Tăng cường năng lực thích ứng thiên tai và phát triển bền vững

Chuyển đổi số trong ngành thủy lợi

Hoạt động thủy lợi liên quan trực tiếp đến quản lý nguồn nước, hệ thống công trình và vận hành liên hồ, liên vùng trên phạm vi rộng. Trước đây, công tác quản lý thủy lợi chủ yếu dựa trên phương pháp thủ công, số liệu phân tán, cập nhật chậm, gây khó khăn trong dự báo và điều hành, đặc biệt khi thiên tai xảy ra nhanh và phức tạp.

Chuyển đổi số giúp ngành thủy lợi thay đổi phương thức quản lý truyền thống sang quản lý dựa trên dữ liệu số và công nghệ hiện đại. Đây là nền tảng để nâng cao khả năng chủ động phòng ngừa, giảm thiểu rủi ro thiên tai, bảo đảm an toàn công trình và thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu.

Một trong những nội dung quan trọng của chuyển đổi số ngành thủy lợi là xây dựng hệ thống quan trắc và dự báo hiện đại. Việc ứng dụng các công nghệ như cảm biến IoT, trạm đo mưa, mực nước tự động, radar thời tiết, ảnh vệ tinh và viễn thám giúp thu thập dữ liệu liên tục, theo thời gian thực.

Thông qua các nền tảng số, dữ liệu được tích hợp, phân tích bằng trí tuệ nhân tạo (AI) và mô hình thủy văn - thủy lực, giúp nâng cao độ chính xác của dự báo lũ, hạn hán, xâm nhập mặn.

Điều này cho phép cơ quan quản lý đưa ra cảnh báo sớm, hỗ trợ chính quyền địa phương và người dân chủ động ứng phó với thiên tai, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.

Trong quản lý, vận hành công trình thủy lợi, chuyển đổi số góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và vận hành hệ thống công trình thủy lợi như hồ chứa, đập, kênh mương, trạm bơm.

Việc số hóa hồ sơ công trình, bản đồ thủy lợi và dữ liệu vận hành giúp theo dõi tình trạng công trình một cách chính xác, kịp thời phát hiện nguy cơ mất an toàn. Các hệ thống điều khiển, giám sát từ xa (SCADA), bản đồ số GIS và mô hình số công trình cho phép điều hành linh hoạt việc xả lũ, điều tiết nước, đặc biệt trong các tình huống khẩn cấp.

Qua đó, chuyển đổi số giúp nâng cao mức độ an toàn công trình, giảm thiểu rủi ro sự cố và bảo đảm hiệu quả khai thác hệ thống thủy lợi trong điều kiện thiên tai ngày càng phức tạp.

Bên cạnh đó, một lợi ích quan trọng của chuyển đổi số là hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng, chính xác trong công tác phòng, chống thiên tai.

Các trung tâm điều hành thông minh, hệ thống thông tin chỉ huy và nền tảng dữ liệu dùng chung giúp kết nối thông tin giữa các bộ, ngành, địa phương và đơn vị quản lý công trình. Thông qua các kịch bản mô phỏng và phân tích dữ liệu lớn, cơ quan quản lý có thể đánh giá tác động của thiên tai, lựa chọn phương án điều hành tối ưu và phối hợp hiệu quả giữa các lực lượng.

Điều này đặc biệt quan trọng trong điều hành liên hồ chứa, phòng chống lũ lớn, hạn hán kéo dài hoặc xâm nhập mặn nghiêm trọng.

Ngoài ra, chuyển đổi số trong ngành thủy lợi không chỉ phục vụ công tác quản lý nhà nước mà còn mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân. Thông qua các ứng dụng di động, cổng thông tin điện tử và hệ thống cảnh báo sớm, người dân có thể tiếp cận kịp thời thông tin về mưa lũ, hạn hán, xâm nhập mặn và lịch điều tiết nước.

Việc cung cấp thông tin minh bạch, dễ tiếp cận giúp người dân, đặc biệt là nông dân, chủ động điều chỉnh kế hoạch sản xuất, giảm thiểu thiệt hại và nâng cao khả năng thích ứng với thiên tai. Đây là yếu tố quan trọng để xây dựng cộng đồng an toàn, chủ động trước rủi ro thiên tai.

Những khó khăn và giải pháp tăng cường chuyển đổi số trong thời gian tới

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, quá trình chuyển đổi số của ngành thủy lợi vẫn đối mặt với không ít khó khăn.

Hạ tầng công nghệ thông tin và thiết bị quan trắc tại nhiều vùng còn thiếu đồng bộ; nguồn lực đầu tư còn hạn chế, trong khi chi phí triển khai công nghệ hiện đại tương đối lớn.

Bên cạnh đó, dữ liệu thủy lợi hiện nay còn phân tán, thiếu chuẩn hóa; trình độ kỹ năng số của một bộ phận cán bộ và người vận hành công trình chưa đáp ứng yêu cầu. Vấn đề an toàn, an ninh thông tin và bảo mật dữ liệu cũng đặt ra yêu cầu ngày càng cao.

Để đẩy mạnh chuyển đổi số ngành thủy lợi gắn với thích ứng thiên tai, cần tập trung xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu số về thủy lợi và tài nguyên nước, bảo đảm kết nối, chia sẻ dữ liệu liên ngành. Đồng thời, cần ưu tiên đầu tư hạ tầng số, hệ thống quan trắc tự động và các trung tâm điều hành thông minh.

Bên cạnh đó, cần chú trọng đào tạo, nâng cao năng lực số cho đội ngũ cán bộ thủy lợi; thúc đẩy hợp tác công - tư, ứng dụng các công nghệ mới như AI, IoT, dữ liệu lớn trong quản lý và điều hành. Việc hoàn thiện cơ chế, chính sách và tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ là nền tảng quan trọng để chuyển đổi số ngành thủy lợi diễn ra hiệu quả, bền vững.

Chuyển đổi số là giải pháp then chốt giúp ngành thủy lợi Việt Nam nâng cao năng lực phòng, chống và thích ứng với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.

Việc ứng dụng công nghệ số vào quan trắc, dự báo, quản lý và điều hành không chỉ góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra mà còn nâng cao hiệu quả khai thác công trình, bảo đảm an ninh nguồn nước và phát triển bền vững.

Với sự quyết tâm và đầu tư đồng bộ, chuyển đổi số sẽ trở thành trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển ngành thủy lợi hiện đại, an toàn và thích ứng với thiên tai./.