Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia sẽ tác động mạnh đến hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam

Nhà nước trực tiếp chia sẻ rủi ro cùng doanh nghiệp

“Nhà nước chủ động đầu tư, chấp nhận rủi ro để đồng hành cùng doanh nghiệp (DN), hỗ trợ hoạt động nghiên cứu, phát triển công nghệ và thương mại hóa sản phẩm”, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Hoàng Minh nhấn mạnh tại Hội thảo "Mô hình và cơ chế vận hành Quỹ đầu tư mạo hiểm có sử dụng ngân sách nhà nước: Kinh nghiệm quốc tế và khả năng áp dụng tại Việt Nam" do Cục Khởi nghiệp và DN công nghệ (Bộ KH&CN) tổ chức chiều ngày 22/10/2025 tại Hà Nội.

Thứ trưởng khẳng định: Nghị định 264/2025/NĐ-CP đã đặt nền móng thể chế cho thị trường đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam, gắn kết chính sách quốc gia, tiềm lực địa phương và tinh thần khởi nghiệp của DN và người dân. Đây là mô hình mà nhiều quốc gia phát triển đã áp dụng thành công: Nhà nước khởi xướng, khu vực tư nhân đồng hành và thị trường dẫn dắt. Với việc hoàn thiện các chính sách liên quan về thuế, sở hữu trí tuệ và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và địa phương sẽ trở thành động lực quan trọng để Việt Nam kiến tạo một nền kinh tế ĐMST.

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu và phát triển bền vững, đầu tư mạo hiểm đã trở thành một công cụ quan trọng để nuôi dưỡng các DN khởi nghiệp sáng tạo và giải quyết các thách thức kinh tế - xã hội. Việt Nam, với mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao thông qua tăng trưởng dựa trên tri thức, từ lâu đã đối mặt với các khoảng trống thể chế trong thị trường đầu tư mạo hiểm, đặc biệt là đối với các DN ở giai đoạn đầu.

Việc ban hành Nghị định 264/2025/NĐ-CP vào ngày 14/10/2025 là một bước đột phá thể chế, hiện thực hóa Điều 40 của Luật Khoa học, công nghệ và ĐMST. Nghị định này thiết lập các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và địa phương như các thực thể lai, kết hợp vốn nhà nước với đầu tư tư nhân, từ đó huy động nguồn lực xã hội cho các dự án có tiềm năng tăng trưởng đột phá trong các lĩnh vực công nghệ, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn.

Cơ cấu tổ chức và nền tảng pháp lý

Hội thảo lần này quy tụ các chuyên gia uy tín, lãnh đạo các quỹ trong và ngoài nước về lĩnh vực đầu tư mạo hiểm nhằm thảo luận về cơ cấu tổ chức, chiến lược đầu tư, quản lý tài chính, quản lý rủi ro và các sáng kiến xây dựng hệ sinh thái, những tác động rộng lớn hơn khi thực hiện triển khai Nghị định 264/2025/NĐ-CP.

Ông Phạm Hồng Quất, Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và DN công nghệ, cho biết: Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia được thành lập dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên hoặc công ty cổ phần, có tư cách pháp nhân độc lập, con dấu riêng và quyền mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước cũng như các ngân hàng trong và ngoài nước. Bộ KH&CN đảm nhận vai trò đại diện chủ sở hữu phần vốn nhà nước, chịu trách nhiệm chỉ định người đại diện và giám sát hoạt động của quỹ theo các quy định về quản lý vốn nhà nước tại DN.

Các quỹ đầu tư mạo hiểm địa phương, do Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh quản lý, hoạt động dưới hình thức DN theo Luật DN, đảm bảo khả năng đáp ứng linh hoạt các nhu cầu kinh tế địa phương. Cả hai quỹ đều tuân thủ các nguyên tắc thị trường, chấp nhận rủi ro có kiểm soát, đồng thời ưu tiên tính minh bạch, hiệu quả và bảo mật thông tin. Các quỹ tuân thủ pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, với các quy định về đầu tư ra nước ngoài phải tuân theo luật pháp của quốc gia hoặc vùng lãnh thổ sở tại.

Ông Phạm Hồng Quất nhấn mạnh về tính linh hoạt trong quản trị của quỹ được thể chế hóa trong Nghị định 264/2025/NĐ-CP: Các quỹ có thể thuê các tổ chức chuyên nghiệp trong và ngoài nước để quản lý, thành lập hội đồng tư vấn và hội đồng thẩm định đầu tư nhằm đảm bảo tính khách quan và hiệu quả trong ra quyết định. Cơ cấu này tạo điều kiện cho việc tích hợp chuyên môn, công nghệ và mạng lưới từ các nguồn quốc tế, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và thúc đẩy một thị trường đầu tư mạo hiểm chuyên nghiệp.

