Khoa học - công nghệ phải trở thành động lực tăng năng suất, năng lực cạnh tranh và tự chủ công nghệ

Năm 2025 là năm kết thúc một giai đoạn 5 năm. Đất nước bước sang một trang mới để hiện thực hóa khát vọng hùng cường. Năm 2025 là 40 năm sau Đổi mới, Việt Nam từ một nước nghèo thành nước thu nhập trung bình cao. Năm 2025 là năm xoay trụ phát triển, thay đổi tư duy phát triển, kết thúc logic của mô hình phát triển cũ.

Trước đây, chúng ta nghèo, thiếu vốn, thiếu công nghệ, nên phải dựa vào vốn, đầu tư công, lao động giá rẻ, mở cửa thu hút FDI và xuất khẩu. Nhưng nay, các yếu tố đó đã bắt đầu chạm trần, nên phải dựa trên năng suất tổng hợp TFP, hàm lượng công nghệ, khả năng tự chủ và sức bật của doanh nghiệp Việt Nam, tức là dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (KHCN, ĐMST và CĐS).

Năm 2025 là năm ba trụ cột: KHCN, ĐMST và CĐS “về chung một nhà”, trở thành động lực trung tâm để đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao, hùng cường, thịnh vượng và hạnh phúc.

Ngành KH&CN trong 5 năm qua đã hình thành và lan tỏa một hệ thống khái niệm mới, qua đó từng bước làm thay đổi căn bản cách chúng ta tư duy về ngành, về vai trò của Nhà nước và về con đường phát triển của đất nước trong kỷ nguyên số và tri thức.

Khái niệm hạ tầng số đã xuất hiện và dần trở thành trụ cột nhận thức mới. Khái niệm nền tảng số đã làm thay đổi cách các bộ quản lý, các doanh nghiệp phát triển sản phẩm và cách xã hội khai thác công nghệ, từ mỗi nơi một hệ thống, sang chia sẻ, kết nối, tái sử dụng và mở rộng. Từ nghiên cứu khoa học sang ĐMST đã thay đổi logic phát triển. Trong lĩnh vực KH&CN, khái niệm ĐMST đã đánh dấu một bước chuyển quan trọng về tư duy của Đảng ta. Đây là sự chuyển dịch tư duy “làm khoa học để có tri thức” sang “làm khoa học để phát triển đất nước”, gắn chặt hơn nữa giữa nghiên cứu, công nghệ, thị trường và chính sách.

Khoa học - công nghệ không chỉ có kết quả, nghiên cứu mà phải trở thành động lực tăng năng suất, năng lực cạnh tranh và tự chủ công nghệ. Các khái niệm mới là hạ tầng tri thức quốc gia, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, chuỗi giá trị tri thức - công nghệ - thị trường, chủ quyền công nghệ, tự chủ công nghệ chiến lược, mua kết quả, đặt hàng theo sản phẩm, sandbox công nghệ.

Khái niệm CĐS đã làm thay đổi cách chúng ta nhìn nhận việc ứng dụng công nghệ, là sự chuyển từ “số hóa cái đang có” sang “tạo ra cái mới trên nền tảng số”, từ “Chính phủ điện tử” sang “Chính phủ số”, thay đổi vai trò của Nhà nước. Sự xuất hiện của khái niệm Chính phủ số phản ánh một bước tiến sâu hơn trong nhận thức về quản trị nhà nước. Chính phủ số không chỉ là số hóa thủ tục, mà là Nhà nước vận hành dựa trên dữ liệu, ra quyết định dựa trên bằng chứng, phục vụ người dân một cách chủ động và cá thể hóa. Điều này đặt ra yêu cầu mới đối với Bộ: “Từ cơ quan quản lý kỹ thuật phải trở thành cơ quan kiến tạo thể chế và năng lực số quốc gia; từ công nghiệp công nghệ thông tin và truyền thông sang kinh tế số, mở rộng vai trò của ngành”.

Khái niệm kinh tế số đã giúp chúng ta nhìn lại vị trí của ngành công nghiệp, công nghệ thông tin và truyền thông trong bức tranh phát triển quốc gia. Ngành ICT không còn chỉ là một ngành kinh tế độc lập, mà trở thành hạ tầng và động lực cho mọi ngành, mọi lĩnh vực, từ sản xuất, dịch vụ đến quản lý xã hội và đời sống nhân dân.

5 năm qua là quá trình hình thành một hệ quy chiếu phát triển mới cho Bộ và cho ngành, thông qua những khái niệm mới, cách tiếp cận mới và vai trò mới, từ khái niệm mới đến mô hình phát triển mới. Năm 2025, năm tổng kết giai đoạn này không chỉ là mốc thời gian mà là bước chuyển về chất trong nhận thức và tư duy phát triển.

Nhiệm vụ của chúng ta “không chỉ là nói đúng khái niệm, mà biến các khái niệm đó thành năng lực thực tế, kết quả cụ thể và giá trị đo được cho đất nước”./.