Những câu chuyện báo chí được kể bằng dữ liệu

Câu chuyện của RNZ về các loài đang biến mất ở Aotearoa

Thiên nhiên từ lâu đã là một phần trong bản sắc dân tộc của người New Zealand, nhưng điều này có ý nghĩa gì khi đa dạng sinh học của đất nước đang bị đe dọa?

Bài báo “Aotearoa's Vanishing Species” (tạm dịch: Các loài đang biết mất của Aotearoa) do RNZ xuất bản đi sâu tìm hiểu sự khác biệt giữa hình ảnh tự nhận của Aotearoa - một "vùng đất xanh tươi, trù phú" - và thực tế qua các con số, cho thấy rằng từ khi con người đặt chân đến những hòn đảo này, đời sống hoang dã đã chịu tổn thất nặng nề: môi trường sống bị tàn phá, loài ngoại lai xâm lấn, luật bảo tồn yếu kém, và giờ là tác động của biến đổi khí hậu.

Để minh chứng cho thực trạng này, nhóm nhà báo RNZ đã làm rõ vấn đề thông qua dữ liệu từ Hệ thống phân loại mối đe dọa của New Zealand. Hệ thống này cung cấp bức tranh tổng thể cập nhật liên tục về các loài đang bị đe dọa, thay vì chỉ là một ảnh chụp tại một thời điểm.

Các biểu đồ dữ liệu đơn giản nhưng hiệu quả giúp người đọc dễ dàng cảm nhận quy mô và mức độ nghiêm trọng của khủng hoảng đa dạng sinh học. Bố cục thoáng, kết hợp với những hình minh họa cổ điển về các loài bị đe dọa, góp phần tạo nên sự rõ ràng, khẩn thiết và tinh tế cho câu chuyện.

Bài viết điều tra chuyên sâu của ZDF News

Bài báo điều tra chuyên sâu với tiêu đề “Muss der Bundestag diverser werden?” (tạm dịch: Liệu Bundestag có cần phải đa dạng hơn không?) của tờ ZDF News (Đức) đặt ra một câu hỏi then chốt: Liệu Quốc hội Đức (Bundestag) có thực sự đại diện cho toàn thể người dân Đức hay không?

Kết hợp số liệu thống kê với hình ảnh minh họa dữ liệu, bài viết chuyển tải những câu hỏi giả định và thực tế về cơ cấu nhân khẩu học của Bundestag, tức Quốc hội Liên bang Đức.

Điểm nhấn ấn tượng nhất là hình minh họa 598 nghị sĩ liên bang của Đức, được làm nổi bật và chú thích theo nhiều cách khác nhau khi người đọc tiếp cận bài viết. Cách thể hiện này giúp phản ánh sinh động, rõ ràng mối tương quan giữa dân số Đức và cơ cấu đại diện trong nghị viện.

Bằng cách sử dụng một công cụ trực quan đơn giản để giải những câu hỏi lớn, ZDF News đã tạo ra một ví dụ sâu sắc và hấp dẫn về cách báo chí có thể sử dụng dữ liệu để kể những câu chuyện phức tạp một cách dễ hiểu và thuyết phục.

Câu chuyện về bản đồ thảm sát trong chiến tranh biên giới của Úc trên The Guardian

Một trong những sứ mệnh cốt lõi của báo chí là khám phá và đưa tin về sự thật vì lợi ích công chúng - ngay cả khi sự thật ấy gây tranh cãi. “The killing times: A massacre map of Australia's frontier wars” (tạm dịch: Thời kỳ giết chóc: Bản đồ thảm sát trong các cuộc chiến tranh biên giới của Úc) của The Guardian cho thấy báo chí dữ liệu đóng vai trò quan trọng như thế nào trong sứ mệnh này.