Chiến lược đầu tư và quản lý rủi ro

Theo các chuyên gia, để triển khai hiệu quả Nghị định 264/2025/NĐ-CP, các quỹ phải xây dựng chiến lược đầu tư cho từng chu kỳ, với thời hạn sử dụng vốn điều lệ không quá 10 năm, có thể kéo dài đến 15 năm trong các trường hợp đặc biệt. Chiến lược này xác định mục tiêu, lĩnh vực đầu tư dựa trên nhu cầu thực tiễn và định hướng phát triển kinh tế - xã hội, cùng với phương thức, đối tượng đầu tư, ngưỡng rủi ro và nguyên tắc quản lý rủi ro. Các lĩnh vực ưu tiên bao gồm công nghệ cao, công nghệ số, công nghệ chiến lược, kinh tế xanh và phát triển bền vững.

Hàng năm, quỹ công bố kế hoạch đầu tư, xác định dự toán, tiến độ thực hiện cam kết đầu tư, phương án thoái vốn và quản lý rủi ro. Nguyên tắc quản lý rủi ro được quy định chặt chẽ, với tổng mức tổn thất không vượt quá 50% vốn điều lệ. Các quỹ định kỳ thực hiện hoặc thuê tổ chức chuyên môn đánh giá rủi ro và báo cáo tình hình cho các cơ quan chức năng. Trong trường hợp tổn thất vượt ngưỡng rủi ro, quỹ phải cơ cấu lại phần vốn nhà nước để đảm bảo ổn định tài chính. Để tăng cường hiệu quả, quản lý rủi ro, các chuyên gia đã đề xuất các biện pháp: Đa dạng hóa danh mục đầu tư, giám sát liên tục các dự án được đầu tư, áp dụng các công cụ đánh giá định lượng như phân tích tỷ lệ rủi ro/lợi nhuận (risk-return ratio) và mô hình dự báo tổn thất.

Ngoài ra, quỹ có thể trích lập quỹ dự phòng rủi ro từ nguồn doanh thu, nhằm tạo lớp đệm tài chính chống lại các biến động thị trường, đặc biệt trong bối cảnh đầu tư vào các DN khởi nghiệp giai đoạn sớm với tính bất định cao. Cơ chế này không chỉ bảo vệ vốn nhà nước mà còn khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư tư nhân bằng cách chia sẻ rủi ro một cách hợp lý.

Quản lý tài chính và cơ chế hoạt động

Nguồn doanh thu của quỹ bao gồm lợi nhuận từ hoạt động đầu tư, lãi tiền gửi, tài trợ, viện trợ, đóng góp tự nguyện, thu từ thoái vốn, thanh lý tài sản và các khoản thu hợp pháp khác. Chi phí hoạt động được đảm bảo từ khoản trích từ tổng vốn cam kết đầu tư và nguồn doanh thu của quỹ. Các khoản chi bao gồm chi quản lý, điều hành, hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo và trích lập quỹ dự phòng rủi ro. Đặc biệt, quỹ được phép trích tối đa 5% lợi nhuận sau thuế hàng năm để hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia và địa phương, thể hiện định hướng "lấy đầu tư nuôi dưỡng ĐMST".

Các khoản chi đầu tư tập trung vào góp vốn thành lập DN khởi nghiệp sáng tạo, mua cổ phần hoặc phần vốn góp, và đầu tư vào các quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc quỹ khởi nghiệp sáng tạo khác trong và ngoài nước. Việc thoái vốn, phân chia lợi nhuận, xử lý lỗ và trích lập quỹ dự phòng rủi ro được quy định rõ trong điều lệ quỹ, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp và hội nhập quốc tế

Các chuyên gia đánh giá điểm mới và mang tính mở quan trọng là Nghị định 264/2025/NĐ-CP nhấn mạnh việc xây dựng nền tảng số để kết nối các DN khởi nghiệp, nhà đầu tư, chuyên gia và các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp.

Nền tảng này tăng cường tính minh bạch, rút ngắn quá trình kết nối đầu tư và mở rộng cơ hội tiếp cận vốn, đặc biệt cho các dự án khởi nghiệp tại địa phương, nơi thường gặp khó khăn về hạ tầng và thông tin. Đây là bước tiến quan trọng trong việc số hóa hoạt động đầu tư mạo hiểm, góp phần hình thành một hệ sinh thái ĐMST toàn diện từ nghiên cứu phát triển đến thương mại hóa sản phẩm.

Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia sẽ được cấp tối thiểu 500 tỷ đồng vốn điều lệ ban đầu, hướng tới quy mô 2.000 tỷ đồng trong 5 năm, đồng thời huy động thêm nguồn lực xã hội và khu vực tư nhân. Nghị định cũng khuyến khích các tập đoàn và DN lớn tham gia đầu tư vào các DN khởi nghiệp sáng tạo, thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng và mở rộng không gian sáng tạo. Các quỹ được phép đầu tư ra nước ngoài và nhận vốn từ các tổ chức, cá nhân nước ngoài theo quy định pháp luật, tạo điều kiện cho Việt Nam hội nhập sâu rộng vào mạng lưới đầu tư mạo hiểm toàn cầu.

Ông Phạm Tuấn Hiệp (BK Holdings) cho rằng, thị trường đầu tư mạo hiểm Việt Nam sau giai đoạn trầm lắng đang cần một "cú huých" chính sách để khởi động và phát triển bền vững. Vai trò dẫn dắt của Nhà nước là yếu tố then chốt, đặc biệt thông qua Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia, đóng vai trò cầu nối thúc đẩy dòng vốn và khuyến khích khu vực tư nhân cùng tham gia.

So sánh với mô hình Singapore

Ông Bùi Thành Đô, Sáng lập kiêm Chủ tịch quỹ ThinkZone Ventures, cho rằng việc xây dựng mô hình quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ một số quốc gia trong khu vực đã thành công trong việc kết hợp vốn nhà nước và tư nhân như: Hàn Quốc, Singapore, Trung Quốc...

Để đánh giá tính cạnh tranh của khung pháp lý Việt Nam, có thể so sánh với Singapore - một quốc gia hàng đầu khu vực về đầu tư mạo hiểm với các quỹ nhà nước như GIC (Government Investment Corporation) và Temasek Holdings, dưới sự giám sát của Monetary Authority of Singapore (MAS). Singapore áp dụng chế độ Venture Capital Fund Management (VCFM) - một khung pháp lý nhẹ nhàng hơn, công nhận rủi ro thấp hơn do mô hình kinh doanh tập trung vào nhà đầu tư tinh vi và các DN chưa niêm yết (ít nhất 80% vốn đầu tư).

Khác với Việt Nam, Singapore không đặt giới hạn cứng về tổn thất (như 50% vốn điều lệ), mà nhấn mạnh vào quản lý rủi ro tùy chỉnh, phù hợp với quy mô và chiến lược của từng quỹ, bao gồm các hướng dẫn về cấp phép, hành vi kinh doanh và chống rửa tiền (AML/CFT). GIC áp dụng cách tiếp cận 3 nhánh trong quản lý rủi ro: chính sách đầu tư rõ ràng, danh mục chính sách đa dạng hóa và giám sát liên tục, tích hợp các yếu tố như rủi ro môi trường theo hướng dẫn của MAS.

Trong khi Việt Nam tập trung vào bảo vệ vốn nhà nước qua cơ cấu lại khi vượt ngưỡng rủi ro và đánh giá định kỳ, Singapore khuyến khích linh hoạt hơn, với các quỹ được xây dựng cấu trúc rủi ro riêng biệt để phù hợp với hoạt động, giúp thu hút đầu tư quốc tế nhanh chóng. Tuy nhiên, mô hình Việt Nam có lợi thế trong việc ưu tiên các lĩnh vực chiến lược quốc gia và hỗ trợ địa phương, trong khi Singapore nhấn mạnh hội nhập toàn cầu và giảm thiểu quy định để thúc đẩy tăng trưởng nhanh.

Sự khác biệt này phản ánh bối cảnh phát triển: Việt Nam đang xây dựng nền tảng cơ bản, còn Singapore đã có hệ thống trưởng thành, nhưng cả hai đều hướng tới việc giảm phụ thuộc vốn nhà nước và tăng cường vai trò tư nhân.

Triển vọng

Việc ban hành Nghị định 264/2025/NĐ-CP là một bước ngoặt trong việc phát triển thị trường đầu tư mạo hiểm chuyên nghiệp tại Việt Nam. Bằng cách lấp đầy khoảng trống pháp lý, nghị định tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch và năng động, khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân và giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và địa phương không chỉ cung cấp nguồn vốn tài chính mà còn mang lại tri thức, kinh nghiệm và mạng lưới quốc tế, giúp các DN khởi nghiệp Việt Nam vươn ra toàn cầu.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao dựa trên tri thức và ĐMST, nghị định này khẳng định vai trò của Nhà nước trong việc "kích hoạt" các nguồn lực xã hội, lấy DN khởi nghiệp sáng tạo làm trung tâm phát triển. Khi các quỹ này đi vào hoạt động, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam sẽ có thêm một "bệ phóng thể chế" quan trọng, nơi dòng vốn công và tư kết nối, rủi ro được chia sẻ và các ý tưởng sáng tạo được hiện thực hóa thành các sản phẩm và DN mang tầm quốc tế./.