Luật Báo chí sửa đổi: Hướng tới khuôn khổ pháp lý phù hợp cho hoạt động báo chí trong kỷ nguyên số

Khuôn khổ pháp lý phù hợp cho báo chí trong kỷ nguyên số

Trong bối cảnh môi trường truyền thống đang thay đổi từng ngày, báo chí không còn chỉ hiện diện trên mặt giấy, sóng phát thanh hay truyền hình mà đang vận hành mạnh mẽ trên chính các nền tảng số.

Cũng vì thế, câu chuyện sửa đổi Luật báo chí đang được Quốc hội thảo luận trở nên đặc biệt quan trọng, bởi vì đó không chỉ là điều chỉnh về mặt kỹ thuật mà còn là nỗ lực tạo ra một khuôn khổ pháp lý phù hợp cho báo chí trong kỷ nguyên số, khi mà tin giả, vấn đề bản quyền hay là trách nhiệm nội dung đã vượt ra khỏi mô hình báo chí truyền thống. Lần sửa đổi Luật báo chí này đang được kỳ vọng là bước mở để báo chí chuyển đổi số mở rộng ra công chúng và tăng khả năng cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội.

Điểm đáng chú ý nhất trong Dự thảo là việc lần đầu tiên đưa các kênh nội dung của cơ quan báo chí trên không gian mạng vào định nghĩa "báo chí".

Cụ thể, theo Điều 2 và Điều 30, các kênh trên những nền tảng như Facebook, YouTube, TikTok sẽ được công nhận là một phần hoạt động báo chí chính thức. Điều này đồng nghĩa với việc các sản phẩm báo chí trên môi trường mạng được xem là kênh phát hành hợp pháp, có giá trị ngang với báo in, báo nói và báo hình truyền thống.

Đáng chú ý, theo Dự thảo, Nhà nước có trách nhiệm đầu tư công cụ số, giám sát và hỗ trợ báo chí trên Internet, đồng thời thúc đẩy xây dựng các nền tảng số quốc gia cho báo chí. Song song, các cơ quan báo chí được yêu cầu kết nối trực tuyến với hệ thống quản lý tạo nên một môi trường minh bạch, an toàn và ổn định để phát triển nội dung số.

Luật sửa đổi cũng tạo điều kiện để các cơ quan báo chí bảo vệ bản quyền nội dung số và các biện pháp kỹ thuật, đồng thời quy định rõ trách nhiệm và quyền kiểm soát nội dung khi đăng trên môi trường mạng, các cơ chế cải chính, gỡ sai, lưu trữ giúp môi trường số hoạt động minh bạch, ổn định, tạo niềm tin cho độc giả và tăng cường sức mạnh thương hiệu.

Trong thời gian qua, sự phát triển nhanh của môi trường mạng đã mang đến cho báo chí nhiều cơ hội nhưng cũng đi kèm không ít khoảng trống pháp lý. Báo chí Việt Nam đang đứng trước những cơ hội rất lớn để đổi mới phương thức làm báo, mở rộng không gian tiếp cận công chúng và khẳng định vai trò dẫn dắt thông tin. Để những cơ hội ấy trở thành hiện thực, báo chí cần một hành lang pháp lý đủ rộng để sáng tạo, đủ chặt chẽ để đảm bảo trách nhiệm và minh bạch. Dự thảo Luật báo chí sửa đổi với những nội dung hướng tới môi trường mạng cho thấy nỗ lực hoàn thiện thể chế để báo chí có thể phát triển vững vàng hơn, hiện đại hơn và đáp ứng những chuẩn mực mới của thời đại số.

Cùng với việc hoàn thiện quy định, Dự thảo Luật báo chí lần này cũng mở ra một góc nhìn khác, đó là báo chí có thể phát triển như thế nào ở trên môi trường số. Đây không chỉ là một câu chuyện về mặt quản lý, mà là cơ hội để các tòa soạn tổ chức lại hoạt động, quản lý tập trung các kênh nội dung số và sẵn sàng cho những mô hình báo chí mới, nơi mà dữ liệu và trí tuệ nhân tạo đang thay đổi cách sản xuất và phân phối thông tin, từ đó thúc đẩy báo chí phát triển một cách toàn diện ở trên môi trường mạng, tạo điều kiện để báo chí Việt Nam bước vào một giai đoạn chuyển đổi số mạnh mẽ và bền vững hơn.

