Giảm nghèo đa chiều: Đưa công nghệ về bản tại xã Mỹ Đức
Trong cuộc chiến chống đói nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025, phong trào "bình dân học vụ số" được triển khai tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Khi cái nghèo không chỉ là thiếu cơm ăn áo mặc
Trong tư duy truyền thống, nghèo đói thường được định lượng bằng thu nhập bình quân đầu người, hay cụ thể hơn là sự thiếu thốn lương thực, thực phẩm. Tuy nhiên, bước sang giai đoạn phát triển mới, định nghĩa về cái nghèo đã có sự thay đổi căn bản.
Nghị định số 07/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025 đã chỉ rõ: Nghèo không chỉ là thiếu thu nhập mà còn là sự thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản, bao gồm: việc làm, y tế, giáo dục, nhà ở, nước sinh hoạt và vệ sinh và đặc biệt là thông tin.
Thực tế tại nhiều vùng lõi nghèo và khu vực đồng bào dân tộc thiểu số cho thấy một hiện tượng đáng chú ý: Mặc dù hạ tầng viễn thông đã được cải thiện và tỷ lệ sử dụng điện thoại thông minh tăng nhanh, “khoảng trống thông tin” vẫn còn hiện diện.
Với nhiều hộ dân, điện thoại thông minh chủ yếu phục vụ nhu cầu nghe gọi hoặc giải trí, trong khi kỹ năng khai thác thiết bị để hỗ trợ sinh kế hay tiếp cận dịch vụ công vẫn còn hạn chế. Điều này vô tình tạo ra rào cản khiến các chính sách hỗ trợ khó tiếp cận đúng đối tượng, và người dân gặp khó khăn hơn trong việc tìm kiếm cơ hội phát triển.
Trong bối cảnh đó, truyền thông và khoa học công nghệ (KH&CN) cần những cách làm thực chất hơn, không chỉ dừng ở khẩu hiệu. Điều cần thiết là một phương thức tiếp cận mới, giúp công nghệ trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả cho đời sống và sinh kế của người dân.
Khác với các lớp đào tạo lý thuyết khô cứng, chương trình "Bình dân học vụ số lưu động” tập trung trang bị những “kỹ năng số sinh tồn”: Từ thương mại hóa nông sản (bán gà, bán chuối online) đến tiếp cận an sinh xã hội (khám chữa bệnh, dịch vụ công trực tuyến).
Điểm đột phá của mô hình nằm ở tính chất “lưu động”. Thấu hiểu tâm lý e ngại thủ tục và khó khăn trong di chuyển của đồng bào dân tộc thiểu số, các Tổ công nghệ số cộng đồng đã chuyển từ thụ động sang chủ động: Mang thiết bị và kiến thức về tận thôn bản.
Cách tiếp cận này không chỉ xóa nhòa khoảng cách số mà còn đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia.
Thực tiễn sinh động từ thôn Đồi Dùng, xã Mỹ Đức
Thôn Đồi Dùng, xã Mỹ Đức (TP Hà Nội) là địa bàn sinh sống tập trung của đồng bào dân tộc Mường, địa hình bán sơn địa, giao thông đi lại còn nhiều trở ngại.
Trước đây, cái "nghèo" ở Đồi Dùng hiện hữu qua những con đường đất lầy lội và cả sự thiếu hụt thông tin trầm trọng. Người dân làm ra nông sản nhưng thường bị thương lái ép giá do không nắm bắt được thị trường; ốm đau hay cần làm thủ tục hành chính đều phải di chuyển xa xôi, tốn kém thời gian và chi phí.
Thế nhưng, không khí trầm lắng ấy đã thay đổi hoàn toàn vào tháng 9/2025, khi chiến dịch hỗ trợ chuyển đổi số được triển khai về thôn. Nhà văn hóa thôn Đồi Dùng trở nên nhộn nhịp với một "lớp học" đặc biệt: Không bục giảng, không giáo án dày cộm, mà giáo cụ chỉ là những chiếc điện thoại thông minh.
Tại đây, hình ảnh những đoàn viên thanh niên, cán bộ thuế và công an kiên nhẫn "cầm tay chỉ việc" cho từng cụ già, từng chị phụ nữ người Mường đã trở thành biểu tượng đẹp của sự sẻ chia tri thức. Nội dung truyền đạt được thiết kế sát sườn với nhu cầu thực tế.
Với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, cán bộ thuế hướng dẫn cài đặt eTax Mobile. Bà con lần đầu tiên biết rằng mình có thể nộp thuế, tra cứu nghĩa vụ tài chính ngay tại nhà. Điều này không chỉ giúp minh bạch hóa quản lý mà còn giúp các hộ kinh doanh tiếp cận với phương thức quản lý tài chính hiện đại.
Với người dân nói chung, ứng dụng iHanoi và VNeID được cài đặt để thay thế cho xấp giấy tờ tùy thân nhàu nát. Bà con học cách phản ánh kiến nghị dân sinh, thực hiện thủ tục cư trú chỉ bằng vài thao tác "chạm".
Có thể thấy, mô hình tại Đồi Dùng đã vượt lên trên một phong trào bề nổi để tác động trực tiếp vào các chỉ số giảm nghèo bền vững. Nó không chỉ giúp giảm tỷ lệ thiếu hụt về thông tin, mở ra cơ hội tiêu thụ nông sản qua thương mại điện tử mà còn góp phần minh bạch hóa xã hội, từng bước thu hẹp khoảng cách số giữa vùng núi và miền xuôi.
Từ thực tiễn đến tư duy hành động
Từ thực tiễn trên, có thể rút ra một số bài học cho công tác truyền thông giảm nghèo trong giai đoạn tới.
Truyền thông giảm nghèo đa chiều cho người dân nên tránh phức tạp hóa; phải biến những thuật toán khô khan thành thao tác đơn giản, dễ nhớ, trực quan (dùng hình ảnh, video, điều khiển bằng giọng nói).
Với đối tượng đặc thù là đồng bào dân tộc thiểu số, truyền thông đại chúng là chưa đủ, mà cần có lực lượng nòng cốt tại chỗ (cán bộ, Đoàn viên,..) để hướng dẫn trực tiếp, thường xuyên và liên tục.
Người dân chỉ sử dụng công nghệ khi họ thấy nó mang lại lợi ích kinh tế (bán được hàng, đỡ tốn tiền xăng xe). Do đó, nội dung đào tạo kỹ năng số phải gắn liền với sinh kế.
Câu chuyện tại thôn Đồi Dùng là một ví dụ sinh động cho thấy: Khoa học công nghệ không phải là thứ xa xỉ. Khi được triển khai đúng cách, thông qua mô hình “Bình dân học vụ số lưu động” - nó trở thành công cụ bình dân, thiết thực nhất để giảm nghèo. Trao cho người nghèo chiếc điện thoại thông minh có kết nối mạng và dạy họ cách dùng, chính là trao cho họ một chiếc “cần câu” hiện đại trong kỷ nguyên số./.
Tài liệu tham khảo:
1. Nghị định số 07/2021/NĐ-CP quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025.
2. Quyết định số 90/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025.
3. Thu An (2025), Xã Mỹ Đức (TP Hà Nội) triển khai điểm "Bình dân học vụ số lưu động" tại thôn Đồi Dùng, https://myduc.hanoi.gov.vn/van-hoa-xa-hoi-66132/xa-my-duc-tp-ha-noi-trien-khai-diem-binh-dan-hoc-vu-so-luu-dong-tai-thon-doi-dung-2719250904142705372.htm.
