Sáng tạo nội dung bằng AI: 6 nguyên tắc cốt lõi cần lưu ý

Trong bối cảnh đó, ngày 30/9, Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA) chủ trì và Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) tổ chức tọa đàm “Sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số” và công bố Bộ Quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số phiên bản 1.0”

Sự bùng nổ của AI và những cảnh báo đối với các nhà sáng tạo nội dung

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển bùng nổ, chỉ với một chiếc điện thoại thông minh, bất kỳ ai cũng có thể trở thành “nhà sáng tạo nội dung”. Song, chính sự dễ dàng này khiến nhiều người bỡ ngỡ không biết đâu là "lằn ranh đỏ" không nên vượt qua trong các vấn đề về bản quyền, tính xác thực của thông tin, hay việc vô tình tạo ra nội dung sai lệch trên mạng xã hội.

Thực tế, trong thời gian vừa qua, trên nhiều nền tảng mạng xã hội xuất hiện những video được dàn dựng bằng AI. Đáng chú ý, không ít trường hợp sử dụng AI để tạo dựng nội dung liên quan đến các vụ tai nạn hoặc sự kiện gây chấn động dư luận. Việc lồng ghép hình ảnh bịa đặt dưới vỏ bọc công nghệ không chỉ làm gia tăng sự hoang mang trong xã hội mà còn tiềm ẩn nguy cơ xói mòn niềm tin công chúng vào môi trường thông tin số.

Theo các chuyên gia pháp lý, việc đăng tải hoặc chia sẻ những nội dung giả mạo này vẫn được xem là hành vi đưa thông tin sai sự thật lên không gian mạng. Hành vi này vi phạm Điều 8 Luật An ninh mạng, đồng thời có thể bị xử phạt hành chính từ 10 triệu đến 30 triệu đồng theo quy định tại Nghị định 15/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung năm 2022). Trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng hoặc có chủ đích xúc phạm danh dự, nhân phẩm, cá nhân vi phạm còn có thể phải đối mặt với chế tài hình sự.

Đối với những người sáng tạo nội dung, đây là lời cảnh báo cần thiết: việc “đu trend” thiếu cân nhắc với AI không chỉ ảnh hưởng đến uy tín cá nhân, mà còn kéo theo trách nhiệm pháp lý nặng nề. Thay vì sử dụng AI để tái hiện sự kiện giả mạo, giới sáng tạo cần hướng công cụ này vào những sản phẩm mang tính đổi mới, sáng tạo và có giá trị xã hội.

Để cung cấp các hướng dẫn cụ thể để người dùng AI thiết lập các hành vi phù hợp với các quy định pháp luật cũng như các nguyên tắc đạo đức được thừa nhận rộng rãi, VDCA chủ trì, giao IPS soạn thảo “Bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số (phiên bản 1.0)”.

Phát biểu khai mạc sự kiện, ông Nguyễn Minh Hồng, Chủ tịch VDCA cho rằng: “Song song với việc ban hành các quy định pháp lý “cứng”, mang tính chất thực hiện bắt buộc, Chính phủ Việt Nam cũng thừa nhận rộng rãi và khuyến khích việc xây dựng và phổ biến các bộ quy tắc ứng xử về sử dụng AI có trách nhiệm trong từng lĩnh vực chuyên môn, nghề nghiệp hẹp. Nếu “pháp lý” là “khung”, bắt buộc; thì các bộ quy tắc mang tính đồng thuận, tuân thủ tự nguyện; có giá trị tham khảo để thực hành trong công việc hàng ngày của các tổ chức, cá nhân hoạt động chuyên môn.

Trong bối cảnh đó, Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA) đã biên soạn Bộ Quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số phiên bản 1.0 (gọi tắt là DCC). Bộ quy tắc này cung cấp các hướng dẫn cụ thể để người dùng AI, mạng xã hội thiết lập các hành vi phù hợp với quy định tại Luật Công nghiệp công nghệ số 2025, Luật Quảng cáo 2012 (sửa đổi, bổ sung 2025) và các quy định khác có liên quan cũng như các nguyên tắc đạo đức của UNESCO, OECD. Bộ quy tắc hướng tới việc cân bằng giữa quyền tự do sáng tạo và trách nhiệm xã hội, khuyến khích sự minh bạch, đáng tin cậy, tôn trọng quyền riêng tư, quyền sở hữu trí tuệ và thúc đẩy văn hóa đối thoại tích cực, có trách nhiệm trên không gian mạng.

“Chúng tôi hiểu rằng giá trị của một quy tắc nằm ở chỗ, nó có “sống” được trong lòng cộng đồng làm truyền thông chúng ta hay không. Và vì vậy, nỗ lực của Hội truyền thông số chúng tôi chỉ là bước đi là bước khởi đầu trong tiến trình rất lâu dài để thúc đẩy bộ Quy tắc này được biết đến, được sử dụng rộng rãi và thực sự mang lại lợi ích cho chính cộng đồng làm truyền thông số, cũng như qua đó đóng góp cho lợi ích toàn xã hội. Do đó, VDCA mong nhận được sự đón nhận, sự chung tay góp sức của toàn bộ cộng đồng truyền thông số chúng ta trong chặng đường dài này”, ông Nguyễn Minh Hồng nhấn mạnh.

