Giảm phát thải từ đồng ruộng: Bước chuyển cho nông thôn mới bền vững

Tại Đồng bằng sông Cửu Long, mô hình tưới ngập khô xen kẽ (AWD) ngày càng lan rộng, thay thế tập quán giữ nước liên tục vốn tạo ra nhiều khí mê-tan. Việc giảm số lần bơm tưới giúp nông dân tiết kiệm chi phí, đồng thời cắt giảm đáng kể phát thải. Rơm rạ sau thu hoạch cũng được khuyến khích thu gom để ủ hữu cơ, làm giá thể trồng nấm thay vì đốt ngoài đồng, góp phần cải thiện môi trường và tái tạo độ màu mỡ cho đất.

Đáng chú ý, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp đã trở thành “hạt nhân” của chuyển đổi xanh khi nông dân lần đầu được hướng dẫn ghi chép lượng nước, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật theo chuẩn giảm phát thải, kết hợp mở rộng sử dụng chế phẩm sinh học nhằm giảm dần phụ thuộc hóa chất. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, các mô hình thí điểm đều cho thấy chi phí giảm, năng suất tăng, phát thải giảm, lợi nhuận tăng và điều quan trọng là nông dân đã thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp - yếu tố then chốt của quá trình xây dựng nông thôn mới.

Sự thay đổi từ ruộng lúa cũng tạo đà lan tỏa sang chăn nuôi, nơi nhiều trang trại đã áp dụng công nghệ tách rắn - lỏng, xử lý chất thải bằng biogas, tận dụng khí sinh học chạy máy phát điện, điều chỉnh khẩu phần ăn để giảm metan đường ruột và tái sử dụng chất thải làm phân hữu cơ, hình thành mô hình chăn nuôi tuần hoàn giúp giảm khí nhà kính và hạ chi phí vận hành.

Ở miền núi, lâm nghiệp trở thành “tấm lưới an toàn” cân bằng tổng phát thải nhờ quản lý rừng bền vững, cấp chứng chỉ FSC, số hóa diện tích rừng và mở rộng REDD+ hướng tới tham gia thị trường tín chỉ các-bon. Trong nuôi trồng thủy sản, nhiều địa phương đã triển khai mô hình nuôi tôm tuần hoàn (RAS), giảm hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR), lắp điện mặt trời áp mái cho quạt oxy nhằm tiết kiệm điện và giảm CO₂.

Cùng với đó, hạ tầng thủy lợi và cơ giới hóa nông thôn cũng đang chuyển đổi mạnh mẽ, từ tưới tiêu thông minh bằng cảm biến đến quản lý vận hành bằng phần mềm, giúp tiết kiệm năng lượng; các nhà máy chế biến nông sản chuyển sang thiết bị tiết kiệm điện, thậm chí lắp pin mặt trời cho kho lạnh - nơi tiêu thụ năng lượng lớn nhất trong chuỗi giá trị. Khi đặt cạnh nhau, các giải pháp này cùng hướng tới mục tiêu chung: Giảm phát thải nhưng không tăng chi phí; tiết kiệm đầu vào, giảm rủi ro môi trường và mở cửa cho nông sản Việt Nam vào những thị trường đòi hỏi chuẩn xanh.

Ruộng lúa - nơi mỗi thay đổi đều được nhìn thấy rõ qua từng vụ vì thế đang trở thành điểm khởi đầu cho nông nghiệp phát thải thấp. Khi hạt gạo “xanh” chứng minh được giá trị, toàn bộ hệ sinh thái nông nghiệp, từ trang trại đến rừng và ao tôm, sẽ có thêm động lực dịch chuyển theo, tạo nên chuyển biến toàn diện cho nông thôn mới xanh - sinh thái - bền vững./.