HTX nông nghiệp Chợ Vàm: “bà đỡ” của vùng lúa hàng hóa ven sông ở An Giang
Từ một hợp tác xã quy mô nhỏ ở xã Chợ Vàm (An Giang), HTX Nông nghiệp Chợ Vàm từng bước mở rộng thành viên, đa dạng dịch vụ và tham gia liên kết tiêu thụ. Mô hình này đang cho thấy vai trò của kinh tế hợp tác trong xây dựng nông thôn mới bền vững.
Từ vùng lúa nếp truyền thống đến nhu cầu “làm ăn có tổ chức”
Chợ Vàm là vùng sản xuất nông nghiệp đặc trưng - nơi người nông dân gắn bó lâu đời với ruộng đồng và hệ thống kênh mương, đê bao.
Trong những năm gần đây, yêu cầu thị trường ngày càng “khắt khe” hơn, sản xuất phải đồng bộ lịch thời vụ, tuân thủ quy trình kỹ thuật, giảm chi phí, có đầu ra ổn định và truy xuất được nguồn gốc. Điều đó khiến cách làm manh mún, mạnh ai nấy làm trở nên bất lợi.
Ở Chợ Vàm, tổ chức Hội Nông dân địa phương cũng ghi nhận chuyển động mạnh của nông nghiệp theo hướng nâng chất tiêu chí nông thôn mới: Hàng nghìn hộ đạt danh hiệu sản xuất - kinh doanh giỏi, các tổ hội nghề nghiệp được hình thành và nhiều mô hình làm ăn hiệu quả góp phần nâng thu nhập cho người dân.
Trong bối cảnh đó, mô hình hợp tác xã trở thành “bàn đạp” để nông dân liên kết sản xuất, dùng chung dịch vụ đầu vào - đầu ra và tiếp cận các chương trình hỗ trợ.
Từ “chuyển đổi” đến tăng tốc hoạt động
HTX Nông nghiệp Chợ Vàm từng trải qua giai đoạn khó khăn, khi hoạt động theo mô hình cũ, thiếu vốn, sản xuất phân tán, xã viên ít tham gia góp cổ phần, hiệu quả kinh tế thấp. Sau khi chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX 2012, HTX dần tạo chuyển biến trong sản xuất - kinh doanh như mở rộng thành viên, nâng năng suất - sản lượng, cải thiện thu nhập và tích lũy đầu tư hạ tầng phục vụ sản xuất.
Điểm đáng chú ý là HTX Chợ Vàm được xác định thuộc nhóm mô hình HTX kiểu mới để “lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng” giai đoạn 2021-2025. Đây là “tấm vé” quan trọng giúp HTX có cơ hội tiếp cận nhiều chương trình nâng cao năng lực quản trị, liên kết chuỗi giá trị và đổi mới kỹ thuật.
Điểm mạnh của HTX nông nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long thường không chỉ nằm ở “làm lúa”, mà còn ở năng lực cung ứng dịch vụ thiết yếu cho sản xuất và đời sống.
HTX Nông nghiệp Chợ Vàm có 316 thành viên và đang hoạt động với 5 dịch vụ gồm: Bơm tưới - tiêu úng; nạo vét cơ giới; tín dụng nội bộ; liên kết tiêu thụ sản phẩm; cung ứng nước sinh hoạt. Cấu trúc dịch vụ này cho thấy HTX đang làm đúng vai trò “hạ tầng mềm” của nông thôn mới.
Ở góc độ hiệu quả kinh doanh, Ban lãnh đạo HTX cho biết, tổng doanh thu hàng năm trên 5 tỷ đồng, lợi nhuận hơn 700 triệu đồng. HTX có lãi 5 năm liên tục - đây là một chỉ dấu cho thấy tổ chức vận hành ổn định, thay vì chỉ tồn tại hình thức.