6 nguyên tắc cốt lõi để sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số

Ông Nguyễn Đức Lam, Viện IPS cho biết, trên thế giới nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, hội nghề nghiệp đã sớm ban hành bộ quy tắc ứng xử, khung điều chỉnh AI, nhằm bảo đảm công nghệ này được ứng dụng một cách an toàn, minh bạch và có trách nhiệm. Liên minh châu Âu (EU) có Nguyên tắc điều chỉnh AI, Úc đưa ra 8 nguyên tắc đạo đức AI, Nhật Bản ban hành Hướng dẫn AI cho doanh nghiệp, Malaysia có Hướng dẫn quốc gia về quản trị và đạo đức AI, trong khi Mỹ xây dựng Khung quản lý rủi ro AI của NIST.

Tại Việt Nam, hành lang pháp lý cũng đang dần được hoàn thiện. Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 yêu cầu minh bạch khi sử dụng AI; Luật Quảng cáo 2025 bổ sung trách nhiệm của người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo; Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ 2025 khẳng định sản phẩm không do con người trực tiếp sáng tạo sẽ không được bảo hộ quyền tác giả. Ngoài ra, những văn bản như Nghị định 147/2024/NĐ-CP về quản lý Internet, Nghị định 13/2023/NĐ-CP và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 cũng đưa ra các quy định quan trọng trong việc quản lý, chia sẻ và bảo vệ nội dung trên môi trường số.

Có thể thấy, các công cụ pháp lý và nguyên tắc đạo đức cho việc sáng tạo nội dung bằng AI đã dần hình thành cả ở cấp quốc tế lẫn trong nước. Tuy nhiên, với phần lớn người dùng, những quy định ấy vẫn còn xa lạ và khó tiếp cận. Không ít nhà sáng tạo nội dung, đặc biệt là các cá nhân làm việc độc lập trên mạng xã hội, vẫn bối rối khi phải xác định đâu là ranh giới an toàn, đâu là hành vi có thể vi phạm.

Thực tế, nhóm người dùng AI trong sáng tạo nội dung rất đa dạng, từ học sinh, sinh viên đến người đi làm; từ những người có nền tảng học vấn chuyên sâu đến các cá nhân chỉ dùng công nghệ như một công cụ giải trí. Chính vì vậy, bên cạnh luật và nguyên tắc chung, xã hội cần những hướng dẫn trực quan, dễ hiểu, có thể chuyển tải qua các hình thức gần gũi với đại chúng. Chỉ khi đó, việc sử dụng AI mới thực sự đi vào đời sống, vừa phát huy sáng tạo, vừa bảo đảm chuẩn mực.

Bộ quy tắc này là tài liệu tham khảo cho cá nhân, tổ chức khi sáng tạo nội dung với AI, nhằm cân bằng giữa quyền tự do sáng tạo và trách nhiệm xã hội, khuyến khích tính minh bạch, tin cậy, tôn trọng quyền riêng tư và quyền sở hữu trí tuệ cũng như thúc đẩy văn hóa đối thoại tích cực.

Đại diện nhóm soạn thảo, bà Nguyễn Lan Phương, IPS, giới thiệu các nội dung chính của bộ quy tắc. Bộ quy tắc gồm 6 nguyên tắc cốt lõi.

Một là minh bạch: Thông tin được công khai, rõ ràng, đầy đủ và dễ tiếp cận đối với các bên liên quan, nhằm tạo điều kiện cho việc hiểu, giám sát và đánh giá một cách có trách nhiệm.

Hai là đáng tin cậy: Nội dung truyền thông được kiểm chứng, có căn cứ, xuất phát từ nguồn rõ ràng và không bị bóp méo.

Ba là tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ: Việc tạo và chia sẻ nội dung cần tôn trọng quyền tác giả và các quyền sở hữu trí tuệ khác (quyền liên quan và các quyền sở hữu công nghiệp).

Bốn là bảo vệ quyền riêng tư: Chỉ xử lý dữ liệu cá nhân khi thực sự cần thiết và dựa trên sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, đồng thời phải thực hiện các biện pháp bảo mật thích hợp theo yêu cầu của Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Năm là tôn trong phẩm giá và quyền con người: Mọi hành vi sáng tạo, truyền tải nội dung truyền thông phải đặt con người làm trung tâm và vì lợi ích tốt đẹp nhất của con người.

Sáu là có trách nhiệm: Cá nhân, tổ chức thực hiện các hành vi trên mạng xã hội phải tuân thủ các quy tắc về đạo đức cá nhân, nghề nghiệp, chuẩn mực xã hội, chính sách nội bộ tại nơi làm việc và sẵn sàng giải trình hoặc gánh chịu hậu quả liên quan đến hành vi, quyết định gây ra hậu quả tiêu cực cho cộng đồng, xã hội.

Dựa trên 6 nguyên tắc chung đó, bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số đưa ra 34 hướng dẫn cụ thể: 29 hướng dẫn cụ thể hóa từ 6 nguyên tắc dành cho người sử dụng AI để tạo nội dung và 5 lưu ý dành riêng cho người thực hiện quảng cáo trên môi trường số. Đây là công cụ quan trọng giúp việc ứng dụng AI trong truyền thông vừa sáng tạo, hiệu quả, vừa phù hợp với pháp luật và đạo đức xã hội.

Với Bộ quy tắc này, mỗi cá nhân và tổ chức sẽ có thêm một “kim chỉ nam” rõ ràng và dễ áp dụng để sáng tạo nội dung bằng AI trong truyền thông số. Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ người dùng phân định ranh giới giữa sáng tạo hợp pháp và hành vi có thể vi phạm, Bộ quy tắc còn góp phần tạo dựng một môi trường truyền thông minh bạch, đáng tin cậy, nơi các giá trị đạo đức và pháp lý được đặt song hành với đổi mới công nghệ./.