Hợp tác xã kiểu mới đến 2030: Trụ cột của kinh tế số và kinh tế xanh

Tầm nhìn chiến lược đến 2030

Kinh tế tập thể, với nòng cốt là các hợp tác xã (HTX) luôn đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế Việt Nam, đặc biệt tại khu vực nông thôn. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu của hội nhập quốc tế và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư thì mô hình HTX truyền thống cần phải chuyển mình mạnh mẽ.

Chiến lược phát triển kinh tế tập thể, HTX giai đoạn 2021-2030 đã đặt ra một lộ trình đầy tham vọng, xác định rõ xu hướng phát triển: HTX kiểu mới phải là những tổ chức kinh tế tự chủ, ứng dụng công nghệ, liên kết chặt chẽ theo chuỗi giá trị và gắn liền với mục tiêu phát triển bền vững. Đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu có khoảng 45.000 HTX với chất lượng hoạt động được nâng cao rõ rệt, trong đó tỷ lệ HTX hoạt động tốt, khá chiếm từ 60 - 70% tổng số.

Những mô hình HTX được dự báo sẽ dẫn dắt sự phát triển của khu vực kinh tế tập thể đến năm 2030 không chỉ là sự thay đổi về quy mô, mà còn là sự lột xác về chất lượng, công nghệ và tư duy quản lý.

Mô hình Hợp tác xã công nghệ cao và chuyển đổi số (HTX 4.0)

Mô hình HTX 4.0 được xem là mũi nhọn, quyết định năng lực cạnh tranh của khu vực kinh tế tập thể trong kỷ nguyên số. Đây là mô hình ứng dụng công nghệ thông minh và thâm nhập kinh tế số.

Đến năm 2030, các HTX kiểu mới sẽ không còn dừng lại ở việc áp dụng cơ giới hóa mà sẽ tiến sâu vào lĩnh vực nông nghiệp thông minh, cụ thể:

Trong sản xuất: Áp dụng Internet vạn vật (IoT) và cảm biến để giám sát môi trường (đất, nước, không khí) và cây trồng, vật nuôi theo thời gian thực. Sử dụng thiết bị bay không người lái (drone) để kiểm tra sức khỏe cây trồng, bón phân và phun thuốc bảo vệ thực vật chính xác, giảm thiểu chi phí và nâng cao hiệu quả.

Trong quản lý: Sử dụng Big Data (dữ liệu lớn) để phân tích xu hướng thị trường, dự báo sản lượng và lập kế hoạch sản xuất phù hợp với nhu cầu tiêu thụ.

Về truy xuất nguồn gốc: Toàn bộ quá trình sản xuất được số hóa và minh bạch hóa thông qua công nghệ Blockchain hoặc mã QR code, giúp người tiêu dùng tin tưởng vào chất lượng sản phẩm.

Thâm nhập kinh tế số

HTX 4.0 sẽ tích cực tham gia vào kinh tế số thông qua các kênh:

Thương mại điện tử: Bán sản phẩm trực tiếp qua các sàn thương mại điện tử lớn (trong nước và quốc tế), giảm phụ thuộc vào thương lái và tối ưu hóa lợi nhuận.

Hệ thống thanh toán số: Áp dụng các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt, minh bạch hóa giao dịch tài chính nội bộ và với đối tác bên ngoài.

Quản trị số: Sử dụng các phần mềm chuyên dụng trong quản lý thành viên, kế toán, và điều hành sản xuất.

Dự báo: Mục tiêu có trên 5.000 HTX và 500 tổ hợp tác ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất và tiêu thụ vào năm 2030 là hoàn toàn khả thi, với sự hỗ trợ từ Chính phủ và nhu cầu thị trường.

Mô hình Hợp tác xã kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn

Xu hướng phát triển bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu sẽ là động lực chính của các HTX đến năm 2030.

Các HTX kiểu mới sẽ chuyển dịch mạnh mẽ sang sản xuất sinh thái, phát thải carbon thấp và giảm thiểu rác thải nhựa trong nông nghiệp, với việc nhân rộng các mô hình sản xuất lúa theo tiêu chuẩn quốc tế như SRI (System of Rice Intensification) hoặc tưới ngập khô xen kẽ (AWD), vừa tiết kiệm nước, giảm phát thải khí CH₄, vừa nâng cao chất lượng hạt gạo.

HTX trở thành hạt nhân liên kết các hộ thành viên sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ, VietGAP hoặc GlobalGAP, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường xuất khẩu khó tính.

