Không để ai bị bỏ lại phía sau trong công cuộc giảm nghèo

Những cải cách toàn diện về kinh tế, cơ chế thị trường, hội nhập quốc tế và mở rộng phúc lợi xã hội đã đưa hàng chục triệu người thoát khỏi nghèo đói, cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và mở ra cơ hội phát triển công bằng hơn cho các nhóm dân cư. Tuy vậy, những thành tựu đó vẫn đi kèm với các thách thức mới, đòi hỏi các chính sách ngày càng sâu sát, hiệu quả hơn và hướng tới mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”.

Tăng trưởng kinh tế - Động lực chính của giảm nghèo

Một trong những yếu tố nền tảng giúp Việt Nam giảm nghèo nhanh và bền vững chính là tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định trong nhiều năm. Theo Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), những cải cách từ cuối thập niên 1980 - đặc biệt là chính sách khuyến khích đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp, mở cửa thương mại và thu hút đầu tư - đã tạo ra sức bật mạnh mẽ cho nền kinh tế. Hàng loạt ngành nghề mới, khu công nghiệp, cụm sản xuất ra đời, tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao động nông thôn, góp phần cải thiện thu nhập và nâng cao mức sống.

Theo Ngân hàng thế giới (WB), tỷ lệ nghèo tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình đã giảm từ 16,8% xuống còn 5% trong giai đoạn 2010 - 2020. Tại Việt Nam, thành quả này đi kèm với sự phát triển nhanh chóng của tầng lớp trung lưu: Từ 7,3 triệu người năm 2010 tăng lên 22,6 triệu người vào năm 2020. Thu nhập tăng đồng nghĩa với khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục, nhà ở và các dịch vụ xã hội khác cũng được cải thiện đáng kể.

Chương trình mục tiêu quốc gia - Trụ cột của giảm nghèo bền vững

Từ năm 2015, Chính phủ đã triển khai Chương trình Mục tiêu Quốc gia về giảm nghèo bền vững, nhằm giải quyết các rào cản tồn tại ở vùng nông thôn, miền núi và những khu vực có mức thu nhập thấp. Chương trình chú trọng cải thiện cơ sở hạ tầng, thúc đẩy tiếp cận giáo dục, y tế, giao thông, nước sạch, an ninh, truyền thông và các dịch vụ thiết yếu khác.

Đồng thời, Chương trình Phát triển Nông thôn mới giúp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa đô thị và nông thôn bằng việc đầu tư vào trường học, trạm y tế, đường giao thông nông thôn, hệ thống thủy lợi và cơ sở văn hóa. Những chính sách này không chỉ nâng cao đời sống vật chất mà còn hỗ trợ người dân thay đổi tư duy sản xuất, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và tiếp cận thị trường.

Một trong những bước ngoặt quan trọng là sự gia tăng mạnh mẽ của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO năm 2007. Các doanh nghiệp FDI, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, đã tạo thêm hàng triệu việc làm chính thức, giúp người lao động có mức thu nhập ổn định hơn. Khu vực FDI hiện đóng góp hơn 5,3 triệu việc làm cho Việt Nam - một yếu tố quan trọng góp phần giảm nghèo về thu nhập.

Khoảng cách và nguy cơ tái nghèo - Thách thức cần nhìn thẳng

Mặc dù đạt nhiều thành tựu, nghèo đói ở Việt Nam vẫn mang tính biến động, đặc biệt đối với những nhóm dễ bị tổn thương. Theo UNDP, khoảng 60% hộ gia đình vẫn đối mặt nguy cơ rơi vào tình trạng nghèo tạm thời khi có biến cố như mất việc làm, ốm đau kéo dài, thiên tai hay khủng hoảng kinh tế. Đại dịch COVID-19 là ví dụ điển hình: 73,3% người Việt bị giảm thu nhập trong thời gian giãn cách.

Trẻ em ở vùng nghèo chịu thiệt hại nặng nề, nhất khi thiếu thiết bị học tập, internet hoặc môi trường học tập phù hợp. Điều này dẫn đến tổn thất lớn về giáo dục, làm gia tăng bất bình đẳng giữa trẻ em thành thị và nông thôn, giữa nhóm đa số và các dân tộc thiểu số.

Theo WB, mặc dù các dân tộc thiểu số chỉ chiếm từ 6% đến 13% dân số, họ lại chiếm tới 21-42% số người nghèo của cả nước. Điều này cho thấy, các chính sách giảm nghèo hiện hữu dù hiệu quả nhưng vẫn chưa tiếp cận đầy đủ và công bằng đến nhóm dân cư này.

