Giáo dục trong giảm nghèo: Bảo đảm cơ hội học tập để thoát nghèo bền vững

Vì sao trẻ em nghèo dễ bỏ học: Câu chuyện của cơ hội, môi trường và khả năng duy trì học tập

Trong hầu hết các nghiên cứu về giảm nghèo, trẻ em nghèo luôn là nhóm chịu nhiều thiệt thòi nhất trong việc tiếp cận giáo dục. Ở những gia đình có thu nhập thấp, mọi biến động nhỏ của cuộc sống cũng có thể tác động đến quyết định đi học của trẻ.

Một trận ốm của người trụ cột, một mùa nông sản thất bát, hay đơn giản là quãng đường xa hơn so với nhà bạn học cũng có thể khiến trẻ tạm nghỉ học, rồi nghỉ dài hơn và cuối cùng rời khỏi trường lớp.

Ở nhiều địa phương, giáo viên ghi nhận rằng, trẻ em nghèo thường thiếu môi trường học tập ổn định để duy trì động lực. Khi phải chia sẻ không gian sinh hoạt nhỏ hẹp, không có góc học tập riêng, không đủ sách vở, hoặc thiếu thiết bị học tập, việc tiếp thu kiến thức bị gián đoạn.

Một số em còn phải hỗ trợ cha mẹ trông em nhỏ, phụ việc gia đình hoặc tham gia lao động thời vụ. Những điều này không được xem là “khó khăn”, mà là thực tế kéo dài ảnh hưởng trực tiếp tới hành trình học tập của trẻ.

Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng tác động mạnh. Trẻ em nghèo dễ cảm thấy tự ti khi so sánh với bạn bè trong lớp, đặc biệt khi thiếu đồng phục mới, thiếu sách tham khảo hoặc không thể tham gia các hoạt động ngoại khóa có chi phí.

Sự thu mình này khiến các em giảm tương tác, ngại hỏi bài, ít kết nối với thầy cô và bạn học. Khi sự gắn bó với trường lớp yếu đi, nguy cơ bỏ học tăng lên.

Tại một số xã thuộc Phú Thọ hoặc Quảng Trị, nơi khoảng cách đến trường xa hơn mức bình quân, trẻ em nghèo thường phải di chuyển qua những cung đường khó đi, đặc biệt vào mùa mưa. Khi việc đến trường gặp nhiều cản trở, tâm lý chán nản xuất hiện sớm hơn, khiến các em dễ tạm bỏ học sau một đợt mưa bão hay kỳ thu hoạch.

Những yếu tố này khi cộng hưởng đã tạo nên vòng xoáy mà trẻ em nghèo khó tự thoát ra nếu không có sự hỗ trợ kịp thời từ nhà trường và chính quyền địa phương. Một em nghỉ học hôm nay có thể trở thành lao động phổ thông trong tương lai, thu nhập bấp bênh và dễ tái nghèo, điều này cho thấy giáo dục không chỉ là sự lựa chọn của gia đình mà là trách nhiệm chiến lược của chính sách xã hội.

Người lớn khó tiếp cận đào tạo nghề

Nếu trẻ em nghèo gặp trở ngại trong việc duy trì học tập, thì người lớn nghèo lại đối diện với rào cản tiếp cận đào tạo nghề - yếu tố quyết định năng lực lao động và thu nhập dài hạn của họ.

Đối với nhiều hộ nghèo, thời gian dành cho học nghề gần như không có vì họ sống dựa trên lao động hàng ngày. Mỗi buổi rời khỏi ruộng đồng hoặc công việc làm thuê đều khiến thu nhập của gia đình giảm đi.

Do vậy, ngay cả những khóa học nghề miễn phí cũng không phải là lựa chọn dễ dàng. Nhiều người muốn học để thay đổi nghề nhưng không thể thu xếp thời gian, nhất là vào mùa thu hoạch, mùa vụ hoặc khi trong nhà có người ốm.