Vai trò trong nông thôn mới: không chỉ là “làm kinh tế”
Tại An Giang, một hướng đi đáng chú ý là Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến 2030. HTX Chợ Vàm đã tham gia hoạt động chuẩn bị/đồng hành với đề án này, như các lớp tập huấn cho nông dân là thành viên HTX.
Ở góc nhìn rộng hơn về xây dựng nông thôn mới, nền tảng hỗ trợ của hệ thống Liên minh HTX giúp các HTX như Chợ Vàm tham gia các đề án lớn, qua đó tiếp cận vốn - kỹ thuật - thị trường tốt hơn.
Thực tế, khi tham gia các đề án “chuẩn hóa” như vậy, HTX thường được hưởng lợi theo hai lớp: Lớp thứ nhất là nâng kỹ thuật canh tác (giảm giống, giảm phân, quản lý nước, quản lý dịch hại…), từ đó giảm chi phí. Lớp thứ hai là nâng uy tín thương mại, có quy trình, có tổ chức, có dữ liệu - điều kiện cần để đàm phán hợp đồng dài hạn.
Với các HTX, danh hiệu không chỉ mang tính phong trào, mà còn là “chứng chỉ mềm” để mở rộng hợp tác. Năm 2024, HTX Nông nghiệp Chợ Vàm nằm trong danh sách 63 hợp tác xã tiêu biểu toàn quốc năm 2024 do Hội Nông dân Việt Nam biểu dương.
Nếu nhìn theo khung tiêu chí giảm nghèo và nông thôn mới, HTX Chợ Vàm góp phần trên ít nhất ba phương diện.
Thứ nhất, tổ chức sản xuất và nâng thu nhập. Hoạt động đa dịch vụ, liên kết tiêu thụ và quy mô thành viên lớn giúp HTX tạo giá trị kinh tế rõ ràng.
Thứ hai, tạo việc làm và đóng góp an sinh. HTX thường xuyên tạo việc làm cho lao động địa phương với mức thu nhập bình quân theo ngày, đồng thời tham gia các hoạt động an sinh xã hội.
Thứ ba, gắn kết cộng đồng và thúc đẩy phong trào nông dân. Ở cấp xã, phong trào nông dân sản xuất - kinh doanh giỏi, các tổ hội nghề nghiệp và các hỗ trợ như tín chấp vốn, hỗ trợ mã vùng trồng… tạo nên “hệ sinh thái” để mô hình kinh tế hợp tác phát triển. Khi nông dân đã có nền tảng tổ chức và thói quen liên kết, HTX sẽ thuận lợi hơn trong việc huy động thành viên tham gia chuỗi giá trị.
Bài học mô hình: muốn nhân rộng phải “nâng cao quản trị”
HTX Nông nghiệp Chợ Vàm cho thấy, một hướng đi tương đối điển hình ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đó là, bắt đầu từ dịch vụ thiết yếu cho ruộng đồng, mở rộng sang liên kết tiêu thụ và tham gia các chương trình chuẩn hóa sản xuất.
Tuy vậy, để mô hình tiếp tục bền vững và có thể nhân rộng, yếu tố quyết định vẫn là quản trị HTX: Minh bạch tài chính, quản trị rủi ro hợp đồng, năng lực thương thảo với doanh nghiệp và khả năng “biến” tập huấn kỹ thuật thành quy trình sản xuất thực hành đồng bộ.
Trong câu chuyện giảm nghèo đa chiều và bền vững, đôi khi điều người dân cần không phải một dự án thật hoành tráng, mà là một tổ chức đủ tin cậy để cùng nhau làm ăn, có dịch vụ, có quy trình, có đầu ra và có lợi nhuận.
HTX Nông nghiệp Chợ Vàm đang đi theo hướng đó và vì thế, trở thành một mô hình đáng tham khảo cho những vùng sản xuất lúa hàng hóa đang tìm cách chuyển từ “sản xuất” sang “kinh tế nông nghiệp”./.
