Phân nhóm xã trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2030: Hướng đích hiệu quả

Giai đoạn 2026 - 2030 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam. Thay vì áp dụng một "chiếc áo" tiêu chí chung cho mọi địa phương, chiến lược mới tập trung vào việc phân nhóm xã. Đây là giải pháp đột phá, nhằm đảm bảo tính phù hợp, hiệu quả và bền vững, tránh tình trạng xây dựng hạ tầng lãng phí hoặc không sát với đặc thù vùng miền.

Trong hơn 10 năm qua, bộ tiêu chí NTM đã giúp bộ mặt nông thôn thay đổi căn bản. Tuy nhiên, việc áp dụng cùng một bộ chỉ tiêu cho cả xã vùng núi cao lẫn xã ven đô đã bộc lộ những bất cập. Một xã ở vùng sâu, vùng xa không thể có tiềm lực kinh tế như một xã nằm ngay gần Thủ đô và ngược lại, một xã đang đô thị hóa nhanh chóng không nên chỉ dừng lại ở các tiêu chí nông nghiệp thuần túy. Việc phân nhóm giúp các địa phương xác định đúng trọng tâm đầu tư và lộ trình về đích phù hợp.

Dựa trên định hướng của Chính phủ, mô hình NTM giai đoạn 2030 sẽ phân chia các xã thành ba nhóm chính, với những tiêu chí đặc thù:

Nhóm xã vùng ven đô, có định hướng phát triển thành đô thị: Đây là những xã nằm trong quy hoạch mở rộng của các thành phố, thị xã. Tiêu chí cho nhóm này sẽ không tập trung quá nhiều vào sản xuất nông nghiệp, mà hướng tới hạ tầng đô thị với trọng tâm là phát triển giao thông kết nối, hệ thống thoát nước tập trung, chiếu sáng công cộng và các dịch vụ thương mại. Mục tiêu là đảm bảo khi xã chuyển đổi lên phường hoặc quận, hạ tầng NTM sẽ tương thích ngay lập tức với tiêu chuẩn đô thị, tránh việc phải đập đi xây lại, gây lãng phí.

Nhóm xã thuần nông, có lợi thế phát triển sản xuất hàng hóa: Đây là vùng lõi của nông nghiệp Việt Nam. Tiêu chí cho nhóm này tập trung mạnh vào kinh tế nông nghiệp và chuyển đổi số, với trọng tâm là xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, đẩy mạnh sản phẩm OCOP, hình thành các hợp tác xã kiểu mới và ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao. Mục tiêu là nâng cao thu nhập thực chất cho nông dân thông qua chuỗi giá trị và kinh tế tuần hoàn, biến nông thôn thành những vùng quê đáng sống và trù phú.

Nhóm xã vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo: Với các xã thuộc khu vực đặc biệt khó khăn, tiêu chí NTM sẽ được điều chỉnh theo hướng an sinh xã hội và bảo tồn văn hóa với trọng tâm là ưu tiên hạ tầng thiết yếu (điện, nước sạch, trường học, trạm y tế) và giảm nghèo bền vững. Các tiêu chí về thu nhập hay tỷ lệ lao động qua đào tạo sẽ được tính toán linh hoạt hơn. Mục tiêu là thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền, giữ vững an ninh quốc phòng và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc gắn với du lịch sinh thái.

Việc phân nhóm xã trong giai đoạn 2030 thể hiện tư duy "Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh", cho phép ngân sách nhà nước được ưu tiên cho những vùng khó khăn (nhóm 3), đồng thời khuyến khích các vùng năng động (nhóm 1 và 2) tự chủ động sáng tạo.

Quan trọng nhất, phân nhóm xã giúp loại bỏ căn bệnh thành tích. Mỗi xã sẽ có một đường ray riêng để chạy, không còn áp lực phải chạy đua những tiêu chí không thực tế với địa bàn mình. Điều này giúp NTM giai đoạn 2030 trở nên nhân văn hơn, lấy sự hài lòng và hạnh phúc của người dân làm thước đo cao nhất./.