếu, giúp nông dân Việt Nam sản xuất thông minh hơn, kết nối thị trường hiệu quả hơn, từ đó đạt được mục tiêu nông nghiệp hiện đại, bền vững, giúp người nông dân làm giàu trên chính mảnh đất của mình./.