Nâng cao năng lực cho cơ quan báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên truyền thông mới

Những vấn đề đặt ra trong tiến trình chuyển đổi báo chí số

Trên phạm vi toàn cầu, sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn, tự động hóa và các nền tảng phân phối nội dung số đang tạo ra những thay đổi mang tính cấu trúc đối với ngành báo chí. Hoạt động sản xuất, phân phối và tiêu thụ thông tin không còn vận hành theo mô hình tuyến tính truyền thống, mà chuyển sang môi trường truyền thông đa nền tảng, cá nhân hóa và dựa trên dữ liệu.

Theo “Báo cáo Tin tức Số 2024” của Viện Reuters, các tòa soạn trên thế giới đang chuyển mạnh sang mô hình “tòa soạn 4.0”, trong đó công nghệ dữ liệu và AI giữ vai trò trung tâm. Tòa soạn không chỉ là nơi sản xuất nội dung, mà còn là trung tâm quản trị dữ liệu, phân tích hành vi công chúng và tối ưu hóa trải nghiệm người dùng trên nhiều nền tảng khác nhau.

Xu hướng này đòi hỏi đội ngũ nhà báo không chỉ thành thạo các công cụ số, mà còn phải có tư duy dữ liệu, khả năng kể chuyện đa nền tảng và năng lực kiểm chứng thông tin bằng công nghệ. Nhà báo trong kỷ nguyên số vừa là người sáng tạo nội dung, vừa là người vận hành hệ thống thông tin trong một môi trường truyền thông phức hợp.

Tại Việt Nam, trong tiến trình chuyển đổi số (CĐS) quốc gia đang được triển khai mạnh mẽ theo Quyết định số 749/QĐ-TTg năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ, báo chí Việt Nam đứng trước yêu cầu đổi mới mang tính toàn diện và căn bản. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, cùng những thay đổi sâu sắc trong hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng, đang buộc các cơ quan báo chí phải tái cấu trúc mô hình hoạt động, phương thức sản xuất nội dung và năng lực của đội ngũ người làm báo.

Bộ Khoa học và Công nghệ đã nhiều lần nhấn mạnh CĐS trong các cơ quan báo chí là “việc phải làm và phải làm rốt ráo”, bởi đây không chỉ là vấn đề hiệu quả hoạt động mà còn liên quan trực tiếp đến sứ mệnh chính trị - xã hội của báo chí trong kỷ nguyên số.

Nhiều cơ quan báo chí đã bước đầu xây dựng tòa soạn hội tụ, triển khai sản xuất nội dung đa phương tiện và ứng dụng công nghệ số trong quy trình làm báo. Tuy nhiên, theo nhiều đánh giá, quá trình CĐS vẫn diễn ra chưa đồng đều. Nhiều đơn vị mới dừng lại ở việc áp dụng công cụ công nghệ đơn lẻ, thiếu chiến lược tổng thể và chưa hình thành được mô hình CĐS bền vững.

Các thách thức lớn đối với cơ quan báo chí trong môi trường số

Theo TS. Đinh Quỳnh Anh, Ban Nghiệp vụ và Truyền thông, Hội Nhà báo Việt Nam, CĐS của các cơ quan báo chí hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức mang tính hệ thống.

Thứ nhất, sự chuyển dịch mô hình tác nghiệp. Báo chí đang dịch chuyển từ mô hình truyền thống sang tòa soạn hội tụ và đa nền tảng, nơi nội dung được sản xuất đồng thời cho báo điện tử, mạng xã hội, video, podcast và các nền tảng mới nổi. Điều này làm thay đổi toàn bộ quy trình tổ chức sản xuất và quản trị nội dung trong tòa soạn.

Thứ hai, tác động sâu rộng của AI, dữ liệu lớn và tự động hóa. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, AI đã can thiệp vào hầu hết các khâu của chuỗi giá trị báo chí, từ thu thập và phân tích dữ liệu, viết tin nhanh, cá nhân hóa nội dung, đến tối ưu hóa phân phối theo thuật toán. Đồng thời, xu hướng sản xuất video ngắn và nội dung “thiết kế riêng cho từng nền tảng” đang trở thành chuẩn mực mới của báo chí toàn cầu.

Thứ ba, sự thay đổi mô hình kinh doanh báo chí. Theo nhận định của Hiệp hội Tin tức quốc tế (INMA), báo chí thế giới đang chuyển dần từ mô hình phụ thuộc vào quảng cáo truyền thống sang các mô hình dựa trên dữ liệu người dùng, đăng ký trả phí, thành viên và xây dựng thương hiệu số. Việc khai thác dữ liệu hành vi độc giả trở thành yếu tố then chốt để phát triển nội dung, định giá sản phẩm và gia tăng doanh thu.

Thứ tư, sự thay đổi hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng. Báo cáo Global Media Journal năm 2024 cho thấy, người dùng ngày càng ưu tiên nội dung ngắn, trực quan, dễ chia sẻ và được tiêu thụ chủ yếu trên thiết bị di động và mạng xã hội. Điều này buộc các cơ quan báo chí phải chuyển sang chiến lược “mobile-first” và “social-first”, đồng thời yêu cầu nhà báo phải hiểu rõ đặc thù thuật toán của từng nền tảng.