Bài viết tập hợp dữ liệu lịch sử từ các tạp chí, bản đồ, lời kể và báo chí để minh họa quy mô bạo lực thuộc địa chống lại người Úc bản địa kể từ năm 1788. Trung tâm của loạt bài là bản đồ tương tác phủ đầy các dấu chấm biểu thị các vụ xung đột, được mã màu theo số lượng thương vong. Người xem có thể lọc dữ liệu để quan sát mô hình hoặc chi tiết cụ thể, và khi nhấp vào từng điểm dữ liệu, sẽ thấy thông tin cụ thể về vụ việc và nguồn tư liệu liên quan.

Phần lớn dữ liệu được thu thập từ một dự án của Đại học Newcastle, cũng như nghiên cứu của các nhà báo và sử gia. Xung quanh bản đồ trung tâm là nhiều bài viết mở rộng, phân tích bối cảnh và hệ lụy, tạo thành một dự án báo chí quy mô lớn, nhằm buộc xã hội đối diện với một phần lịch sử bạo lực bị lãng quên - hay bị cố tình che giấu - trong quá khứ thuộc địa của Úc.

Tác động trực quan của tấm bản đồ được phủ kín dấu chấm, tạo nên ấn tượng mạnh mẽ khiến người xem không thể thờ ơ; đồng thời là lời kêu gọi mạnh mẽ cho việc nhìn nhận trung thực về di sản thuộc địa của Úc.

Câu chuyện của NBC News về “Bức tường phân biệt chủng tộc” ở Detroit

Bài viết với tiêu đề “Built to Keep Black from White” (Tạm dịch: Xây để ngăn người da đen khỏi người da trắng) của NBC News là một ví dụ ấn tượng khác về cách dữ liệu được dùng để kể lại câu chuyện lịch sử phân biệt chủng tộc dai dẳng ở Mỹ.

Tác phẩm xoay quanh Bức tường Birwood - còn gọi là Bức tường Tám dặm hay Bức tường than khóc - một công trình được xây dựng vào năm 1941 tại Detroit, thành phố lớn nhất bang Michigan. Bức tường này được các nhà phát triển bất động sản dựng lên, nhằm tách biệt khu dân cư da trắng và da đen. Phía tây là khu của người da trắng, còn phía đông là cộng đồng người da đen.

Và sau 80 năm, NBC News và BridgeDetroit đã kể lại câu chuyện ấy bằng dữ liệu, cho thấy di sản kinh tế và văn hóa của sự chia rẽ này vẫn còn hiện hữu.

NBC News phối hợp cùng BridgeDetroit dùng dữ liệu lịch sử, bản đồ động và đồ họa tương tác theo thao tác cuộn để kể lại câu chuyện ấy bằng ngôn ngữ của dữ liệu. Khi kết hợp với dữ liệu giá nhà, quy hoạch đô thị và các chính sách “phân biệt đối xử” của chính phủ trong thế kỷ 20, bài báo cho thấy phân biệt chủng tộc trong quy hoạch đô thị không phải là hệ quả tự nhiên, mà là một lựa chọn kinh tế có chủ đích của giới hoạch định chính sách da trắng, nhằm duy trì lợi ích cho người da trắng và gây bất lợi lâu dài cho cộng đồng người da đen.

Bên cạnh dữ liệu, câu chuyện được làm sâu sắc thêm bằng phim tài liệu, phỏng vấn cư dân lâu năm, chuyên gia, cùng hình ảnh tư liệu và hiện tại, tạo nên một trải nghiệm vừa thuyết phục vừa đầy thách thức.

Như các nhà báo Erin Einhorn và Olivia Lewis đã viết: “Những ranh giới được khắc họa rõ nét vào một ngày xuân năm 1941 là lời nhắc nhở bền bỉ về lý do tại sao đất nước này vẫn bị chia rẽ sâu sắc như vậy… Và tất cả những điều đó không phải là ngẫu nhiên”.

Câu chuyện về World Cup FIFA của tờ The Quint

Nếu báo chí dữ liệu thường được biết đến như một công cụ mạnh mẽ để phơi bày bất công và phân tích bất bình đẳng, thì nó cũng có thể được sử dụng để mang đến niềm vui và giải trí.