Ngoài ra, mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp tập trung vào việc khép kín chu trình sản xuất, sử dụng tối đa phụ phẩm và chất thải làm nguyên liệu đầu vào. Người dân có thể tận dụng những loại phế phẩm như biến rơm rạ thành phân bón hữu cơ, trồng nấm hoặc sử dụng công nghệ biogas để xử lý chất thải chăn nuôi, cung cấp năng lượng sạch cho sinh hoạt và sản xuất.

Ngoài ra, cần kết hợp sản xuất nông nghiệp với cung cấp dịch vụ (du lịch sinh thái, giáo dục trải nghiệm) để tạo ra nguồn thu đa dạng và giảm thiểu rủi ro từ một lĩnh vực duy nhất.

Mô hình này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn củng cố vị thế của HTX trong việc bảo vệ môi trường và xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu.

Mô hình Liên hiệp Hợp tác xã và Hợp tác xã chuỗi giá trị đa ngành

Để đủ sức cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn, các HTX kiểu mới sẽ phải gia tăng quy mô và phạm vi hoạt động.

Đến năm 2030, các Liên hiệp HTX sẽ phát triển mạnh mẽ về chất lượng và số lượng (mục tiêu khoảng 340 Liên hiệp HTX).

Liên hiệp HTX hoạt động như các tổ chức kinh doanh tầm cỡ, đảm nhiệm các khâu phức tạp mà HTX đơn lẻ không thể thực hiện được như: đầu tư công nghệ chế biến hiện đại, thương hiệu hóa sản phẩm, thực hiện các hợp đồng xuất khẩu lớn và cung cấp dịch vụ tài chính/logistics chuyên nghiệp. Liên hiệp HTX có quy mô lớn giúp tăng cường sức mạnh đàm phán với các tập đoàn phân phối, bán lẻ và các đối tác nước ngoài.

Ngoài ra, HTX sẽ không chỉ tập trung vào một loại nông sản mà mở rộng ra nhiều dịch vụ, nhiều ngành nghề khác nhau, giúp phân tán rủi ro và tối đa hóa lợi nhuận.

HTX cung cấp dịch vụ đất đai (gom đất, cho thuê), tài chính (tín dụng nội bộ), bảo hiểm, và dịch vụ hậu cần (logistics lạnh) cho thành viên. Ngoài nông nghiệp, các mô hình HTX trong lĩnh vực xây dựng, giao thông, tiểu thủ công nghiệp và đặc biệt là HTX thương mại/dịch vụ tại đô thị cũng sẽ phát triển mạnh mẽ.

Thách thức và giải pháp thúc đẩy

Để hiện thực hóa các mô hình HTX kiểu mới đến năm 2030 vẫn còn nhiều thách thức lớn. Đầu tiên phải kể đến là nguồn nhân lực, trình độ quản lý và kỹ năng công nghệ của cán bộ HTX còn hạn chế. Kế đến là khả năng tiếp cận vốn ưu đãi và huy động vốn của HTX còn khó khăn, đặc biệt đối với việc đầu tư công nghệ cao. Về cơ chế, chính sách cũng cần được tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý (như Luật HTX sửa đổi) để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho HTX phát triển.

Để khắc phục những khó khăn trên, cần tăng cường đào tạo cho cán bộ quản lý HTX về quản trị hiện đại, tài chính, marketing số và ứng dụng công nghệ (mục tiêu 25% cán bộ HTX có trình độ cao đẳng/đại học vào 2030). Kế đến là cần đơn giản hóa thủ tục và tăng hạn mức vay vốn ưu đãi cho HTX đầu tư vào các dự án công nghệ cao và kinh tế xanh. Ngoài ra, cần xây dựng các trung tâm kết nối và hỗ trợ HTX tiếp cận nền tảng số, hệ thống logistics lạnh và kho bãi hiện đại.

Đến năm 2030, HTX kiểu mới không chỉ là những đơn vị sản xuất đơn lẻ, mà là các tổ chức kinh tế tiên tiến, được trang bị công nghệ hiện đại, hoạt động theo các nguyên tắc bền vững và liên kết chặt chẽ trong hệ sinh thái kinh tế rộng lớn hơn. Chúng sẽ là lực lượng chủ chốt thúc đẩy nông nghiệp Việt Nam vươn ra thế giới, đồng thời đảm bảo an sinh xã hội và phát triển nông thôn bền vững. Sự thành công của các mô hình này sẽ khẳng định vai trò trụ cột của kinh tế tập thể trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa./.