Thêm vào đó, người lớn nghèo thường thiếu nền tảng học vấn cơ bản, khiến việc tiếp thu kiến thức nghề trở nên khó khăn hơn. Đối với các lớp dạy nghề kỹ thuật như cơ khí, điện dân dụng, nông nghiệp công nghệ cao hoặc vận hành thiết bị, người học cần có khả năng đọc hiểu, tiếp cận công nghệ và tuân thủ quy trình.

Những yêu cầu này vốn đơn giản với người có học vấn phổ thông nhưng lại là thách thức lớn với người trưởng thành không được đi học đầy đủ từ nhỏ.

Tại một số địa phương như Đồng Tháp, chính quyền và các tổ chức xã hội đã phối hợp mở lớp dạy nghề ngay tại xã, cắt giảm thời gian đi lại và bố trí lịch học linh hoạt theo mùa vụ.

Các khóa học ngắn hạn, thực hành nhiều và gắn với mô hình sinh kế tại địa phương cho thấy hiệu quả rõ rệt. Người học không chỉ tiếp thu nghề mà còn hình dung được họ sẽ áp dụng vào mô hình trồng trọt, chăn nuôi hay dịch vụ gì sau khi hoàn thành khóa học.

Một yếu tố quan trọng khác là tâm lý sợ thay đổi nghề nghiệp của người lớn, đặc biệt trong nhóm sống ở nông thôn. Họ quen với một công việc quen thuộc từ nhiều năm, dù thu nhập thấp nhưng ổn định, nên ngại thử một nghề mới mà bản thân chưa chắc thành thạo. Khi thiếu động lực, thiếu thông tin về cơ hội việc làm và thiếu người hướng dẫn, việc học nghề gần như không diễn ra.

Đó là lý do các địa phương đang thúc đẩy kết nối giữa đào tạo nghề và nhu cầu tuyển dụng thực tế, đặc biệt là nhu cầu của các doanh nghiệp trong khu công nghiệp hoặc doanh nghiệp nhỏ tại địa bàn. Khi người dân thấy rõ cơ hội việc làm sau đào tạo, họ sẽ sẵn sàng dành thời gian và công sức hơn.

Giáo dục và đào tạo nghề không chỉ giúp cải thiện thu nhập mà còn giúp người dân nâng cao vị thế trong cộng đồng. Khi có kỹ năng mới, họ tự tin hơn, mở rộng cơ hội tiếp cận thông tin và chủ động hơn trong việc lựa chọn sinh kế.

Một hộ gia đình có người trưởng thành được đào tạo nghề bài bản sẽ có khả năng thích ứng tốt hơn trước biến động kinh tế, giảm rủi ro tái nghèo và tạo môi trường phát triển thuận lợi cho thế hệ trẻ.

Việc đặt giáo dục và đào tạo nghề vào nhóm nội dung trọng tâm của giảm nghèo đa chiều phản ánh tầm nhìn dài hạn của chính sách. Nghèo đói không chỉ là câu chuyện của thu nhập mà là hệ quả của thiếu năng lực học tập, thiếu kỹ năng nghề và thiếu cơ hội tiếp cận nguồn lực phát triển. Khi trẻ em nghèo được đến trường đầy đủ và người lớn được đào tạo nghề phù hợp, khả năng thoát nghèo bền vững sẽ tăng lên đáng kể.

Giảm nghèo thông qua giáo dục là con đường lâu dài nhưng chắc chắn, không tạo ra kết quả tức thời nhưng tạo ra chuyển biến vững bền trong nhiều năm về sau. Một đứa trẻ được học đầy đủ hôm nay chính là nền tảng của một gia đình không còn nghèo trong tương lai. Một người lao động có nghề hôm nay chính là chiếc phanh an toàn trước biến động kinh tế ngày mai.

Vì vậy, ở nhiều địa phương, giáo dục đang được xem là “đòn bẩy” quan trọng nhất để thoát nghèo và hạn chế tái nghèo. Khi trường học giữ được học sinh nghèo, khi người lớn được học nghề phù hợp và có cơ hội việc làm thực chất, giảm nghèo đa chiều không còn là khẩu hiệu mà trở thành tiến trình bền vững, mang lại thay đổi lâu dài cho từng gia đình./.