Bài viết “FIFA World Cup: They Won the World Cup Without a Final & 12 Other Astonishing Stories” (tạm dịch: FIFA World Cup: Họ đã vô địch World Cup mà không cần trận chung kết và 12 câu chuyện đáng kinh ngạc khác) của The Quint là một minh chứng sinh động cho điều đó.

Tác phẩm tập hợp những câu chuyện ít được biết đến, thú vị và đầy bất ngờ trong suốt lịch sử Cúp bóng đá thế giới - từ các kỳ World Cup đầu tiên cho đến hiện tại - và tái hiện chúng qua hệ thống dữ liệu, đồ họa và tư liệu sinh động. Các video nhúng cùng ảnh tư liệu lịch sử làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn về mặt hình ảnh, nhưng điểm nhấn thực sự nằm ở các hình ảnh trực quan dữ liệu.

Một quả bóng xoay tròn biến thành hình địa cầu, cho thấy tỷ lệ người xem toàn cầu (năm 2018, khoảng 50% dân số thế giới đã theo dõi World Cup), trong khi các biểu đồ đầy màu sắc khác thể hiện mức tiền thưởng tăng vọt theo từng kỳ dành cho đội vô địch.

Từ danh sách các cầu thủ ghi bàn nhiều nhất đến biểu đồ cột thể hiện số đội tham dự chia theo châu lục, 12 câu chuyện này đã kết hợp nhiều dạng dữ liệu khác nhau để kể nên một bức tranh sống động, vui tươi và được nghiên cứu kỹ lưỡng về cái gọi là "trận cầu đẹp".

Câu chuyện giữ ấm trong mùa đông của tờ Al Jazeera

Phần thứ hai trong loạt bài ba phần về chủ đề giữ ấm trong mùa đông năm 2023, câu chuyện “Staying warm this winter: How cold affects those most vulnerable” (Tạm dịch: Giữ ấm trong mùa đông này: Cái lạnh ảnh hưởng đến những người dễ bị tổn thương nhất như thế nào) của tờ Al Jazeera (Qatar) là ví dụ tiêu biểu cho sức mạnh của báo chí dữ liệu trong việc kể chuyện xã hội.

Tác phẩm đan xen giữa dữ liệu quốc gia và câu chuyện cá nhân, phản ánh cách cái lạnh và chi phí sinh hoạt leo thang đang ảnh hưởng đến những người dễ bị tổn thương ở Mỹ. Bài viết dẫn người đọc đi từ các bản đồ nhiệt độ trung bình mùa đông, tỷ lệ người vô gia cư, giá năng lượng… đến những số phận cụ thể như June, người trú ẩn khỏi mùa đông khắc nghiệt của New York trong một ga tàu Manhattan, hay những bà mẹ ở ngoại ô Colorado đang sáng tạo để tìm cách giảm chi phí sưởi ấm.

Các dữ liệu trong bài được tổng hợp từ nhiều nguồn đáng tin cậy, bao gồm Cục Thống kê Lao động Mỹ, Phòng khám Mayo Clinic, Cục Quản lý Thông tin Năng lượng, cùng phóng sự điều tra của chính Al Jazeera.

Đồ họa thông tin trong bài viết cung cấp các mẹo tiết kiệm chi phí năng lượng, biểu đồ theo dõi giá các mặt hàng thiết yếu khác nhau từ năm 2012 đến năm 2023, và các cửa sổ bật lên lớn kết hợp hình ảnh và dữ liệu thời tiết để minh họa mùa đông ở các thành phố lớn của Mỹ đối với những người dễ bị tổn thương.

Kết hợp giữa dữ liệu, hình ảnh, con người và cảm xúc, Al Jazeera không chỉ kể câu chuyện về mùa đông, mà còn về sự kiên cường của những người yếu thế trong cuộc sống hiện đại./.