Hướng đi tất yếu của báo chí Việt Nam trong thời đại số

Khái niệm về mô hình tòa soạn hội tụ

Trên thế giới, tòa soạn hội tụ đã xuất hiện từ cuối những năm 1990 khi Internet và các thiết bị ghi hình, ghi âm hiện đại phát triển. Tại nhiều nước, báo in, phát thanh và truyền hình vốn hoạt động tách biệt buộc phải liên kết, chia sẻ dữ liệu và phối hợp sản xuất để đáp ứng yêu cầu truyền thông nhanh, trực tiếp và đa dạng của công chúng.

Tòa soạn hội tụ là quá trình hợp nhất các bộ phận làm báo trước đây tách biệt (báo in, truyền hình, báo điện tử,…) thành một đơn vị tích hợp, phối hợp vận hành chung​. Thay vì các phòng ban riêng lẻ cho từng loại hình, một tòa soạn hội tụ hoạt động như “một nhà máy nội dung” phục vụ đa nền tảng, với một trung tâm chỉ huy chung (thường gọi là superdesk) nơi các biên tập cấp cao cùng giám sát và điều phối tin tức trên mọi kênh​.

Một yếu tố then chốt trong mô hình này là bàn làm việc trung tâm - nơi tiếp nhận thông tin đã được xác minh và điều phối quá trình sản xuất nội dung. Đội ngũ làm việc tại đây phải có năng lực sử dụng thành thạo các công cụ đa phương tiện, có khả năng xử lý văn bản, âm thanh, hình ảnh và video trên nhiều nền tảng. Phóng viên thường được tổ chức theo nhóm, mỗi nhóm phụ trách khai thác một khía cạnh của sự kiện, phối hợp với biên tập viên để lựa chọn hình thức trình bày phù hợp.

Không gian làm việc trong tòa soạn hội tụ được thiết kế mở, tạo điều kiện để phóng viên từ các loại hình báo chí khác nhau làm việc và tương tác trực tiếp. Việc trao đổi ý tưởng giữa các bộ phận không còn bị ngăn cách bởi mô hình tổ chức truyền thống, nhờ đó có thể đưa ra giải pháp truyền tải thông tin hiệu quả hơn.

Xây dựng tòa soạn hội tụ không đơn thuần là sắp xếp lại chỗ ngồi hay không gian vật lý, mà là việc thiết lập lại toàn bộ quy trình sản xuất và tổ chức thông tin. Việc lập kế hoạch nội dung không còn chia theo từng nền tảng riêng biệt mà cần có sự phối hợp thống nhất, từ khai thác, sản xuất đến phát hành, đảm bảo thông tin được thể hiện phù hợp với đặc điểm từng loại hình truyền thông.

Trong bối cảnh xã hội đang chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, báo chí phải đối mặt với cả cơ hội và thách thức chưa từng có. Sự kết hợp giữa các công nghệ tiên tiến như Internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) đang tạo nên một xã hội thông tin tốc độ cao. Trong đó, thông tin không chỉ là nội dung, mà trở thành yếu tố cốt lõi định hình lại cách thức sản xuất và phân phối nội dung trên toàn xã hội.

Hướng đi tất yếu của báo chí Việt Nam trong thời đại số

Tại Việt Nam, việc triển khai mô hình tòa soạn hội tụ đã được cụ thể hóa thông qua Chiến lược Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 - được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 348/QĐ-TTg ngày 6/4/2023. Chiến lược đặt ra nhiều mục tiêu cụ thể như: Toàn bộ cơ quan báo chí đưa nội dung lên nền tảng số (ưu tiên sử dụng nền tảng trong nước), 90% cơ quan ứng dụng hệ thống phân tích dữ liệu tích hợp AI, 100% vận hành theo mô hình hội tụ hoặc mô hình tương thích.

Trong vài năm qua, tại Việt Nam, không ít cơ quan báo chí đã có những thay đổi mạnh mẽ trong quá trình chuyển đổi số. Nhiều tòa soạn đặt công nghệ ở trung tâm của chiến lược phát triển, áp dụng mô hình tòa soạn số, sử dụng công nghệ để tạo ra những nội dung hấp dẫn và chinh phục các nhóm độc giả mới, phân phối nội dung hiệu quả hơn và tạo nguồn thu lớn hơn.

Mặc dù có nhiều thuận lợi như hạ tầng công nghệ ngày càng hoàn thiện, hệ sinh thái số đang hình thành, một số cơ quan lớn như Thông tấn xã Việt Nam, Báo Nhân Dân, VTV, VietNamNet... đã bước đầu vận hành theo mô hình hội tụ và tỷ lệ độc giả, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều rào cản.

