Khi khoa học và đổi mới sáng tạo “dẫn đường” cho phát triển bền vững

Tại Tọa đàm “Khoa học và Đổi mới sáng tạo vì Tương lai bền vững” diễn ra chiều ngày 4/12/2025, các chuyên gia hàng đầu thế giới đã cùng nhau chia sẻ và thảo luận những đột phá khoa học đang định hình tương lai mà các thế hệ mai sau sẽ kế thừa: Từ mô phỏng Trái Đất bằng bản sao kỹ thuật số đến pin mặt trời chi phí thấp, nhiên liệu hàng không bền vững hay vật liệu xanh thay thế plastic...

Bản sao kỹ thuật số của Trái Đất và cuộc chạy đua với thời gian của hành động khí hậu

Mở đầu tọa đàm, TS. Filippo Giorgi (Trung tâm Vật lý Lý thuyết Quốc tế Abdus Salam, Ý) nhấn mạnh thực tế khắc nghiệt: Trái Đất không còn duy trì được trạng thái ổn định vốn kéo dài hơn 5.000 năm sau kỷ băng hà.

Ông chỉ ra rằng, các thảm họa khí hậu vốn được xem là “ngàn năm có một” nay đã rút ngắn xuống chu kỳ “trăm năm có một”, với cường độ ngày càng dữ dội.

Nóng lên toàn cầu vượt 1,25°C, phát thải CO₂ tăng kỷ lục, ô nhiễm không khí gây tử vong sớm đứng thứ ba toàn cầu, hay mực nước biển tiếp tục dâng nhanh là những cảnh báo mà khoa học không thể bỏ qua.

Trước bối cảnh đó, các nhà khoa học đang phát triển “Bản sao kỹ thuật số của Trái đất” (Earth digital twin) - một hệ mô phỏng mới tích hợp quan sát vệ tinh, cảm biến mặt đất, phương tiện bay không người lái (UAV) và dữ liệu người dân để mô hình hóa khí hậu đa tầng, đa tỷ lệ.

Công nghệ này giúp mô phỏng các kịch bản khí hậu với độ phân giải chưa từng có, từ đó giúp đưa ra dự báo chính xác và các biện pháp thích ứng tốt hơn.

Theo TS. Giorgi, phát triển bền vững là con đường duy nhất. Điều đó đòi hỏi giảm nhanh khí thải nhà kính, tăng tốc năng lượng tái tạo, tối ưu sử dụng tài nguyên và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong mọi ngành.

“Chúng ta phải hành động nhanh hơn rất nhiều, bởi các vấn đề môi trường đang tiến triển nhanh hơn khả năng khắc phục của con người”, ông nhấn mạnh.

Để đi nhanh hơn trong hành trình chuyển dịch năng lượng công bằng

Trong bài thuyết trình của mình, GS. Daniel Kammen (Đại học Johns Hopkins và Đại học California, Berkeley, Hoa Kỳ) đã đưa ra những con số gây chú ý: Năm 2025, mức trợ giá nhiên liệu hóa thạch vẫn cao gấp 5 lần đầu tư vào năng lượng sạch.

Dù vậy, một nghịch lý tích cực đang diễn ra - năng lượng tái tạo đã đi đến thời điểm rẻ hơn cả việc vận hành nhà máy nhiên liệu hóa thạch hiện có.

Ông viện dẫn “Định luật Swanson”, cho thấy chi phí điện mặt trời đã giảm 10% mỗi năm suốt hàng thập kỷ. Đến năm 2016, năng lượng mặt trời và gió ngoài khơi đã trở thành những nguồn phát điện rẻ nhất thế giới, với giá trung bình khoảng 50 USD/MWh.

Xu hướng giảm chi phí liên tục khiến xây dựng một nhà máy năng lượng tái tạo mới thậm chí rẻ hơn vận hành một nhà máy than hay khí đốt cũ.

Ví dụ từ California cho thấy, sự chuyển dịch năng lượng là khả thi: Bang này đạt mục tiêu 33% năng lượng sạch sớm 4 năm và mục tiêu 60% sớm đến 5 năm. Đồng thời, 35% doanh thu từ năng lượng sạch được tái đầu tư vào cộng đồng khó khăn, tạo việc làm và thúc đẩy phát triển đồng đều.