Cuối cùng là thách thức về đạo đức báo chí và tính xác thực nội dung. Việc ứng dụng AI và tự động hóa, dù mang lại hiệu quả cao, cũng kéo theo nguy cơ lan truyền tin giả, deepfake và thao túng thông tin. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về minh bạch thuật toán, kiểm chứng nguồn tin và xây dựng chuẩn mực đạo đức số trong hoạt động báo chí.

Yêu cầu nâng cao năng lực số của cơ quan báo chí và người làm báo

Thực tiễn CĐS báo chí tại Việt Nam đã ghi nhận những kết quả bước đầu đáng khích lệ. Theo báo cáo của Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), năm 2024 có 28 cơ quan báo chí đạt mức “Chuyển đổi số xuất sắc” trong tổng số khoảng 800 cơ quan báo chí trên cả nước. Nhiều tòa soạn đã xây dựng tòa soạn hội tụ, triển khai hệ thống quản lý nội dung (CMS) và đẩy mạnh sản xuất nội dung đa nền tảng.

Tuy nhiên, bên cạnh những tín hiệu tích cực, quá trình CĐS vẫn còn tồn tại nhiều điểm nghẽn. Hạ tầng công nghệ và năng lực quản trị dữ liệu tại nhiều cơ quan báo chí còn yếu, dẫn đến tình trạng dữ liệu phân tán, thiếu kết nối và chưa được khai thác hiệu quả. Nguồn nhân lực báo chí chưa theo kịp yêu cầu về kỹ năng số, trong khi đào tạo báo chí số còn thiếu tính hệ thống và đồng bộ.

Đặc biệt, nhiều cơ quan báo chí chưa xây dựng được chiến lược CĐS dài hạn gắn với mô hình kinh doanh số. Việc chuyển đổi còn mang tính phong trào, thiếu sự liên kết giữa mục tiêu nội dung, công nghệ, dữ liệu và nhân sự.

Trong bối cảnh đó, nâng cao năng lực số của đội ngũ người làm báo trở thành yếu tố then chốt. Nhà báo cần được trang bị các kỹ năng nền tảng về công nghệ, từ sử dụng CMS, phần mềm dựng hình, công cụ dữ liệu đến các nền tảng tương tác. Bên cạnh đó, năng lực báo chí dữ liệu ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chiều sâu và tính xác thực của thông tin.

Khả năng sản xuất nội dung đa nền tảng cũng là yêu cầu bắt buộc. Nội dung báo chí cần được thiết kế phù hợp với từng nhóm công chúng và từng nền tảng phân phối, từ báo điện tử, mạng xã hội đến video ngắn, podcast và livestream. Điều này đòi hỏi nhà báo phải linh hoạt trong phương pháp kể chuyện và am hiểu cơ chế phân phối nội dung số.

Song song với đó, năng lực đạo đức nghề nghiệp và an toàn thông tin trong môi trường số cần được đặc biệt chú trọng. Nhà báo phải hiểu rõ cách thức hoạt động của AI tạo sinh, nhận diện rủi ro deepfake và thành thạo kỹ năng kiểm chứng nội dung số nhằm bảo đảm độ tin cậy của thông tin.

Giải pháp nâng cao năng lực chuyển đổi số cho cơ quan báo chí

Trong bối cảnh sắp xếp, sáp nhập các cơ quan báo chí và điều chỉnh địa giới hành chính, việc hoàn thiện cơ chế chính sách cho báo chí trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Quy định số 373-QĐ/TW quy định chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy cơ quan báo và phát thanh, truyền hình của Đảng bộ tỉnh, thành phố ngày 23/9/2025 của Ban Chấp hành Trung ương đã tạo khung pháp lý quan trọng cho việc quản trị tòa soạn hội tụ và vận hành đa nền tảng, góp phần tháo gỡ những vướng mắc về tổ chức và phân cấp quản lý.

Đầu tư hạ tầng công nghệ là giải pháp mang tính nền tảng. Các cơ quan báo chí cần xây dựng lộ trình đầu tư tập trung, ưu tiên phát triển tòa soạn hội tụ, kho dữ liệu dùng chung và nền tảng chia sẻ tài nguyên nội bộ. Đồng thời, cần triển khai các chương trình đào tạo, tái đào tạo kỹ năng số theo chuẩn năng lực quốc gia, kết hợp đào tạo tập trung, đào tạo tại chỗ và đào tạo theo dự án thực tế.

Bên cạnh đó, việc xây dựng chiến lược CĐS tổng thể là yêu cầu mang tính sống còn. Chiến lược này cần đồng bộ giữa mục tiêu nội dung, mô hình kinh doanh, chiến lược dữ liệu và cấu trúc nhân sự. Trong điều kiện ngân sách hạn chế, đặc biệt ở các địa phương, việc tăng cường hợp tác với doanh nghiệp công nghệ trong nước và quốc tế sẽ giúp các cơ quan báo chí tối ưu chi phí và tiếp cận nhanh hơn với công nghệ mới./.