Lễ hội Nhảy lửa - Di sản văn hóa độc đáo của người Pà Thẻn: Sức sống mãnh liệt của văn hóa vùng cao
Lễ hội Nhảy lửa là sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng độc đáo của người Pà Thẻn, minh chứng cho sức mạnh, cho quá trình lao động, chế ngự thiên nhiên để sinh tồn và phát triển của con người, có ý nghĩa gắn kết cộng đồng, bảo lưu giá trị văn hóa truyền thống từ đời này qua đời khác của người Pà Thẻn.
Ngày 5/12, tại thôn My Bắc, xã Tân Trịnh, tỉnh Tuyên Quang diễn ra Lễ hội Nhảy lửa Pà Thẻn lần thứ I năm 2025 quy mô cấp tỉnh. Sự kiện là cơ hội để du khách khám phá những nét kỳ bí, linh thiêng và độc đáo của một trong những lễ hội đặc sắc bậc nhất của người Pà Thẻn.
Tại không gian lễ hội, du khách như lạc vào miền văn hóa đậm đà bản sắc với những nghi thức tâm linh huyền bí. Tâm điểm là màn nhảy lửa - nơi các chàng trai Pà Thẻn, trong cơn say của tiếng trống và lời cúng của thầy mo, đã lao vào đống than hồng rực lửa bằng đôi chân trần.
Lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 16/10 Âm lịch, sau mùa thu hoạch, gắn với Lễ truyền nghề thầy cúng và nghi thức tạ ơn thần linh đã phù hộ cho dân làng một mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Trong đời sống tinh thần, người Pà Thẻn tin rằng xung quanh mình luôn có các vị thần che chở, đùm bọc, giúp đỡ để vượt qua gian khó. Trong đó, thần lửa là vị thần tối cao nhất vì ngọn lửa mang lại may mắn cho gia đình, cộng đồng.
Với một người bình thường, động vào lửa sẽ bị bỏng, nhưng với người tham gia Lễ hội nhảy lửa sau khi làm lễ họ được thần linh che chở cho nên nhảy vào lửa không bị bỏng. Lễ hội nhảy lửa có ý nghĩa sâu sắc về mặt tín ngưỡng, là sự cầu mong cho cộng đồng khỏe mạnh, bình an, thịnh vượng.
Lễ hội được tổ chức trên một khu đất rộng, bắt đầu vào khoảng 20 giờ tối, có khoảng từ 8 - 10 thanh niên khỏe mạnh trong thôn được thầy cúng chọn tham gia nhảy lửa.
Thầy cúng sẽ làm lễ xin thổ công, thổ địa cho phép làng tổ chức nhảy lửa, bài cúng kéo dài 40 phút, sau đó là lễ cúng thần lửa kéo dài 30 phút. Trong không gian huyền bí của đêm vùng cao, thầy cúng ngồi trên ghế, miệng đọc bài cúng, tay gõ nhịp vào đàn “Pàn dơ”, những tiếng đàn vang lên đều đặn như nhịp cầu nối con người với thế giới thần linh. Cùng lúc đó, đống lửa lớn giữa sân được đốt lên để tạo thành than hồng.
Khi than đã đỏ rực, các chàng trai lần lượt ngồi lên ghế trước mặt thầy cúng. Dưới tiếng nhạc và lời gọi mời của Thầy Cúng, cơ thể các chàng thanh niên bắt đầu run lên, đầu lắc liên tục - dấu hiệu cho thấy thần linh đã nhập vào. Ngay lập tức, họ lao vào đống than hồng đỏ rực, chân trần nhảy múa, tay bốc than tung lên, thậm chí có người còn ngậm than hồng trong miệng. Điều kỳ lạ là dù chân trần nhảy trực tiếp vào lửa nhưng họ không bị bỏng. Màn nhảy lửa kéo dài gần một giờ, trong tiếng reo hò cổ vũ của bà con.
Những năm gần đây, nhờ nét độc đáo và giá trị văn hóa đặc biệt, lễ hội ngày càng trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách. Qua đó, người Pà Thẻn có thêm cơ hội quảng bá bản sắc dân tộc, phát triển sinh kế từ các sản phẩm dệt thổ cẩm, thủ công truyền thống. Nghề dệt vải của phụ nữ Pà Thẻn ở Tân Trịnh vì thế ngày càng phát triển, mang lại thu nhập ổn định.
Đến với không gian của Lễ hội, người dân và du khách được tham quan, trải nghiệm các hoạt động làm bánh sừng trâu; đan lát; nghề dệt thổ cẩm; thưởng trà và tham quan gian hàng giới thiệu các sản phẩm tiêu biểu, đặc trưng; các trò chơi dân gian, tìm hiểu các nghi lễ, nghi thức; chương trình nghệ thuật đặc sắc; Lễ kéo chày và Lễ hội nhảy lửa của dân tộc Pà Thẻn.
Việc nâng tầm lễ hội không chỉ nhằm tôn vinh di sản văn hóa độc đáo của dân tộc Pà Thẻn mà còn góp phần xây dựng sản phẩm du lịch mới có sức lan tỏa, thu hút du khách, khẳng định giá trị văn hóa của địa phương, góp phần phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xóa bỏ các hủ tục, xây dựng nếp sống văn minh, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào Pà Thẻn nơi đây.
Được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia từ năm 2012, Lễ hội Nhảy lửa Pà Thẻn năm nay đánh dấu bước ngoặt khi lần đầu tiên được tổ chức với quy mô cấp tỉnh. Việc nâng cấp quy mô tổ chức không chỉ khẳng định sự quan tâm sâu sắc của chính quyền địa phương trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số, mà còn tạo đà để văn hóa Pà Thẻn trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, góp phần phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xây dựng đời sống văn minh cho đồng bào vùng cao./.