GS. Kammen nhấn mạnh rằng, Việt Nam có thể tận dụng lợi thế kinh tế xanh, tài nguyên biển, năng lượng mặt trời và các mô hình đô thị - nông thôn đặc thù để đi nhanh hơn trong hành trình chuyển dịch năng lượng công bằng.

Đổi mới sáng tạo để phát triển bền vững hơn

Đến từ Tập đoàn 3M, Minnesota, Hoa Kỳ, TS. Jayshree Seth đã mang đến góc nhìn nhân văn về đổi mới sáng tạo: “Đổi mới không phải khoảnh khắc lóe sáng, mà là một quá trình liên tục, không có điểm dừng”.

Bà kể câu chuyện 125 năm đổi mới của tập đoàn 3M - doanh nghiệp đã tạo ra hàng nghìn sản phẩm hữu ích cho đời sống và luôn coi đổi mới bền vững là nguyên tắc cốt lõi từ ngày đầu thành lập.

Bà đã minh chứng bằng loại xốp bọc hàng thân thiện môi trường hoàn toàn làm từ giấy tái chế, có cấu trúc tổ ong, ôm sát vật phẩm mà không cần băng keo và không sử dụng plastic. Đây là kết quả của việc phá bỏ định kiến “xốp buộc phải làm từ nhựa”. Theo TS. Seth, đổi mới chỉ đến khi con người biết đặt câu hỏi khác biệt và dám vượt qua giới hạn tư duy.

Trong quá trình sản xuất, 3M sử dụng 100% năng lượng tái tạo và loại bỏ nguyên liệu hóa thạch. Bà nhấn mạnh rằng, doanh nghiệp nào cũng có thể thúc đẩy bền vững nếu có tinh thần sáng tạo liên tục, cơ chế khuyến khích nội bộ và khả năng gắn kết các bên liên quan.

Đối thoại đa chiều về chuyển dịch xanh: Từ vật liệu, năng lượng đến chính sách và truyền thông

Phiên thảo luận giữa các nhà khoa học hàng đầu thế giới đã mở rộng bức tranh về phát triển bền vững qua nhiều hướng tiếp cận.

GS. Martin Green - cha đẻ pin mặt trời hiệu suất cao - khẳng định công nghệ quang điện sẽ tiếp tục tăng hiệu suất gấp đôi trong thời gian tới.

GS. Aldo Steinfeld đề cập xu hướng nhà máy lọc năng lượng mặt trời, sử dụng ánh sáng mặt trời để tách nước và CO₂ nhằm tạo ra nhiên liệu hàng không bền vững (SAF) - một giải pháp đầy triển vọng cho ngành hàng không vốn khó giảm phát thải.

Các chuyên gia đã nhấn mạnh vai trò then chốt của tái chế pin mặt trời, giảm lượng vật liệu sử dụng và xây dựng lưới điện thông minh để đáp ứng nhu cầu sạc xe điện.

Trong khi đó, TS. Filippo Giorgi cho rằng, quy hoạch thích ứng khí hậu phải được xây dựng dựa trên dữ liệu chi tiết và quan trắc tại chỗ, đặc biệt đối với các quốc gia chịu rủi ro thiên tai cao như Việt Nam.

Về phía doanh nghiệp, TS. Jayshree Seth nhấn mạnh rằng chiến lược truyền thông và tương tác với người dân là yếu tố sống còn: “40% người dân tin rằng khoa học không liên quan đến cuộc sống của họ - đây là khoảng cách cần được thu hẹp thì đổi mới sáng tạo mới có thể lan tỏa”.

Đặc biệt, đổi mới sáng tạo vì bền vững không thể là nỗ lực đơn lẻ. Nó đòi hỏi sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp, giới học thuật và cộng đồng để tạo ra những giải pháp có tác động lâu dài, hướng tới một tương lai an toàn và xanh hơn cho thế hệ mai sau./.