Hỗ trợ dân tộc thiểu số: Từ chính sách đến thực tiễn

Nhằm thu hẹp khoảng cách, Chính phủ đã triển khai nhiều chương trình đặc thù, trong đó có sáng kiến “Gặp gỡ - kết nối - cố vấn - di chuyển” (meet-match-mentor-move) (Sáng kiến 4M) (hay còn gọi là sáng kiến 4M “Meet - Match - Mentor - Move”), hướng tới hỗ trợ phụ nữ dân tộc thiểu số tiếp cận thị trường phi nông nghiệp, như thương mại điện tử và mạng xã hội. Thông qua việc được hướng dẫn phương thức sản xuất, quản lý và kinh doanh, hàng nghìn phụ nữ đã tạo dựng doanh nghiệp nhỏ và mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Tính đến nay, sáng kiến này đã mang lại lợi ích cho khoảng 13.000 phụ nữ, minh chứng rõ ràng cho thấy trao quyền và nâng cao năng lực là chìa khóa giúp cộng đồng dân tộc thiểu số tự tin phát triển kinh tế.

Các Chương trình Mục tiêu Quốc gia cũng đang thúc đẩy thử nghiệm nhiều mô hình đổi mới tại địa phương, đặc biệt là ứng dụng công nghệ số. Việc số hóa quy trình cung ứng dịch vụ, dữ liệu hộ nghèo và các gói hỗ trợ không chỉ tiết kiệm thời gian, chi phí mà còn tăng hiệu quả minh bạch trong thực thi chính sách.

Chuẩn nghèo đa chiều mới - Bước đi quan trọng để bao trùm hơn

Để đạt mục tiêu giảm 1,5% tỷ lệ nghèo đa chiều mỗi năm, Việt Nam đã điều chỉnh chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025 và chuẩn bị áp dụng chuẩn mới cho giai đoạn 2026 - 2030. Việc thay đổi này giúp thêm khoảng 10 triệu người đủ điều kiện tiếp cận chính sách trợ giúp xã hội.

Trong cuộc họp mới đây với Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các bộ, ngành liên quan, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, việc điều chỉnh chuẩn nghèo phải dựa trên các chỉ tiêu đo lường được - như giáo dục, y tế, môi trường, nhà ở, việc làm - để phản ánh đúng thực trạng khi Việt Nam hướng tới “kỷ nguyên mới”, với mục tiêu tăng trưởng hai con số và trở thành nước thu nhập trung bình cao vào năm 2030.

Phó Thủ tướng khẳng định: “Tăng trưởng cao phải mang lại lợi ích cho toàn dân, đặc biệt là nhóm hộ nghèo. Không ai bị bỏ lại phía sau”.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất chuẩn nghèo giai đoạn 2026 - 2030 với mức thu nhập tối thiểu: 2,2 triệu đồng/người/tháng tại nông thôn, 2,8 triệu đồng/người/tháng tại đô thị.

Bên cạnh tiêu chí thu nhập, dự thảo nghị định kế thừa và điều chỉnh nhiều chỉ số trong chuẩn nghèo hiện hành, bao gồm: việc làm, tỷ lệ phụ thuộc; trình độ học vấn của người lớn, tình trạng đi học của trẻ; bảo hiểm y tế, dinh dưỡng; diện tích nhà ở, chất lượng nhà ở; tiếp cận thông tin; tiếp cận nước sạch, nhà vệ sinh hợp vệ sinh và thêm chỉ số mới về xử lý rác thải.

Dự kiến khi áp dụng chuẩn mới, tỷ lệ nghèo đa chiều năm 2026 sẽ là 11,7%, tương đương khoảng 3,297 triệu hộ - tăng khoảng 904.000 hộ so với năm 2025. Điều này đòi hỏi ngân sách dành cho an sinh xã hội tăng thêm khoảng 24.000 tỷ đồng, đạt tổng cộng 39.000 tỷ đồng trong năm 2026.

Kết luận phiên họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đề nghị, năm 2026 tiếp tục áp dụng chuẩn nghèo hiện hành, trong khi tiêu chí thu nhập sẽ được điều chỉnh dần theo khả năng đáp ứng của nền kinh tế và cập nhật vào năm 2027.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh: Việc điều chỉnh phải bảo đảm tính khả thi, hài hòa giữa mục tiêu phát triển và khả năng hỗ trợ người dân.

Hướng tới giảm nghèo toàn diện và bền vững

Dù đối mặt với nhiều thách thức - từ biến đổi khí hậu, già hóa dân số, chênh lệch vùng miền đến tác động của toàn cầu hóa - nhưng cam kết giảm nghèo của Việt Nam trong những năm tới vẫn rất rõ ràng. Các chính sách mới hướng đến việc giải quyết tận gốc các nguyên nhân của nghèo đa chiều, tăng cường đầu tư vào con người, thu hẹp bất bình đẳng và mở rộng mạng lưới an sinh xã hội.

Việc hoàn thiện chuẩn nghèo đa chiều mới giai đoạn 2026 - 2030 sẽ là bước đi quan trọng để nhận diện đúng đối tượng, thiết kế chính sách phù hợp và phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn. Với phương châm xuyên suốt “không để ai bị bỏ lại phía sau”, Việt Nam đang nỗ lực để mọi người dân - đặc biệt là trẻ em, phụ nữ, người dân tộc thiểu số và cộng đồng vùng khó khăn - đều có cơ hội vươn lên, hòa nhập và phát triển./.