Khai thác du lịch bền vững: Động lực mới cho phát triển địa phương

Người dân: Nhân tố quan trọng của du lịch Tam Chúc

Quần thể Danh lam thắng cảnh và Khảo cổ Tam Chúc (phường Tam Chúc, Ninh Bình) vừa được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025. Đây là vùng karst đá vôi nhiệt đới ẩm có giá trị địa chất nổi bật, nơi sinh sống của hơn 400 cá thể voọc mông trắng - loài linh trưởng cực kỳ quý hiếm trên thế giới.

Ngoài giá trị sinh thái, Tam Chúc còn mang dấu ấn khảo cổ học quan trọng, được xác định là nơi cư trú của cư dân Việt cổ cách đây 20.000 - 30.000 năm; đồng thời là trung tâm của dòng chảy Phật giáo Việt Nam, gắn với Thiền sư Nguyễn Minh Không và Phật hoàng Trần Nhân Tông.

Nằm trên tuyến du lịch Chùa Hương - Tam Chúc - Bái Đính, khu vực này được kỳ vọng trở thành một trong những tuyến hành hương lớn nhất Việt Nam. Ghi nhận này không chỉ khẳng định tầm vóc di sản mà còn mở ra trách nhiệm phát triển du lịch gắn với bảo tồn.

Theo lãnh đạo Sở Du lịch Ninh Bình, để du lịch bền vững, cần có cơ chế khuyến khích người dân tham gia bảo tồn và khai thác di sản, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp gắn phát triển du lịch với tạo sinh kế.

Điển hình, tại khu du lịch Tam Chúc, đa số lao động là người địa phương, nguồn cung ứng thực phẩm, dịch vụ được ưu tiên từ các hộ dân trong vùng. Mô hình này vừa nâng cao thu nhập, vừa tạo sự gắn bó của cộng đồng trong bảo vệ di sản.

Các sự kiện lớn như Lễ rước và tôn trí xá lợi Đức Phật (tháng 5/2025) đón hơn 1 triệu lượt du khách, chứng minh năng lực cung ứng dịch vụ của người dân địa phương. Cùng với đó, doanh nghiệp vận hành Tam Chúc còn tổ chức nhiều khóa đào tạo miễn phí, chương trình văn hóa - giáo dục cho thanh thiếu niên, và đăng cai sự kiện quốc tế nhằm mở rộng cơ hội việc làm, quảng bá hình ảnh địa phương và Việt Nam ra thế giới.

Những hoạt động này cho thấy, du lịch bền vững không chỉ nằm ở giữ gìn cảnh quan mà còn ở việc xây dựng một cộng đồng hưởng lợi từ du lịch và cùng tham gia bảo vệ di sản.

Nông nghiệp gắn du lịch - Bước chuyển tư duy sản xuất

Tại xã vùng cao Bình Liêu (Quảng Ninh) - nơi đồng bào dân tộc thiểu số chiếm hơn 92,7% - phát triển du lịch cộng đồng đang trở thành hướng đi quan trọng sau khi địa phương được sáp nhập và tái cấu trúc.

Dựa trên khí hậu mát mẻ, cảnh quan đặc trưng và bản sắc văn hóa lâu đời, xã phát triển mô hình du lịch sinh thái - nông nghiệp - văn hóa gắn với sản xuất hàng hóa nông, lâm nghiệp. Các mô hình homestay, trồng cây đặc sản, chăn nuôi tập trung đang mở thêm sinh kế cho người dân.

Hàng nghìn héc ta keo, hồi, quế cùng các mô hình dược liệu, chăn nuôi gà, dê, bò… đang tạo nguồn thu ổn định. Nhiều hộ mạnh dạn đổi mới cách làm.

Ngoài kinh tế, xã cũng quan tâm phát triển hạ tầng, môi trường, giáo dục và y tế; thu hút hơn 15.500 lượt khách trong 9 tháng năm 2025, trong đó 6.100 lượt khách quốc tế. Doanh thu đạt trên 13 tỷ đồng, cho thấy tiềm năng lớn của mô hình du lịch gắn với cộng đồng.

Trong giai đoạn 2025 - 2030, Bình Liêu sẽ triển khai 146 dự án hạ tầng với hơn 1.900 tỷ đồng, tập trung vào giao thông, du lịch, chế biến nông - lâm sản và bảo tồn văn hóa truyền thống. Mục tiêu là xây dựng địa phương thành xã vùng cao phát triển bền vững, đời sống người dân ngày càng nâng cao.

Bền vững khi người dân là trung tâm

Từ Tam Chúc đến Bình Liêu, bài học chung được rút ra là du lịch bền vững chỉ được bảo đảm khi người dân trở thành chủ thể của quá trình phát triển.

Khi người dân được khuyến khích tham gia bảo tồn di sản, cung ứng dịch vụ, phát triển nông nghiệp trải nghiệm và hưởng lợi từ du lịch, thì di sản được gìn giữ tự nhiên hơn, kinh tế địa phương tăng trưởng bền vững hơn, và văn hóa bản địa được lan tỏa mạnh mẽ hơn.

Du lịch bền vững không chỉ là giữ nguyên vẻ đẹp của thiên nhiên và di tích, mà còn là hành trình để cộng đồng địa phương chung tay - cùng hưởng lợi, cùng phát triển và cùng gìn giữ những giá trị sẽ được trao lại cho mai sau./.