Không phải cứ có nhà kính, nhà màng là chóng giàu

Trong nhiều năm, các mô hình nhà lưới, nhà kính từng được xem như một “cú hích” cho sản xuất nông nghiệp tại nhiều vùng nông thôn. Thế nhưng, thực tế cho thấy không ít chủ vườn đã phải ngậm ngùi dỡ bỏ mô hình này sau một thời gian vận hành.

Tại xã Vĩnh Trụ (Ninh Bình), một chủ vườn tên V. đã quyết định từ bỏ mô hình trồng dưa lưới khi giá bán trên thị trường không đủ bù chi phí đầu tư ban đầu cho giống cây và hệ thống thiết bị. Còn tại xã Bình Lục (Ninh Bình), một chủ vườn khác tên N. cũng phải dừng sản xuất với sản phẩm tương tự do thiếu kiến thức chuyên môn trong cải tạo và phục hồi đất, khiến hiệu quả canh tác không đạt như kỳ vọng.

Câu chuyện của các hộ dân cho thấy, nhà kính không phải là “đũa thần” cho nông nghiệp nông thôn nếu thiếu liên kết thị trường, kỹ thuật đồng bộ và sự hỗ trợ sát sao về chuyên môn.

Các nghiên cứu thực địa tại nhiều khu vực cho thấy hiệu suất của nhà kính không chỉ phụ thuộc vào bản chất công nghệ mà còn bị chi phối bởi mức độ nắm bắt khí hậu vi mô và đặc trưng địa mạo. Ở những vùng nhiệt độ cao và độ ẩm lớn, việc đảm bảo lưu thông không khí trong cấu trúc nhà kính là yếu tố then chốt; thiết kế không phù hợp có thể thúc đẩy sự phát triển của nấm mốc thay vì kiểm soát chúng.

Ngược lại, tại các khu vực chịu gió mạnh hoặc biến thiên nhiệt độ ngày - đêm lớn, độ vững chắc của khung, nền móng và hệ thống cố định trở thành yêu cầu kỹ thuật thiết yếu để đảm bảo an toàn.

Những quan sát này nhấn mạnh rằng, việc áp dụng một thiết kế thống nhất cho mọi địa bàn không chỉ thiếu tính bền vững mà còn gia tăng rủi ro cho các hộ nghèo - những đối tượng không có khả năng chịu đựng các thử nghiệm thất bại liên tục về mặt tài chính.

Một khía cạnh thường bị bỏ qua nhưng có giá trị ứng dụng cao là quá trình tiếp cận công nghệ của các hộ nghèo. Không phải tất cả nông hộ đều có thể triển khai mô hình nhà kính một cách độc lập từ đầu.

Thực tế, nhiều lao động nông thôn chọn làm việc thời vụ hoặc thuê mướn tại các trang trại và doanh nghiệp nông nghiệp tiên tiến như một hình thức học tập phi chính quy. Tại đây, họ có cơ hội quan sát quy trình lắp đặt khung, căng lưới, quản lý thông gió, điều chỉnh mức che phủ và khắc phục sự cố.

Quá trình kết hợp lao động và học hỏi này tạo nên nền tảng tích lũy kiến thức thực tiễn, giảm thiểu rủi ro khi họ tự áp dụng mô hình sau này.

Từ quan điểm khoa học và công nghệ, nhà kính không chỉ là sự tổng hợp vật liệu và thiết bị mà còn là sự hội tụ giữa tri thức địa phương và nguyên lý khoa học. Khoa học vật liệu hỗ trợ việc chọn lựa lưới phù hợp với phổ bức xạ mặt trời đặc trưng từng vùng, trong khi công nghệ môi trường cung cấp cơ sở cho thiết kế đối lưu không khí, kiểm soát độ ẩm và tản nhiệt.

Tuy nhiên, chỉ khi các nguyên lý này được điều chỉnh phù hợp với địa hình, hướng gió, độ dốc đất và thực tiễn canh tác địa phương, mô hình mới đạt được hiệu quả kinh tế-xã hội tối ưu.

Ở cấp độ quản lý, nhà kính cần được xem xét như một đối tượng của chính sách khoa học và công nghệ, thay vì chỉ là một phương thức sản xuất đơn thuần. Điều này ngụ ý rằng các chương trình giảm nghèo nên ưu tiên phân bổ nguồn lực cho khảo sát khí hậu địa phương, phát triển mẫu thiết kế nhà kính theo vùng sinh thái, và tổ chức các buổi đào tạo thực hành tại chỗ.

Hỗ trợ không nên giới hạn ở cung cấp vốn mà cần mở rộng sang chuyển giao kiến thức, giúp nông dân hiểu rõ lý do đằng sau các quyết định kỹ thuật thay vì chỉ thực hiện theo hướng dẫn.

Do đó, thách thức liên quan đến nhà kính không thể giải quyết bằng cách tiếp cận “triển khai nhanh chóng và mở rộng quy mô”. Thay vào đó, đây là quá trình thích ứng dần dần nhưng vững chắc, dựa trên quan sát điều kiện tự nhiên, tích lũy kinh nghiệm thực địa và chuyển giao công nghệ có chọn lọc.

Khi nông dân không còn là người thụ động tiếp nhận mà trở thành chủ thể hiểu biết và điều chỉnh công nghệ theo ngữ cảnh địa phương, giảm nghèo sẽ chuyển biến từ một biện pháp hỗ trợ tạm thời thành khả năng nội tại của cộng đồng nông thôn./.