P2P Lending thời AI: Sự trỗi dậy của xu hướng "fintech chuyên môn hóa"

Mô hình 1.0 không bền vững

P2P Lending tại Việt Nam bắt đầu manh nha từ khoảng năm 2016, trong trạng thái tự phát, gần như không có khung pháp lý điều chỉnh rõ ràng. Mô hình P2P Lending nguyên thủy (mô hình 1.0) cơ bản là kết nối người vay và nhà đầu tư thông qua một công ty/ứng dụng. Sự đơn giản trong cấu trúc này đã dẫn đến hàng loạt hệ lụy nghiêm trọng.

Một là, người vay gặp rủi ro. Người vay dễ bị các app không minh bạch dụ dỗ với lãi suất thực tế quá cao, biến tướng thành "tín dụng đen". Người vay bị lạc vào "ma trận đủ các app, công ty tài chính mà không có tiêu chí lọc, phân loại nào đáng tin".

Hai là, nhà đầu tư thiếu thông tin. Nhà đầu tư bị hấp dẫn bởi mức lãi suất 15 - 18% nhưng không quan tâm đến người vay là ai, lĩnh vực nào.

Ba là, hệ quả sụp đổ. Sự dễ dãi trong vận hành khiến mô hình 1.0 nhanh chóng bị mất niềm tin, dẫn đến sự sụp đổ của nhiều công ty P2P Lending từ cuối năm 2022 và làn sóng rút lui của nhà đầu tư.

Nghị định 94 và yêu cầu chuyển đổi sang P2P Lending 2.0

Trước thực trạng mất niềm tin nghiêm trọng, việc Chính phủ ban hành Nghị định số 94/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1/7/2025) là bước ngoặt quan trọng. P2P Lending, cùng với chấm điểm tín dụng và chia sẻ dữ liệu qua Open API, là ba giải pháp Fintech được phép thử nghiệm.

Mục tiêu của cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) không chỉ là thúc đẩy đổi mới sáng tạo, mà còn là tái thiết lập lòng tin và yêu cầu P2P Lending phải lên mô hình 2.0. Các yêu cầu pháp lý của Nghị định số 94/2025/NĐ-CP buộc các công ty phải chuyển đổi sang một mô hình vận hành minh bạch và chặt chẽ hơn.

Thứ nhất, minh bạch và công khai. Công ty cho vay ngang hàng phải có báo cáo tài chính hàng năm được kiểm toán độc lập và được công bố công khai trên trang điện tử chính thức của công ty.

Thứ hai, quản lý rủi ro tín dụng bắt buộc. Công ty phải có biện pháp để xác định và quản lý dư nợ tối đa đối với một bên đi vay, đồng thời phải báo cáo và khai thác thông tin tín dụng tức thời về bên đi vay tại Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam (CIC).

Việc phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chí quản lý rủi ro và minh bạch thông tin này buộc các doanh nghiệp P2P Lending phải đầu tư mạnh vào công nghệ để nâng cao năng lực thẩm định, đánh giá khách hàng vay cũng như khả năng thu hồi nợ.

AI: Công nghệ chấm điểm tín dụng tinh vi cho ngành hẹp

AI và phân tích dữ liệu lớn chính là công cụ chiến lược giúp các doanh nghiệp P2P Lending đáp ứng được những tiêu chuẩn tuân thủ cao của Sandbox và dịch chuyển sang P2P 2.0.

AI đóng vai trò trung tâm trong việc giải quyết vấn đề cốt lõi của P2P 1.0 là sự thiếu thông tin về người vay. Các nền tảng P2P 2.0 ứng dụng AI chấm điểm tín dụng nâng cao: AI và học máy (Machine Learning) được sử dụng để tự động hóa quy trình thẩm định, chấm điểm tín dụng. Các phần mềm này đánh giá rủi ro vỡ nợ của cá nhân/doanh nghiệp không chỉ dựa trên báo cáo tín dụng truyền thống (CIC) mà còn từ dữ liệu phi cấu trúc như lịch sử giao dịch, hành vi tài chính và hồ sơ trực tuyến.

Đồng thời giúp liên thông dữ liệu. Việc kết hợp dữ liệu CIC (theo yêu cầu bắt buộc của Nghị định số 94/2025/NĐ-CP và các quyết định liên quan) và năng lực công nghệ AI sẽ hình thành bức tranh tín dụng toàn diện hơn. Điều này giúp tối ưu công cụ quản trị rủi ro, ngăn chặn tình trạng khách hàng vay chồng chéo ở nhiều nền tảng và giảm nợ xấu.