Tạo ra một hành lang pháp lý giúp báo chí phát triển chuyên nghiệp và hiện đại

Tại các phiên thảo luận ở Quốc hội, nhiều đại biểu nhấn mạnh rằng, việc sửa đổi luật không nhằm siết chặt quản lý mà là để tạo ra một hành lang pháp lý lành mạnh, giúp báo chí phát triển chuyên nghiệp và hiện đại. Đây là cơ hội để các tòa soạn tái cấu trúc hoạt động, quản lý tập trung các kênh nội dung số và chuẩn bị cho các mô hình báo chí mới, ứng dụng dữ liệu và trí tuệ nhân tạo.

Theo đại biểu Phạm Trọng Nhân (TP Hồ Chí Minh), Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi đề cập việc quản lý dịch vụ thông tin, tuy nhiên chưa có quy định nào ràng buộc các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube hay TikTok… Trong khi đó, lực lượng chống phá sử dụng chính các nền tảng này để triển khai deepfake, điều khiển thuật toán, tạo xu hướng giả nhằm dẫn dắt tâm lý đám đông.

Vì thế, đại biểu Phạm Trọng Nhân kiến nghị Quốc hội bổ sung một chế định độc lập về nền tảng xuyên biên giới, bởi lẽ không phải báo chí, mà chính các nền tảng này mới đang nắm quyền lực thao túng nhận thức xã hội.

Dự thảo phải yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới có đại diện pháp lý tại Việt Nam, công khai thuật toán đề xuất, gỡ bỏ tin giả trong 24 giờ, định danh tài khoản và hợp tác truy vết chiến dịch thao túng thông tin; kết nối API cảnh báo sớm với Bộ Khoa học và Công nghệ.

Hiện nay, TikTok, Facebook, YouTube đang trở thành các kênh phân phối thông tin có sức lan tỏa cực lớn, vượt xa mô hình truyền thống và có ảnh hưởng đáng kể tới hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng. Do đó, Luật Báo chí bắt buộc phải đặt ra nghĩa vụ minh bạch thuật toán, nghĩa vụ cảnh báo sớm, nghĩa vụ phối hợp xử lý thông tin sai lệch và nghĩa vụ đảm bảo ưu tiên cho thông tin chính thống. Đây là những nội dung mà Luật An ninh mạng không bao quát. Nếu không quy định rõ các nghĩa vụ này, thì mọi nỗ lực bảo vệ chủ quyền thông tin sẽ chỉ là hình thức.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) nói, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo và các nền tảng mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, đang diễn ra tình trạng một bộ phận tổ chức, cá nhân không phải là cơ quan báo chí, liên tục trích dẫn, đăng lại nội dung từ các báo chính thống, nhưng đặt tiêu đề sai lệch, cắt xén, xuyên tạc nghiêm trọng nội dung gốc, nhằm thu hút tương tác và doanh thu quảng cáo. Điều này đã và đang đe dọa trực tiếp đến mô hình kinh tế báo chí chuyên nghiệp.

Dẫn kinh nghiệm một số nước đã có quy định can thiệp pháp lý để tạo ra cơ chế đền bù kinh tế bắt buộc cho nội dung báo chí, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề nghị bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí trên không gian mạng, đồng thời giao Chính phủ nghiên cứu các cơ chế thương lượng, chia sẻ doanh thu giữa các cơ quan báo chí với các nền tảng số lớn theo nguyên tắc đã thành công tại EU, Australia, Canada.

Quy định này không hạn chế quyền tự do ngôn luận của người dân, mà nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và các quyền liên quan của cơ quan báo chí - những chủ thể đã bỏ chi phí lớn để sản xuất thông tin có trách nhiệm được xác minh đúng theo quy định của Luật Báo chí. Việc bổ sung quy định này sẽ góp phần quan trọng là bảo vệ nền tảng báo chí chuyên nghiệp, bảo vệ việc làm của nhà báo chân chính và giữ vững định hướng thông tin lành mạnh trên kỷ nguyên số.

Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi, dự kiến được Quốc hội bỏ phiếu thông qua trong thời gian tới, cho thấy nỗ lực hoàn thiện thể chế để báo chí Việt Nam có thể phát triển vững vàng, đáp ứng các chuẩn mực của thời đại số và tiếp tục thực hiện sứ mệnh là lực lượng tiên phong trên mặt trận văn hóa tư tưởng./.