Cụ thể, nhân lực chưa đồng đều về kỹ năng số; nhiều phóng viên, biên tập viên chưa thành thạo sản xuất nội dung đa phương tiện. Việc ứng dụng công nghệ mới, dữ liệu lớn và AI trong tác nghiệp còn hạn chế. Hạ tầng công nghệ trong nhiều cơ quan vẫn chưa đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong tích hợp hệ thống sản xuất - biên tập - phân phối nội dung, mô hình tổ chức chậm đổi mới. Về tài chính, nguồn thu từ báo in giảm sút mạnh, trong khi doanh thu từ nội dung số, quảng cáo trực tuyến và thuê bao chưa ổn định; các mô hình kinh doanh nội dung như paywall hay membership vẫn chưa mang lại hiệu quả như kỳ vọng.

Trước những thách thức đặt ra trong quá trình chuyển đổi số, các cơ quan báo chí cần triển khai đồng bộ một số nhóm giải pháp trọng tâm nhằm xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ hoạt động hiệu quả và bền vững:

Thứ nhất, về nguồn nhân lực: Yêu cầu cấp thiết hiện nay là tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên nhằm trang bị đầy đủ kỹ năng tác nghiệp số, bao gồm viết báo online, quay - dựng video, sản xuất podcast và khai thác dữ liệu số phục vụ kể chuyện bằng dữ liệu (data storytelling). Song song với đó, các tòa soạn cần bổ sung nhân sự chuyên môn cao như kỹ sư dữ liệu, chuyên gia nội dung số, kỹ thuật viên truyền thông đa phương tiện… Việc hình thành tư duy “số trước tiên” (digital-first mindset) trong toàn bộ quy trình sản xuất tin tức được xem là nền tảng quan trọng giúp tòa soạn chuyển đổi số thành công.

Thứ hai, về hạ tầng công nghệ: Đầu tư hệ thống quản trị nội dung (CMS) thống nhất cho đa nền tảng là yêu cầu bắt buộc, giúp hỗ trợ xuất bản nội dung đồng thời trên website, ứng dụng di động và mạng xã hội. Việc tích hợp AI vào quy trình vận hành sẽ giúp tự động hóa tổng hợp tin tức, phân tích hành vi độc giả và cá nhân hóa gợi ý nội dung. Các cơ quan báo chí cũng nên ưu tiên sử dụng nền tảng số nội địa để bảo đảm an toàn thông tin và phù hợp với định hướng phát triển hạ tầng số quốc gia.

Thứ ba, về mô hình tổ chức: Các tòa soạn cần thành lập bàn siêu biên tập liên nền tảng, đóng vai trò trung tâm trong việc quy hoạch và điều phối nội dung theo từng nhóm chủ đề thay vì phân chia theo loại hình báo in, điện tử, video hay mạng xã hội như trước đây. Quy trình hội tụ cần được xây dựng theo hướng khép kín, từ sản xuất, biên tập, xuất bản đến phân phối và đo lường hiệu quả. Cách làm việc theo nhóm liên phòng ban, lấy chủ đề làm trọng tâm thay vì định dạng, sẽ giúp tăng tốc độ sản xuất và đảm bảo tính thống nhất của thông tin trên mọi nền tảng.

Thứ tư, về tài chín: Việc đa dạng hóa nguồn thu là giải pháp quan trọng để đảm bảo tính bền vững cho mô hình tòa soạn hội tụ. Bên cạnh doanh thu quảng cáo số truyền thống, các cơ quan báo chí có thể phát triển thêm dịch vụ sản xuất nội dung, tổ chức sự kiện trực tuyến, khai thác mô hình nội dung thu phí ở mức độ chọn lọc và thí điểm các gói thuê bao mềm thay vì áp dụng paywall hoàn toàn. Đồng thời, cần tận dụng nguồn hỗ trợ từ các chương trình chuyển đổi số quốc gia và mở rộng hợp tác chiến lược với doanh nghiệp công nghệ để tối ưu chi phí vận hành, nâng cao năng lực phân phối nội dung và mở rộng tệp độc giả.

Mô hình tòa soạn hội tụ không chỉ là một lựa chọn mang tính tình thế, mà đã trở thành xu hướng tất yếu đối với sự phát triển của báo chí Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ. Đây là mô hình giúp các cơ quan báo chí nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng tốc độ sản xuất nội dung, đa dạng hóa hình thức truyền tải thông tin và nâng cao khả năng tiếp cận độc giả đa nền tảng.

Việc xây dựng tòa soạn hội tụ không chỉ nhằm hiện đại hóa quy trình vận hành mà còn hướng tới mục tiêu sâu xa hơn, tái định vị vai trò của báo chí trong một xã hội kết nối toàn diện, nơi thông tin phải được cập nhật nhanh chóng, chính xác, đa dạng và sáng tạo./.