AI còn giúp P2P Lending kiểm soát các rủi ro hoạt động và pháp lý, bao gồm: phát hiện gian lận; quản trị rủi ro nội bộ.

AI cũng được các doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ để tự động hóa các khâu nghiệp vụ, đặc biệt trong lĩnh vực tín dụng: xử lý hồ sơ và thẩm định tự động; phân tích dữ liệu thời gian thực.

Công nghệ này còn cải thiện chất lượng dịch vụ bằng cách cung cấp các gói vay phù hợp hơn và nâng cao trải nghiệm khách hàng. AI phân tích dữ liệu đa chiều (lịch sử giao dịch, xếp hạng tín dụng) để xây dựng hệ thống đề xuất sản phẩm (gói vay). Điều này giúp các nền tảng P2P Lending tối ưu hóa việc phân bổ khoản vay, đảm bảo sản phẩm phù hợp với nhu cầu và khả năng trả nợ của người vay, đồng thời nâng cao trải nghiệm khách hàng trên nền tảng số.

Điểm cốt yếu nhất của Nghị định số 94/2025/NĐ-CP là yêu cầu kiểm soát rủi ro tín dụng chặt chẽ, và AI là công cụ duy nhất giúp các công ty P2P Lending đáp ứng được yêu cầu này.

"Fintech chuyên môn hóa": Xu hướng P2P Lending theo ngành hẹp

Xu hướng chuyển đổi sang P2P 2.0 không chỉ dừng lại ở việc cải tiến công nghệ, mà còn là sự dịch chuyển chiến lược từ mô hình đại trà sang chuyên môn hóa theo ngành hẹp.

Ông Nguyễn Minh Hoàng, chuyên gia Fintech, cố vấn cho nhiều công ty P2P Lending tại Việt Nam cho rằng: P2P Lending sẽ theo các ngành hẹp như:

Edu-Fintech (Tài chính giáo dục): cung cấp các gói vay học phí linh hoạt, dài hạn, liên kết trực tiếp với các cơ sở đào tạo uy tín. Nền tảng tập trung vào việc đánh giá khả năng thu nhập tương lai của học viên hơn là lịch sử tín dụng hiện tại.

Medi-Fintech (Tài chính y tế): cung cấp các gói trả góp cho dịch vụ y tế chi phí cao (nha khoa, điều trị chuyên sâu). Nền tảng tận dụng dữ liệu từ phòng khám/bệnh viện để xác thực nhu cầu và khả năng thanh toán.

Agri-Fintech (Tài chính nông nghiệp): cung cấp các khoản vay theo chu kỳ mùa vụ, được bảo đảm bằng tài sản nông nghiệp hoặc hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Giải quyết vấn đề thiếu vốn lưu động của nông dân và SME nông nghiệp.

Pro-Fintech (Tài chính bất động sản/Dự án nhỏ): cung cấp các khoản vay ngắn hạn bắc cầu (bridge loans) hoặc huy động vốn cộng đồng cho các dự án bất động sản quy mô nhỏ, có tính thanh khoản cao.

Sự kết hợp giữa khuôn khổ pháp lý chặt chẽ và công nghệ AI đột phá đang tạo ra xu hướng Fintech chuyên môn hóa. AI cung cấp các công cụ chấm điểm tín dụng tinh vi, phân tích dữ liệu đa chiều và cá nhân hóa sản phẩm, giúp các công ty P2P Lending có đủ năng lực để hoạt động hiệu quả trong các lĩnh vực hẹp, nơi rủi ro được kiểm soát tốt hơn và lòng tin được phục hồi.

Tuy nhiên, để phát triển lành mạnh và ổn định, bên cạnh việc doanh nghiệp P2P cần đầu tư nghiêm túc vào công nghệ và quản trị rủi ro, thì việc hoàn thiện khung pháp lý chính thức sau giai đoạn thử nghiệm và phổ cập kiến thức tài chính cho người dân để họ nhận diện rủi ro và phân biệt ứng dụng hợp pháp với tín dụng đen trá hình vẫn là yếu tố then chốt.

Sandbox không chỉ là nơi thử nghiệm kỹ thuật mà còn là phép thử về năng lực quản trị, sự trưởng thành của thị trường và khả năng thiết lập niềm tin trong kỷ nguyên tài chính mới. Xu hướng chuyên môn hóa đang là con đường khả thi nhất để P2P Lending Việt Nam trở thành kênh dẫn vốn bổ trợ hiệu quả cho hệ thống tài chính truyền thống và AI sẽ trở thành trái tim của hệ thống này./.