Khám phá thế hệ lúa “nước - cạn”: Kỳ vọng đột phá trong canh tác tiết kiệm nước
Các giống lúa lưỡng dụng có khả năng sinh trưởng tốt cả trên ruộng nước lẫn đất khô đang mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp ứng phó biến đổi khí hậu.
Nhóm nghiên cứu của Công ty TNHH Hạt giống Việt (Vietseed) đang tuyển chọn các giống lúa “nước - cạn” đáp ứng hai tiêu chí quan trọng: Có vật liệu di truyền chịu cạn, chịu hạn tốt và đạt yêu cầu theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) về khảo nghiệm giá trị canh tác và sử dụng (VCU). Mục tiêu là tìm ra các giống lúa có thể sinh trưởng ổn định trong cả điều kiện ruộng nước và đất khô, đảm bảo năng suất.
Hai nhóm thí nghiệm được thực hiện trong điều kiện kiểm soát nhằm đánh giá khả năng chịu hạn sâu - phục hồi ở giai đoạn sinh dưỡng và khả năng kết hạt ở giai đoạn làm đòng - trỗ.
Kết quả ban đầu cho thấy, ba giống NTS004, CH777 và KH789 có khả năng chịu hạn khá đến tốt và phục hồi tốt; NTS102 và N97 ở mức trung bình; trong khi NTS003, LY2099 và nếp NTS246 mẫn cảm với hạn, phục hồi yếu, thậm chí có hai giống chết hoàn toàn. Một thí nghiệm gây hạn nhanh khác ghi nhận dòng mẹ TGMS DR1S có khả năng chịu hạn xuất sắc, là vật liệu quý cho lai tạo giống lúa lai chịu hạn.
Ở thí nghiệm đánh giá trong thời kỳ làm đòng - trỗ, bốn giống có tỷ lệ kết hạt ở mức trung bình gồm NTS102 (54,6%), CH777 (45,3%), KH789 (42,1%) và NTS004 (41%). Nhìn chung, đa số giống có mức độ trỗ thoát kém, ngoại trừ NTS102 và KH789 đạt mức trung bình.
Từ kết quả tổng hợp, nhóm nghiên cứu xác định bốn giống lúa triển vọng là NTS004, CH777, KH789 và NTS102 cùng một dòng mẹ TGMS DR1S. Trong số này, CH777 đã được công nhận tại Trung Quốc, NTS102 đang khảo nghiệm lưu hành, còn NTS004 và KH789 dự kiến tham gia khảo nghiệm VCU quốc gia năm 2026.
Cùng với việc tuyển chọn giống, nhóm nghiên cứu đề xuất quy trình canh tác giả thuyết Kỹ thuật LNC dựa trên nguyên tắc giữ nước ngập từ giai đoạn làm đất đến khi cây lúa đạt 3 lá, sau đó duy trì ruộng hoàn toàn hảo khí cho đến thu hoạch.
Quy trình này được kỳ vọng tối ưu sử dụng nước, giảm chi phí, giảm phát thải methane và phù hợp với các vùng thủy lợi hạn chế, song chỉ áp dụng được cho các giống lúa nước - cạn.
Theo ThS. Đỗ Thanh Tùng - Giám đốc Vietseed, khả năng chịu hạn là đặc tính nông học phức tạp, do đó các giống triển vọng sẽ tiếp tục được đánh giá trong khảo nghiệm VCU lúa cạn thực tế, mô phỏng gần nhất điều kiện sản xuất nhằm kiểm chứng khả năng sinh trưởng, chống chịu và năng suất.
Đề tài hướng tới xây dựng gói công nghệ “Giống lúa + Kỹ thuật LNC” đơn giản, dễ áp dụng và có thể triển khai rộng rãi ở nhiều vùng sinh thái khác nhau./.
